TRUYỀN THUYẾT VỀ TÁO QUÂN
Trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, Táo quân có nguồn
gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc nhưng được
Việt hóa thành huyền tích "2 ông 1
bà" - vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc. Tuy vậy người dân vẫn
quen gọi chung là Táo Quân hoặc Ông Táo.
Ở Việt Nam, sự tích Táo Quân được truyền khẩu, rồi ghi
chép, do đó có những sự khác nhau về tình tiết, nội dung chính được tóm tắt như
sau:
Trọng
Cao có vợ là Thị Nhi ăn ở với nhau đã lâu mà không con, nên sinh ra buồn phiền,
hay cãi cọ nhau. Một hôm, Trọng Cao giận quá, đánh vợ. Thị Nhi bỏ nhà ra đi sau
đó gặp và bằng lòng làm vợ Phạm Lang. Khi Trọng Cao hết giận vợ, nghĩ lại mình
cũng có lỗi nên đi tìm vợ. Khi đi tìm vì tiền bạc đem theo đều tiêu hết nên Trọng
Cao đành phải đi ăn xin.
Khi
Trọng Cao đến ăn xin nhà Thị Nhi, thì hai bên nhận ra nhau. Thị Nhi rước Trọng
Cao vào nhà, hai người kể chuyện và Thị Nhi tỏ lòng ân hận vì đã trót lấy Phạm
Lang làm chồng.
Phạm
Lang trở về nhà, sợ chồng bắt gặp Trọng Cao nơi đây thì khó giải thích, nên Thị
Nhi bảo Trọng Cao ẩn trong đống rơm ngoài vườn. Phạm Lang về nhà liền ra đốt đống
rơm để lấy tro bón ruộng. Trọng Cao không dám chui ra nên bị chết thiêu. Thị
Nhi trong nhà chạy ra thấy Trọng Cao đã chết bởi sự sắp đặt của mình nên nhào
vào đống rơm đang cháy để chết theo.
Phạm
Lang gặp tình cảnh quá bất ngờ, thấy vợ chết không biết tính sao, liền nhảy vào
đống rơm đang cháy để chết theo vợ.
Linh
hồn của ba vị được đưa lên Thượng Đế. Thượng Đế thấy ba người đều có nghĩa, nên
sắc phong cho làm Táo Quân, gọi chung là: Định Phúc Táo Quân, nhưng mỗi người
giữ một việc:
-
Phạm Lang làm Thổ Công, trông coi việc bếp. Danh hiệu: Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ
Thần Quân
-
Trọng Cao làm Thổ Địa, trông coi việc nhà cửa. Danh hiệu: Thổ Địa Long Mạch Tôn
Thần
-
Thị Nhi làm Thổ Kỳ, trông coi việc chợ búa. Danh hiệu: Ngũ Phương Ngũ Thổ Phúc
Đức Chánh Thần.
Truyền thuyết này thể hiện rất đậm nét trong sinh hoạt
của người Việt. Trong bếp ngày xưa, thường có ba "ông đầu rau" - tức là ba hòn đất nặn dùng để kê nồi xanh
đun bếp, trong đó hai hòn nhỏ hơn hòn thứ ba. Và nhân dân có tục lệ thờ "hai ông một bà", ngày 23
tháng Chạp hàng năm làm "lễ Táo
quân", "Tết ông Công ông
Táo", "tiễn ông Táo lên chầu
Trời"... Đây rất có thể là ảnh hưởng của phong tục thờ thần lửa - một
phong tục có từ lâu đời của nhiều dân tộc, tuy nhiên cách thể hiện ở mỗi nước một
khác. Ví như ở Trung Quốc, từ thời cổ đại, Táo quân (còn được gọi là "Táo thần", "Táo vương",
"ông Táo") đã được coi là một trong bảy vị thần đất được toàn dân
cúng lễ. Nhưng nguồn gốc của Táo quân thì không nhất quán. Theo sách Hoài Nam Tử, Viêm Đế (tức Thần Nông)
mang lửa đến cho dân nên khi chết được thờ làm thần bếp. Sách Lã Thị Xuân Thu lại coi Chúc Dung mới là
thần quản lý lửa (do Viêm Đế mang tới) nên khi chết người dân thờ làm thần lửa.
Còn sách Tây Dương tạp trở thì kể: thần
lửa trông như một cô gái đẹp, tên là Ổi hay Trương Đan, tên chữ là Tử Quách, những
ngày không trăng thường lên trời tâu về việc người nào có lỗi...
Chuyện truyền miệng của người Trung Quốc lại cho rằng
trước kia mỗi tháng vua bếp lên trời một lần vào ngày tối (ngày cuối tháng âm lịch)
để báo cáo về từng người trong mỗi gia đình (nhất là về những người đàn bà làm
điều xấu); sau này, mỗi năm vua chỉ lên trời một lần vào ngày 23 hoặc 24 tháng
Chạp. Đến ngày ấy, người Trung Quốc bày bàn thờ gần bếp, cúng vua bếp bằng thịt,
cá, rượu nếp, bánh kẹo; đặc biệt có thêm cả nước và cỏ khô (cho ngựa của vua bếp
"ăn" để bay và chở vua lên trời - khác với Táo quân của ta thì cưỡi
cá chép lên trời).
TẠI SAO ÔNG TÁO LẠI CƯỠI CÁ CHÉP VỀ TRỜI MÀ KHÔNG PHẢI
CÁC CON VẬT KHÁC?
