“NGUYỆT DẠ ỨC XÁ ĐỆ”, “BÁT NGUYỆT THẬP NGŨ DẠ NGUYỆT”, THƠ ĐỖ PHỦ - Đỗ Chiêu Đức

Năm Càn Nguyên thứ 2 đời Đường Túc Tông (759), bốn năm sau loạn An Lộc Sơn, thời cuộc vẫn còn rất rối ren. Bấy giờ Đỗ Phủ từ quan ở Hoa Châu, dắt díu gia quyến về tạm cư tại Tần Châu, thành Tần Châu thuộc phía tây của Lục Bàn Sơn, là vùng ven biên. Tháng 9 cùng năm, Sử Tư Minh từ Phạm Dương dẫn quân xuôi về nam đánh chiếm Biện Châu, tấn công Lạc Dương, Sơn Đông , Hà Nam các nơi đều chìm trong chiến loạn, nên anh em nhà Đỗ Phủ đều ly tán mỗi người một nơi, bặt vô âm tín. Trung Thu năm đó Đỗ Phủ vì ưu tư thương nhớ anh em mà làm nên bài thơ dưới đây:
 
Bài thơ NGUYỆT DẠ ỨC XÁ ĐỆ:
 

月夜憶舍弟       NGUYỆT DẠ ỨC XÁ ĐỆ

  

戍鼓斷人行，     Thú cổ đoạn nhân hành,

邊秋一雁聲。     Biên thu nhất nhạn thanh.

露從今夜白，     Lộ tòng kim dạ bạch,

月是故鄉明。     Nguyệt thị cố hương minh.

有弟皆分散，     Hữu đệ giai phân tán,

無家問死生。     Vô gia vấn tử sinh.

寄書長不達，     Ký thư trường bất đạt,

況乃未休兵。     Huống nãi vị hưu binh!

      杜甫                                 Đỗ Phủ

BÀI THƠ “BÁT NGUYỆT THẬP NGŨ NHẬT DẠ BỒN ĐÌNH VỌNG NGUYỆT” VÀ “VỌNG NGUYỆT HỮU CẢM” CỦA BẠCH CƯ DỊ - Đỗ Chiêu Đức

Bài thơ “BÁT NGUYỆT THẬP NGŨ NHẬT DẠ BỒN ĐÌNH VỌNG NGUYỆT”:
        
Bài thơ nầy được làm theo thể Cổ Phong vào đêm Trung Thu năm Đường Nguyên Hòa thứ 13（818). Lúc bấy giờ Bạch Cư Dị vì dùng lời ngay thẳng can gián vua, mà xúc phạm đến những bậc quyền qúy đương thời, nên bị biếm làm Giang Châu Tư Mã ở đất Tầm Dương của xứ Giang Tây.
 

八月十五日夜湓亭望月 BÁT NGUYỆT THẬP NGŨ NHẬT  

                                          DẠ BỒN ĐÌNH VỌNG NGUYỆT

 

  昔年八月十五夜，      Tích niên bát nguyệt thập ngũ dạ,

  曲江池畔杏園邊。      Khúc Giang trì bạn Hạnh viên biên.

  今年八月十五夜，      Kim niên bát nguyệt thập ngũ dạ,

  湓浦沙頭水館前。      Bồn Phố sa đầu thủy quán tiền.

  西北望鄉何處是，      Tây bắc vọng hương hà xứ thị,

  東南見月幾回圓。      Đông nam kiến nguyệt kỷ hồi viên.

  臨風一嘆無人會，      Lâm phong nhất thán vô nhân hội,

  今夜清光似往年。      Kim dạ thanh quang tự vãng niên.

                 白居易                                             Bạch Cư Dị

 
      
* Chú thích:
    - Tích Niên 昔年 : là Năm xưa; những năm đã qua đi.
    - Bồn Đình 湓亭 : là một điểm trường đình được cất bên ven sông Tầm Dương.
    - Bồn Phố 湓浦 : là Bến nước bên sông Bồn. Bồn Giang là tên xưa của sông Long Khai Hà hiện nay ở tỉnh Giang Tây; Nơi tiếp giáp với sông Trường Giang là Bồn Khẩu, tức là bến Tầm Dương, nơi nhà thơ Bạch Cư Dị đi đày.
    - Khúc Giang Trì 曲江池 : Một thắng cảnh nằm ở phía nam của đất Trường an; từ đời Tần Thủy Hoàng đã cho xây Nghi Xuân Uyển ở đây, đến đời Hán Vũ Đế đổi thành Thượng Lâm Uyển; Vì dòng sông chảy quanh uốn khúc, nên gọi là Khúc Giang.
    - Hạnh Viên 杏園 : nằm ở Chu Tước Môn của Trường An, sát cạnh bên Khúc Giang Trì; đây là nơi các tân khoa Tiến sĩ ngày xưa được đãi tiệc và dạo chơi.
    - Thủy Quán 水館 : Cái quán cất trên bến nước, trên bãi cát (Sa Đầu 沙頭) người Miền Nam ta gọi là cái Nhà Sàn.
 

