PHẠM NGỌC THÁI VÀ THIÊN TÌNH CA MÙA THU - Tuyết Thúy

  

                   

SÁNG THU VÀNG

                         

Nhớ ngày gặp lại em bên hồ gió                       

(Kỷ niệm Bích Đào)

 

Gặp lại em một sáng thu vàng

Nơi em đứng nắng tràn ngoài phố

Với trời xanh, hồ xanh gió

Gió đưa làn tóc em bay...                      

                           

Sáng thu này trĩu cả hàng cây

Đô thành dịu mát

Ông lão ngồi bên gốc cây,

bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời

Bà xúc tép váy khều khào nước…

 

Một thời xa lắc

Em nghiêng chao về một thời xa.

 

Người con gái đã thành chính quả

(phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha)

Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...

Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...

Nghe không gian, đổ vỡ cả mùa thu!

 

Sáng thu vàng mông mênh, mênh mông

Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ

Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ

Và trái tim cũng không còn

 

Sáng thu vàng xang xênh, xênh xang

Những con đường xưa tắm hơi em

Môi em cười, hoa lá nát đau thêm

Thời gian trôi… cuộc sống buồn tênh.

 

Một mùa thu lá lá

Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ

Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang

Người đàn bà! Em nuốt mùa thu tan...

 

                              Phạm Ngọc Thái

 

PHẠM NGỌC THÁI VÀ THIÊN TÌNH CA MÙA THU
                                                                           Tuyết Thúy
 
“Sáng thu vàng” được sáng tác trong khoảng không gian thiên nhiên, bên câu chuyện tình như truyền thuyết. Đó là một buổi sáng đô thành dịu mát, có:
 

Ông lão ngồi bên gốc cây,                                     

bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời

     
Chữ "vói" nghe như tiếng sáo trúc réo rắt vút lên trong mùa thu. Ở bên hồ, bà xúc tép "váy khều khào nước...". Đô Thành hôm nay đang ngày càng trở thành một thành phố công nghiệp hiện đại, thương mại hoá, thị trường kinh tế hoá. Song, tình thơ lại gợi cho ta nhớ về một Hà Nội của ký ức đã xa xưa.
     
Sang đoạn thơ ba, câu chuyện tình mùa thu thực sự mới được bắt đầu - Nhưng nó đươc nối với đoạn thơ hai, bằng hai câu:  
                   

Một thời xa lắc                   

Em nghiêng chao về một thời xa

    
Cả một mùa thu nghiêng chao theo người con gái, nhắc lại một thời đôi trai gái từng hạnh phúc yêu nhau. Hình ảnh của người con gái hôm nay được hiện lên:
                    

Người con gái đã thành chính quả!

     
Có nghĩa, giờ đây nàng đã thành một người đàn bà trẻ. Như qui luật sinh nở của tạo hoá: Thiếu nữ năm xưa đã khai hoa, kết trái. Hai chữ "chính quả" nghe như có cả tiếng kinh nguyện của chùa chiền, báo về sự đắc đạo của nàng. Một sự chuyển hoá từ tiết trinh sang tiết hạnh. Có lẽ lúc này khi gặp lại người tình xưa ấy, lòng nhà thơ đã vấn an nơi chốn cửa thiền, nên ngôn ngữ thi ca mới chứa chất tính phật đài như thế. Cả đến câu sau khi anh miêu tả:
                    

Phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha

    
Năm tháng tất thảy đều không tránh khỏi qui luật rêu phong. Nói đến khối tình trần tục mà thơ đượm màu sắc phật. Ta hãy nghe tác giả tả về nàng:
                   

Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...

     
Đây là đôi mắt đẹp của mùa thu thăm thẳm, mơ màng. Bóng trúc phủ trong đôi mắt, thơ trừu tượng. Hai chữ "bay xoà" mang màu sắc ảo rợp lên. Hình tượng thơ từ trong cảm rung, thần xuất mà thành. Còn:
                   

Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...

      
Để nói lên cả tấm thân, làn da, vóc dáng đến tâm hồn nàng… toát ra một vẻ đẹp dịu dàng, mơ mộng như trăng. Tác giả hạ một câu kết đoạn:
                   

Nghe không gian, đổ vỡ cả mùa thu!