Phong tục của người Việt, ngày 23 tháng chạp, nhà nào
cũng tiễn ông Táo lên chầu trời. Trên bàn thờ có ba chiếc mũ mới bằng giấy: một
màu vàng ở giữa, hai màu đen ở hai bên - tức hai ông, một bà - không có cỗ mặn,
chỉ cúng hương hoa, sau có 3 con cá chép đang bơi trong chậu thau. 3 con cá
chép có ý nghĩa làm "ngựa" để Táo quân lên chầu trời. Sau khi cúng mũ
được đốt và cá chép được mang ra thả ở ao, hồ, sông...
Tết Táo quân vào ngày 23 tháng Chạp - người ta coi đây
là ngày "vua bếp" lên chầu
Trời để tâu lại việc bếp núc, làm ăn, cư xử của gia đình trong năm qua.
Sớm ngày 23 Tết, các bà nội trợ của mỗi gia đình đã
xách túi ra chợ chuẩn bị cho mâm cỗ cúng Táo quân. Một thứ không thể thiếu
trong buổi đi chợ là cá chép.
Cá Chép Vàng hay còn gọi là (Cá Chép Tiên) là một loài
động vật sống ở trên Thiên Đình, hồi trước sống trên trời, do phạm phải lỗi,
nên bị Thượng Đế đày xuống trần gian để tu hành để chuộc lại tội lỗi của mình
gây ra. Sau khi tu hành có chính quả, thì cá Chép sẽ hóa thân thành rồng và bay
lên Trời. Còn Ông Táo là do Thượng Đế phái xuống trần tục để theo dõi loài người,
xem ai là người Thiện, người Ác.
Sau đó Ông Táo bay về Thiên Đình để tâu lên Thượng Đế
những việc ở dưới trần gian Nhưng mà muốn bay lên Trời, thì Ông Táo phải nhờ đến
cá Chép mới lên được.
Làm lễ cúng ông Công ông Táo tùy nếp từng nhà nhưng
mâm cúng thường bao gồm:
- "Phục
trang" của ông Công ông Táo.
- Ba con cá chép vàng (loại nhỏ để cúng), nhớ để vào
cái bình cao cao kẻo cá nhảy ra ngoài. Tuy nhiên có nhà không cần cá sống vì đã
có cá chép giấy thường bán kèm trong túi "phục
trang". Nhà nào gần ao hồ, sông suối thì nên mua cá sống, cúng xong
thì đem thả (nếu nhà có trẻ con, cho các cháu đi thả cá và giảng giải cho các
cháu biết phong tục thì rất hay). Thả cá xong, xin nhớ đừng vứt túi ni-lông xuống
sông hồ kẻo coi như là không những không được phúc phóng sinh mà còn bị vướng
vào nghiệp sát sinh.
- Thịt lợn luộc: 1 miếng, thịt vai gáy. Nên đi chợ sớm
mua thì được thịt tươi ngon
- Một món canh: canh măng với xương.
- Một món xào có rau.
- Một đĩa muối.
- Hoa quả vàng mã.
* Lập riêng bàn thờ cúng tiễn Táo Quân ở khu vực nhà bếp.
VĂN
KHẤN LỄ ÔNG TÁO CHẦU TRỜI
Kính lạy Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân!
Tín chủ con là:.............
Ngụ tại:.......................
Nhằm ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm,
sửa biện hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước
án, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén tâm hương dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời:
Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân giáng lâm trước
án thụ hưởng lễ vật. Phỏng theo lệ cũ, Ngài là vị chủ, Ngũ Tự Gia Thần, soi xét
lòng trần, Táo Quân chứng giám.
Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin Tôn Thần,
gia ân châm chước. Ban lộc ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an
ninh khang thái.
Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo.
Nguyễn Xuân Diện sưu tầm
Ghi
chú:
Thưa
chưa vị,
1.
Nếu chư vị vẫn muốn đặt bàn thờ Ông Táo ở khu vực bàn thờ gia tiên thì cũng được,
nhưng phải làm thành một mâm riêng, phân biệt mâm cúng gia tiên.
2.
Sau ngày 23 tháng Chạp, thì các gia đình có thể tiến hành dọn bàn thờ (quét,
đánh bóng các đồ thờ bằng đồng, lau rửa bát hương...), tỉa chân hương, hoặc thậm
chí bỏ hết chân hương cũ. Nếu thay bát hương hoặc bàn thờ, xin đem đốt hoặc thả
xuống sông lớn.
3.
Ngày tiễn ông Táo, nhà nhà đều cúng bái, đốt hương, hóa mã...vậy xin bà con hết
sức cảnh giác để tránh hỏa hoạn cho nhà mình và nhà hàng xóm. Vàng hương khi đốt
xong, cần gom lại cho sạch sẽ, đảm bảo vệ sinh cho môi trường.
4.
Nếu nhà có trẻ con, nên giảng giải cho các cháu bé hiểu biết về phong tục cúng
ông Táo.
*
Bài này đáng lẽ để vào ngày 23 tháng Chạp mới đăng, nhưng có bác cứ đề nghị
đăng trước để còn biết sự tích và mua sắm lễ vật, in bài văn khấn ra để đọc,
nên cứ đăng vào hôm nay.
*
Nguồn:
http://xuandienhannom.blogspot.com/2021/01/tet-ong-tao-truyen-thuyet-va-nghi-le.html
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét