CÂY NGÔ ĐỒNG TRONG THI CA – Hoài Nguyễn

Ngô đồng, tên của một loại cây có xuất xứ miền Nam Trung Quốc. Cây Ngô đồng được nhiều người biết đến chủ yếu là qua thi ca, cả thi ca Trung Quốc và thi ca Việt Nam. Được nhắc đến nhiều nhất là hai câu cổ thi:
 

Ngô đồng nhất diệp lạc,

Thiên hạ công tri thu

 

(Một lá ngô đồng rơi rụng xuống

Mọi người đều biết tiết thu sang)

 
Đời Đường, nhà thơ Vương Xương Linh khi nói về mùa thu trong cung Trường Tín, một hậu cung thời nhà Hán, đã có những câu tha thiết:
 

Kim tỉnh ngô đồng thu diệp hoàng

Châu liêm bất quyển dạ lai sương

 

(Bên giếng, ngô đồng thu vàng lá,

Rèm châu không cuốn mặc sương vào)

 
Trong bài Thu hứng thứ tám, nhà thơ Đỗ Phủ cũng nhắc tới cây ngô đồng qua hai câu:
 

Hương đạo trác dư anh vũ lạp

Bích ngô thê lão phụng hoáng chi

 

(Hạt thơm anh vũ ăn rồi nhả

Cành ngô biếc đậu phượng hoàng già)

 

Trong thi ca Việt Nam, có lẽ cây ngô đồng được nhắc tới sớm nhất trong bài ca dao sau đây:
 

Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa

Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh

Ai lên Phủ Lạng cùng anh …

Miệng khấn, tay vái bốn phương chùa này

Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa,

Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh.

Ai lên xứ Lạng cùng anh,

Tiếc công bác mẹ sinh thành ra em.

Tay cầm bầu rượu nắm nem,

Mảng vui quên hết lời em dặn dò.

Gánh vàng đi đổ sông Ngô,

Đêm nằm tơ tưởng đi mò sông Thương.

Vào chùa thắp một nắm hương,

Miệng khấn tay vái bốn phương chùa này.

Chùa này có một ông thầy

Có hàng đá tảng có cây ngô đồng

Cây ngô đồng không trồng mà mọc

Hòn đá tảng không đắp mà cao;

Sông kia chẳng có ai đào mà sâu

 

Nhà thơ Nguyễn Du trong truyện Kiều cũng có nói tới cây ngô đồng trong những câu:

 

Nửa năm hơi tiếng vừa quen

Sân ngô cành biếc đã chen lá vàng

 

Hay:
 

Thú quê thuần hức bén mùi

Giếng vàng đã rụng một vài lá ngô.

 
Khi viết văn tế thập loại chúng sinh, tác giả truyện Kiều cũng nói tới lá ngô đồng trong: “Ngàn lau dặm bạc lá ngô đồng vàng”.
 
Trong thi ca tiền chiến Việt Nam, trong bài thơ mang tựa là Tỳ bà có 28 câu, mỗi câu bảy chữ dùng toàn vần bằng của nhà thơ trong phong trào thơ mới Bích Khê cũng có nói tới cây ngô đồng ở hai câu kết:
 

Ô hay, buồn vương cây ngô đồng

Vàng rơi ! vàng rơi thu mênh mông.

 
Nói chung, hình ảnh cây ngô đồng trong thi ca là hình ảnh của mùa thu.
                                                                                   Hoài Nguyễn