NGƯỜI
ĐÀN BÀ TRẮNG
Người
đàn bà đi trong mưa rơi
Chứa một trời thầm như hoa vậy...
(Tặng Bích Đào)
Chiếc mũ trắng mềm em đội
bầu trời
Khóm mây trắng bay
nghiêng trôi trên tóc
Đôi mắt em đong những áng
mây
Người đàn bà trắng!
Em đi - về... chao những
hàng cây
Hồ gió thổi lệch vành mũ
đội
Thấm đẫm mình em cả thềm
nắng gội
Xoã ngang vai mái hất tơi
bời
Nỗi niềm thao thức
Những đêm trăng nước...
Chùm trinh em hát: Đấy chỗ
thiên thai !
Người đàn bà ai mà định
nghĩa?
Đường xưa đó về đây, em
ơi!
Những con đường đã đầy
xác lá rơi
Xác ve, xác gió và xác của
mưa
Em không biến thành đá để
hoá Vọng Phu
Anh cũng không làm chàng
Trương Chi
suốt đời
chèo sông vắng
Ta không đi theo Con Đường
Lông Ngỗng Trắng
Dẫu hình hài khắc mãi tim
nhau!
Vết thương lòng không dễ
đã lành đâu
Những đêm sao buồn, những
đêm gió khát
Khúc thơ tình anh lại viết
về em
Người đàn bà ngậm cả vầng
trăng...
Phạm Ngọc Thái
(Trích
"Tuyển thơ chọn lọc", Nxb Hồng Đức 2019)
Tác giả bài viết Trần Đức
Nguyên CB Viện Ngôn ngữ & Văn hóa dân
gian
PHẠM
NGỌC THÁI VỚI BÀI THƠ TƯỢNG TRƯNG ĐIỂN HÌNH
"Người đàn bà trắng" là một trong những bài
thơ tình của nhà thơ Phạm Ngọc Thái, được viết theo thi pháp của dòng thơ tượng
trưng hiện đại châu Âu - Trên con đường vô định của tình yêu. Những đêm hoang vắng
và sâu thẳm của không gian mênh mông, lòng nhà thơ vẫn âm thầm, khắc khoải nhớ
về mối tình đã qua:
Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
Khúc thơ tình anh lại viết về em
Người đàn bà ngậm cả vầng
trăng...
Chữ
"ngậm" ở đây mang biểu tượng của thơ siêu thực: Nàng là cả vầng trăng
hay "vầng trăng" chứa trong tấm thân của nàng? Đồng thời cái vầng
trăng này, còn để chỉ cái "tòa thiên thai" của người đàn bà - Câu thơ
đã được mỹ hóa, sâu xa. Hình ảnh "sao buồn, gió khát"... đều mang ý
nghĩa tượng trưng cả: Những ngôi sao trên vòm trời xa xôi, ngọn gió đêm vô tình
- Nó cũng hiu hắt như nỗi vắng vẻ, trống trải của lòng chàng.
Tác giả gọi
em là "người đàn bà trắng", thực ra khi ấy em vẫn còn là một thiếu nữ:
Từ chiếc mũ vải trắng mềm một thưở nào em thường đội lệch trên đầu, lẫn vào
trong khóm mây. Khóm mây đó lại vờn bay trên mái tóc nàng - Tất cả đều trở
thành ấn tượng để nhà thơ mô tả về người đẹp:
Chiếc
mũ trắng mềm em đội bầu trời
Khóm
mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc
Đôi
mắt em đong những áng mây
Người đàn bà trắng!
Đó là đôi mắt
của mùa thu huyền diệu và xa thẳm. Bích
Khê cũng từng mô tả về đôi mắt đẹp của nàng mỹ nữ, trong bài thơ "Tranh
lõa thể" nổi tiếng của ông: Mắt ngời châu rung ánh sáng nghê thường /- Nó
chìm ngập một thế giới, chiếu rọi vào ngõ ngách tâm hồn của thi nhân. Hay như
Xuân Diệu tả về đôi mắt của người yêu, cũng thật kỳ ảo:
Mắt em thăm thẳm như màu gió
Thơ cũng vàng trong như nắng hanh
Trở lại với
bài "Người đàn bà trắng": Đôi mắt em đong những áng mây /- Như thể đã
bao lần nhà thơ từng phiêu du trong đôi mắt ấy. Nó bộc lộ một sự hiền hòa, nhân
ái. Tác giả lấy hình ảnh của vũ trụ qua cảm xúc mà mô tả, quyện với mái tóc
nàng trong mây bay, gió cuốn... hiển hiện dưới bầu trời cao vòi vọi. Bầu trời ấy
vừa để nói về tình yêu của người đàn bà ở cõi nhân sinh, vừa là bầu trời của
quê hương, đất nước vậy.
Sang khổ
thơ thứ hai - Hình bóng người thiếu nữ hiện lên trong một khung cảnh thiên
nhiên rực rỡ:
Em đi - về... chao những hàng cây
Hồ gió thổi lệch vành mũ đội
Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội
Cả thềm nắng
hắt lên mình em như tơ lụa đất trời, có gió thổi, cây đưa... Vẫn chiếc mũ vải
trắng mềm xưa mà em thường đội lệch, che lên khuôn mặt đẹp như một vầng trăng -
Tất cả đều từ những hình ảnh của thiên nhiên, mà tình thơ vẫn hết sức gợi cảm.