   
Ta nghe như có tiếng mùa thu rơi, đổ sập từ trên trời cao xuống. Tức là trái tim và tâm hồn chàng đang tan vỡ! Có thể coi đoạn thơ thứ ba này là thần cốt, điểm hội tụ chói sáng của tình thơ. Nó chứa đầy ngọc bích trong hình ảnh, ngôn ngữ,  đưa “Sáng thu vàng” lên tầm vóc của một bài thơ mùa thu đặc sắc.
    
Những đoạn bốn-năm-sáu sau đó, phát triển cùng với những kỉ niệm xưa và nỗi lòng tan nát của nhà thơ. Mùa thu vàng trống vắng, xa xót bay rợp bóng xuống ngổn ngang:
                   

Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ                   

Và trái tim cũng không còn.

    
Tình yêu thiếu nữ như một cánh rừng hoang ư? Hay thiếu nữ đi rồi để lại trong anh cả một cánh rừng hoang? Nghĩa là, trái tim chàng cũng đã đi theo người con gái mất rồi! Ở đoạn thơ thứ năm:
                   

Môi em cười, hoa lá nát đau thêm                   

Thời gian trôi cuộc sống buồn tênh.             

     
Hoa lá đến mức độ phải héo hắt, nát đau trước đôi môi người đàn bà trẻ - Thì không biết đôi môi em hấp dẫn, chan chứa đến mức nào !? Đều là những hinh ảnh tượng trưng. Mỗi đoạn lại được níu giữ bằng những câu thơ sâu sắc ấy! Bởi vậy tuy là thơ viết phóng túng, tự do mà cảm xúc vẫn đằm đìa, cô đọng. Chỗ này, chỗ khác trong suốt tình thi... Khung cảnh thiên nhiên được phục hiện, bao quanh đôi tình nhân. Như ở cảnh gặp nhau đầu tiên:
                   

Gặp lại em một sáng thu vàng                   

Nơi em đứng nắng tràn ngoài phố

     
Tiếp đến cảnh sau:
                   

Sáng thu này trĩu cả hàng cây

     
"…trĩu cả hàng cây", tức là một mùa thu chin... đang trĩu xuống. Đến đoạn bốn thì tình thơ trào lên dào dạt:
                   

Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ                   

Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ

     
Tựa như nhà thơ đang ở bên một bờ biển xanh đầy sóng, thổn thức nhớ đến người yêu. Cảnh gợi lại những con đường đôi trai gái dẫn nhau đi ngày xưa:
                   

Những con đường xưa tắm hơi em

     
Và:
                   

Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ                   

Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang

       
Những câu này thuộc thơ trừu tượng? Cảnh có mà không có. Nó chỉ được gợi lên trong tâm thức mà thôi.    
Về nghệ thuật: “Sáng thu vàng” được xây dựng theo nhịp điệu như một cánh võng mùa thu. Làn điệu thơ chuyển dần - Đầu tiên thì đưa nhẹ:
                    

Với trời xanh, hồ xanh gió                   

Gió đưa làn tóc em bay...

     
Người con gái tóc xoà bay trong gió. Giọng thơ ru uyển chuyển. Sang đến đoạn bốn và năm, cánh võng được đẩy lên bay bổng:
                   

…Sáng thu vàng mông mênh, mênh mông                     

…Sáng thu vàng xang xênh, xênh xang

     
Một cánh võng mùa thu chứa trong lòng nó mọi điều về mối tình đôi trai gái. Đến đoạn cuối thả xuống một mùa thu xòa ra, đầy lá:
                   

Một mùa thu lá lá                    

Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ                   

Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang

     
Nơi gặp gỡ em ngày xưa giờ đây quạnh vắng, cỏ dại mọc đầy lên - Để rồi tác giả kết bài:
                   

Người đàn bà! Em nuốt mùa thu tan...

     
Chẳng ai nuốt được mùa thu cả !? Chữ “nuốt” đầy sắc thơ siêu thực. Em đi để cả mùa thu trống vắng còn ở lại, hay đã mang theo mùa thu đi mất rồi? Ai có thể trả lời - Không ai cả, vì chính tác giả cũng không thể trả lời!
    
“Sáng thu vàng” phảng phất phong dáng của trường ca. Một mùa thu của tình yêu, toả bóng xuống thi ca.
                                                      
                                                                   Tuyết Thúy                          
(Trích tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014)