TÔI VIẾT VỀ... THƠ TÔI
Dẫn: Hồi nhỏ, ba tôi làm thơ và đọc thơ khá nhiều. Và lần nào mẹ tôi cũng... chê thơ ông dở. Lúc đó không biết nên không dám bàn. Có lần ba tôi đọc thơ, bảo là thơ của nhà thơ nào đó nổi tiếng lắm (không nhớ chính xác tên), mẹ khen hay, song thật ra bài đó là ba tôi viết. Thì sau này tôi nghĩ thơ hay vì... tác giả cũng một phần từ đó mà ra.
Tới giờ, chẳng tự hào gì khi nói tôi quen cũng đã vài cô bạn gái, vì bạn bè tôi đa phần đều "mồ yên mả đẹp" trong nấm mồ hôn nhân hết. Mà lạ, cô nào trước khi quen tôi đều hay khen (có khi vì lịch sự không chừng) là anh viết hay, rồi khi dính chút "cổ phần" trong đời nhau thì cô nào cũng chê thơ/văn anh... dở quá.
Chuyện cũ không nhắc làm gì, cô bạn hiện nay, dân chuyên Văn ngày trước, mỗi khi ngồi chơi, tôi hỏi [thiệt thà] em thấy anh viết thơ trên FB vầy được hông, cô ta cười đáp (nguyên văn) "thơ anh hay, có điều em đọc mệt quá", hỏi sao mệt, cô nói "thì... gật đầu chào người quen hoài nên mệt". Hic, của đáng tội, tôi thì [gần như] không bao giờ chôm thơ ai, hễ đăng đều ghi tác giả, không nhớ thì ghi st, dẫu rằng hay chơi chiêu nhập nhằng chữ st dù thơ mình viết.
Thì đọc nhiều ắt sẽ ảnh hưởng, không dính tứ thơ/ý thơ, cũng dính chút phong cách tác giả mình thích. Suy cho cùng, tôi... trí nhớ tốt, chứ tôi có phải anh chàng Trương Vô Kỵ, học Thái Cực quyền xong quên liền để mà vận dụng theo ý mình đâu. Hôm cafe' với nhau, vui miệng tôi nói thế, nhân tiện trích luôn bài thơ mình khá thích:
CHIA
Chia tay
em chọn nỗi sầu
Bán đi mua lại
mộng đầu chưa nguôi
Bỗng đâu
một sớm hoa rơi
Kiệu dâu em
bước bên người thảnh thơi
….
Chia anh
nỗi nhớ ngày xưa
Bán không đặng
đành đổ thừa…
hên xui
Nghe xong cô ta bảo thơ gì nghe phát chán, từ "hên xui" bình dân vậy mà đưa vô, phân tích một hồi tôi thấy luôn bài này sao... mất giá quá! Cũng ráng nói thì mà là, song lý lẽ... của trái tim luôn chiến thắng. Đành thôi vậy! Tưởng thua rồi thì thôi, nào ngờ cô ta được nước nói thêm cái bài Không đề của anh nó tệ cực kỳ, trích đăng nguyên văn:
Tình thoảng qua như gió
Lá vui đùa xôn xao
Ngày phơi sầu đã ráo
Sao nắng còn hanh hao
Mùa qua tình như nắng
Vàng góc đời nhỏ nhoi
Chim xanh nào đang hót
Đâu ngờ ngày lẻ loi
Có người chân bước lỡ
Lạc lối tình không hay
Tưởng rằng mình hạnh phúc
Ô hay bụi… mắt cay
Đời trôi sao quá vội
Tình cứ mãi mông lung
Lá rơi chưa ngập lối
Đâu rồi tay nắm tay
Bao năm mình nông nổi
Đổ thừa đời không may
Chợt một ngày sám hối
Tình đã thành mây bay...
Đặc biệt là câu cuối, nguyên văn "người lớn còn chơi... đổ thừa". Rồi mấy bài xưa xưa nữa "phơi tình ngày nắng ráo, con tim đổ mưa rào, em ngày xưa... lỡ dại, yêu anh đời hư hao", thơ thì toàn ý người khác, lời thì cũ, tứ thì mòn. Bực quá, đành ráng... mặt dày viết bài để "em nó" khai sáng tri thức bình luận thơ ca.
Thơ chủ yếu là gì? Là tạo niềm cộng hưởng với người đọc. Cùng một bài, người này cảm khác, người kia cảm khác. Đối với anh A, bài này hay nhưng với anh B thì vẫn bài đó là dở. Nhưng nếu vậy thì cần chi đến nghệ thuật phê bình? Thơ, với tôi, là cách sắp chữ, để nói lên cái mà mình không nói được! Thì đó, có thất tình đâu, có chia tay đâu, song thơ chia tay, thơ thất tình thích thì viết một ngày vài... trăm bài còn dư sức, đặc biệt là thời 26, 27 tuổi. Thẩm thơ, đâu phải chỉ "tâm tri" còn phải có "trí tri" nữa chứ. Con chữ vốn vô hồn, ai cũng học đủ bảng chữ cái, nhưng viết một bài văn cho đúng chính tả chưa chắc đã là việc dễ làm với khá nhiều người, nói chi đến viết để cộng hưởng cảm xúc được?
Hồi 26; 27 tuổi tôi gần như muốn là viết. Thơ cũng được, văn cũng xong. Phóng bút thành văn dễ ợt chứ khó gì, ráp vần ráp chữ là xong. Nhưng mà nói thật, đọc lại nhiều khi... xấu hổ lắm.
Còn phê bình, phê bình cái gì đây ngoài câu chữ hiển hiện đó? Phân tích nhịp điệu, phân tích từ ngữ để mà thấy cái dụng công của tác giả, và với bài nào "tuyệt đỉnh" thường là một câu "hồn nhiên, thiên thành". Đạt đến mức hồn nhiên như trời có sẵn đó thì TẤT CẢ đều phải dụng công, dụng công trong từ ngữ cực nhiều. Lao tâm khổ tứ để tìm cho được một chữ ráp vô, sửa tới sửa lui, đọc đi đọc lại, rốt cục chỉ muốn đạt tới mức tự nhiên như không cần dụng công.
Tôi viết cũng không ít bài bình thơ, đa phần là thơ xưa, thơ Tàu, và tôi tự nhận cái đó là bình giấm, như một nhà phê bình người Pháp tự nhận "rượu để chua quá thì thành giấm, viết không được thì... đi bình luận vậy". Nhưng thật ra, người viết bài bình luận thì có lẽ cực hơn người viết, người viết vì một cảm xúc gì đó phóng bút là xong, còn người bình đọc xong, chờ lắng cảm xúc, tìm dẫn chứng, tìm câu văn, tìm minh họa để mà bình cho người đọc thưởng lãm. Nên tuy "ai đem phân chất một mùi hương, hay bản cầm ca tôi chỉ thương" nhưng bình thơ bình văn vẫn cần lắm. Còn đọc chê dở chê hay thì nào có khó gì? Như ngày trước tôi chê Truyện Kiều, tôi cũng phải ráng viết cho được một bài [dù] ngắn để mà chê cho... có hồn (?)
Chỉ là... bụt chùa nhà không thiêng! Hic
Đoàn Anh Kiệt
29/10/2014