CHÙM THƠ CỔ VỀ TRUNG THU – Đỗ Chiêu Đức

     
Tết TRUNG THU là ngày rằm Tháng tám Âm lịch, chữ Nho gọi là TRUNG THU TIẾT 中秋節; là ngày lễ truyền thống của các nước vùng Đông Nam Á chịu ảnh hưởng văn hóa Trung Hoa. Người Hoa thường ví hình tượng trăng tròn rồi trăng khuyết, khuyết rồi lại tròn với sự đoàn viên và bi hoan ly hợp của con người; và thông qua hình tượng mặt trăng để gởi gắm tâm sự, tình cảm, nhớ nhung của mình với thân nhân, với người yêu, với gia đình, với quê hương... xuyên suốt mấy ngàn năm nay đã để lại rất nhiều bài thơ về Trăng Trung Thu. Kính mời các bạn hãy đọc thử xem những bài thơ sau đây, bài nào đã đánh động tâm lý tình cảm của mình nhất?!
 

TRUNG THU NGUYỆT 中秋月 – Đỗ Chiêu Đức

Dạo:
                                   

Nhìn trăng vằng vặc giữa trời,                              

Quê hương xa tít ngậm ngùi lòng ta.

 

皓魄漫長空，      Hạo phách mạn trường không,

憂人心有忡。      Ưu nhân tâm hữu xung.*

故鄉思萬里，      Cố hương tư vạn lý,

歲月始如終。      Tuế nguyệt thủy như chung!

         

    杜紹德                            Đỗ Chiêu Đức        

    壬寅仲秋             Trọng Thu Nhâm Dần 2022

 
* Thi Kinh 詩經: “Bất ngã dĩ quy, Ưu tâm hữu xung” 不我以歸, 憂心有忡 (Bội phong 邶風, Kích cổ 擊鼓):

    Bài hát "Kích cổ" là gỏ vào trống mà nhịp để hát trong chương Bội Phong của Kinh Thi: Bài hát tả lại tâm tình của một chiến binh xa quê, trường kỳ chinh chiến ở ngoại bang mà không được về quê:
                                 

Ta nay chẳng được về quê,                            

Nhớ nhung canh cánh não nề lòng ta!

 

     - PHÁCH 魄 là Vùng tối trên mặt trăng, là ánh trăng. HẠO PHÁCH 皓魄 là Vầng trăng sáng rực như chiếc đĩa bạc.
     - THỦY 始, còn đọc là THỈ, có nghĩa là "đầu, là bắt đầu". CHUNG 終 là "hết, là kết cuộc". Nên

       THUỶ CHUNG là Đầu đuôi, là Trước sau, là mở đầu và kết cuộc. Trước làm sao thì sau cũng làm vậy, gọi là THỦY CHUNG NHƯ NHẤT 始終如一, là trước sau như một. Những người ăn ở "Có đầu mà không có đuôi, Có trước mà không có sau" thì goi là  HỮU THỦY VÔ CHUNG 有始無終, là người không THỦY CHUNG, hay Không Chung Thủy.

                       

               
 

* Nghĩa bài thơ:
                                   
TRĂNG TRUNG THU
          
Vầng trăng như chiếc đĩa bạc tỏa ánh sáng phủ đầy cả không gian rộng lớn, nhưng người có tâm sự buồn thì lòng luôn lo lắng ưu tư; thương nhớ về cố hương ở ngoài xa vạn dặm, đã biết bao năm tháng đi qua mà lòng thì trước vẫn như sau (đều nhớ đến quê hương).
 
* Diễn Nôm:
                             

TRUNG THU NGUYỆT

               

Trăng sáng phủ đầy trời,                           

Lòng ta luống ngậm ngùi.                          

Nhớ quê xa vạn dặm,                          

Năm tháng vẫn khôn nguôi!

       

Lục bát:
                            

Khắp trời trăng bạc rải vàng,                           

Người buồn lòng những bàng hoàng niềm tây.                           

Quê hương vạn dặm vơi đầy,                          

Tháng năm đằng đẵng khôn khuây nỗi niềm!

                                                                                   
                                                                                 Đỗ Chiêu Đức                                                                                             09-01-2022

TẾT TRUNG THU - Tạp Ghi và Phiếm Luận của Đỗ Chiêu Đức

      

TẾT TRUNG THU chữ Nho gọi là TRUNG THU TIẾT 中秋節. Một năm có 4 mùa, gọi là Tứ Qúy 四季, mỗi một qúy có 3 tháng, chia làm Mạnh, Trọng, Qúy 孟、仲、季 3 phần; nên theo Âm lịch, Tháng Bảy là Mạnh Thu 孟秋, tháng Tám là Trọng Thu 仲秋 và Tháng Chín là Qúy Thu 季秋. Tết Trung Thu nằm trong Tháng Tám nên còn gọi là Tiết Trọng Thu 仲秋節.