Đọc lên ta thấy nôn nao trong người. Bao nhiêu kỷ niệm đã từng được chứng kiến
bên cái bờ hồ ấy, trong những tháng năm nhà thơ đã sống êm đềm với hạnh phúc của
tình yêu cùng "người đàn bà trắng". Giờ đi lại trên con đường đã qua,
anh như nghe thấy cả khúc tình ca đang sống lại:
Xoã ngang vai mái hất tơi bời
Mái tóc của
người con gái xưa vẫn xõa bay trên đôi vai trần trắng của nàng. Bồi hồi trong
ký ức, hồn nhà thơ tựa con đò mộng lạc vào nơi bến vắng. Chỉ còn nghe thấy tiếng
gió táp, mưa sa... cùng những chiếc lá vàng rơi phủ xuống trong trời đất:
Đường xưa đó về đây, em ơi!
Những con đường đã đầy xác lá rơi
Xác ve, xác gió và xác của mưa
Con đường mà người con gái đã đến với cuộc đời anh, giờ
đây hoang dã trong qui luật bụi cát của thời gian. Hình ảnh đoạn thơ nghe như
trong giấc mộng: Xác gió, xác mưa, đã đầy xác lá, xác ve trôi... /- Xin trở lại
để phân tích sâu thêm về khổ thơ thứ ba:
Nỗi niềm thao thức
Những đêm trăng nước...
Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên
thai !
Người đàn bà ai mà định nghĩa?
Hình ảnh
câu thơ đã được cách điệu hóa theo tự nhiên: Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên
thai ! /- Biểu tượng mô tả tuy mang màu sắc trừu tượng nhưng vẫn rất gợi cảm.
"Chùm
trinh em hát...": Suy cho cùng, vũ trụ và thế giới đều tồn tại, sinh ra ở
đó. Nó vừa vĩ đại và man dại. Nếu không có cái chỗ thiên thai ấy của người đàn
bà thì không có cả linh hồn lẫn sự sống, cũng không có ý nghĩa gì về lịch sử của
thế giới này - Còn nói về câu:
Người đàn bà ai mà định nghĩa?
Đại văn hào
Lép-Tônxtôi - Ông là một thiên tài xây dựng hàng trăm tính cách về đàn bà với
những khuôn mẫu khác nhau. Người từng nói những câu đại ý rằng: Không thể đưa
ra những nguyên lý có tính khuôn mẫu nhất định đối với người đàn bà, chỉ có những
sự tìm tòi, tìm tòi và tìm tòi mãi - Nàng không thể nào định nghĩa được trong sự
tồn tại của đời ta? Câu thơ treo trên đầu ta như một câu hỏi vĩnh cửu, lại như
thể một định mệnh.
Tôi bình khổ
thơ thứ năm:
Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
Anh cũng không làm chàng Trương Chi
suốt đời chèo
sông vắng
Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng
Trắng
Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau!
Mảng thơ
triết lý về những mâu thuẫn giữa tình yêu và cuộc sống của nhà thơ với
"người đàn bà trắng"! Đó cũng là một nghịch lý cuộc đời: Dù tình yêu
tan vỡ đã làm cho trái tim anh và em tan nát, nhớ thương nhau suốt đời - Nhưng:
Em không (thể) biến thành đá để hóa Vọng Phu /- Và anh cũng không đầy mình để
làm mãi cái anh chàng Trương Chi suốt đời chèo thuyền trên con sông quạnh vắng,
rồi tương tư nàng Mỵ Nương mà chết !? Hay, cái con-đường-lông-ngỗng-trắng nàng
Mỵ Châu đã rắc cho chàng Trọng Thủy theo - Thần tượng thì rất đẹp: Nhưng cuối
cùng chàng cũng nhảy xuống biển mà chết, hóa thành ngọc trai giữ tình son sắt với
nàng - Nó bi ai quá! Cái hay của khúc triết lý trong bài thơ là nó đã được viết
"như đời" - Tình thơ đã không kết thúc bằng sự bi thảm: Đôi trai gái
vẫn phải sống và tồn tại, dù là theo chiều gió cuốn cuộc đời. Phải chăng tình
thơ cũng là một cuốn tiểu thuyết "cuốn theo chiều gió" như bao bi kịch
tình trên bờ bến nhân gian?
Đây là một
trong hai mảng thơ xương cốt nhất của bài. Mảng thơ thứ nhất như trên đã nói,
chính là khổ thơ thứ ba:
Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên
thai !
Người đàn bà ai mà định nghĩa?
Cùng với khổ
thơ thứ năm này làm thành nền tảng như tim óc, tủy sống cho cả tình thi. Tình
yêu ấy tháng năm còn sống và đẹp mãi trong trái tim thi sĩ, để:
Những đêm sao buồn, những đêm gió
khát
Khúc thơ tình anh lại viết về em
Để rồi cuối
cùng Phạm Ngọc Thái đã kết thúc bằng một câu thơ đẹp nhất về nàng:
Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
Đây là một
câu thơ siêu thực chứa đầy trầm tích đã được thăng hoa. "ngậm cả vầng
trăng": Một thiên tạo đang nép trong tấm thân của người đàn bà hay chính
nàng là một vầng trăng? Cái "vầng trăng" ấy của nàng nó cứ nguyên thủy
như hang động thời tiền sử, lại huyền bí tựa thánh linh. Nhưng chao ôi, dù gì
thì nàng cũng đã "ngậm" cả cái vầng trăng đó rời bỏ nhà thơ ra đi rồi
!? Những tháng năm buồn thương nhớ người yêu, nhà thơ Phạm Ngọc Thái đã viết
nên thiên tình ca tuyệt vời này để lại cho thế gian!
"Người đàn
bà trắng" là một bài thơ tình hay, có khả năng sống trường cửu với thời
gian và nền văn học nước nhà.
Trần Đức
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét