Chỉ có người Việt gọi là Tết, trong khi cả ngàn triệu người Tàu gọi ngày đó là duỳn tản (nguyên đán) hay là xin nển (tân niên). Tại sao họ không gọi là Tết? Vì Tết không phải là tiếng của họ.
Gió mưa đầu mùa là hứa hẹn của năm mới, của một đời sống mới, được chờ đợi khoắc khoải và đón mừng hân hoan, và triền miên có mặt trong mọi lãnh vực tin tưởng, huyền thoại hay tâm linh, và cái thực tế của đời sống hàng ngày của người đi cày đi cấy cũng gắn liền với bao nhiêu cái tin tưởng đó.
Trên những trống đồng từ ba ngàn năm trước, mấy con ếch, cóc, nhái, ễnh ương, ệnh oạng nằm chồng lên nhau, mỗi góc trống ba con, như một ám ảnh không ngừng về mùa mưa, về ruộng đồng, ao hồ, sông nước, về bất cứ mảnh đất nào mà cây lúa có thể mọc lên. Biết bao nhiêu ca dao, tục ngữ, bài vè nói về mùa mưa, về lúa gạo, về ếch nhái và về ngày Tết trong tiếng Việt.
Bên Miến Điện và Thái Lan thì tha hồ xịt nước, tạt nước nhau ướt mèm vào ngày đó. Năm 1986, tôi qua học tiếng Mon bên Thái Lan, gặp ngày lễ Song khràn (ngày tết âm lịch cổ truyền của dân Thái xưa, có nghĩa là giao mùa), trùng với mùa lễ Têj, vào ngày 13 đến 15 tháng tư của năm dương lịch, bị một cô người Thái ở đền Nakhon Pathom lén bỏ một cục nước đá vào cổ áo sơ mi của tôi lọt xuống lưng lạnh ngắt, cô ấy cười xin lỗi và nói là muốn chúc tết bất ngờ cho tôi theo kiểu tạt nước vào nhau của họ!
Người Lào Thái còn gọi ngày ấy là wan pi may/ngày năm mới. Người dân Kampuchia thì gọi ngày đó là thngày chul thnăm chmây/ngày vào năm mới (trong lịch cũ của họ thì họ gọi tháng giêng là khae Chêt/tháng tết). Người Chàm thì gọi là bulan Chit/tháng tết.
Các dân tộc mạn ngược ngoài Bắc Việt, cũng như nhiều dân tộc miền núi ở Trung Việt, vẫn có ăn mừng hội mùa mưa, hội ngày mùa còn lớn hơn cả hội mùa xuân (theo tài liệu của ông Nguyễn Văn Huyên "Les Chants Alternés Des Garcons et Des Filles en Annam/1934").
Sau đây là những từ đồng nguyên (cognates) khắp Đông Nam Á, dính líu với Tết.
Alexandre de Rhodes: Tết Tết năm (sic), Tết ai, ăn Tết
Từ Điển Khai Trí Tiến Đức không hề cho rằng Tết là khoảng
tiết của Tàu
Nùng: Tét Tết
niên Tét năm Tết
Chàm: Băng Tít ăn Tết (băng là ăn)
Tít Tết (lễ tháng 5 của lịch Chàm)
bùlăn Chết tháng Tết
Khmer: Chêtr lễ tháng 5 (lịch xưa của Khmer)
tháng gió mùa bắt đầu thổi ngược
lại tháng của mùa gió Nồm ở Đông Nam Á
tháng của mùa mưa đến trên lục địa Ấn và
miền Đông Nam Á
(Tùy theo vị trí từng nước, mưa đến với gió mùa từ cuối tháng tư đến cuối tháng năm). Tên tháng 4 và tháng 5 của lịch Ấn xưa.
khae Chêt tháng Tết (tháng 4 dương lịch)
khae là tháng tháng Tết Khmer khoảng 13 tháng 4 dương
lịch, khoảng 23 tháng ba âm lịch
Chêt khal thời gian có lễ Tết ấy (khal là thời gian, lúc, khi)
Thái: Thết, Thết khal
mùa Tết, những ngày Tết
(annual Thết celebration /New Year propicious ritual)
Thết Thày Tết Thái (Thái New Year ritual celebration)
Trếts Tết (trong từ điển Francais- Thái của Pallegoix)
Trêts chền Chinese New Year [chền, tiếng Thái gọi người Tàu]
Chêtr Fifth lunar month # mid-April
Trôts Lễ hội đầu mùa mưa của lịch Thái xưa,
(annual Thết celebration /New Year propicious ritual)
Thết Thày Tết Thái (Thái New Year ritual celebration)
Trếts Tết (trong từ điển Francais- Thái của Pallegoix)
Trêts chền Chinese New Year [chền, tiếng Thái gọi người Tàu]
Chêtr Fifth lunar month # mid-April
Trôts Lễ hội đầu mùa mưa của lịch Thái xưa,
cuối tháng 4 và 5
Trôts farăng dịch là Tết Hoa Lang (Western New Year)
Chú ý: farăng # Hoa Lang # occidental, western (do đó
mà có cái tên xưa đạo Hoa Lang # đạo Thiên
Chúa).
Trôts farăng dịch là Tết Hoa Lang (Western New Year)
Zhuang: SIT Tết của người Zhuang bên Quảng Tây, một bộ tộc thuộc dòng Tai, đông đến 25 triệu người,
nói tiếng Thái xưa.
đuon Sit tháng Tết
(yearly Monsoon festival, a ritual celebration)
Mon: k-Têh first days of Mon New Year
Nepal: Teej (Teetj Brata)
lễ đầu năm của người Nepal theo báo Người Việt,
ngày 9 tháng 10 năm 1992, số 305)
Mustang: Tij, Tiji
đuon Sit tháng Tết
(yearly Monsoon festival, a ritual celebration)
Mon: k-Têh first days of Mon New Year
Nepal: Teej (Teetj Brata)
lễ đầu năm của người Nepal theo báo Người Việt,
ngày 9 tháng 10 năm 1992, số 305)
Mustang: Tij, Tiji
ngày lễ
mùa mưa đến (xứ Mustang
ở sát với Nepal)
Đông Bắc Ấn Độ: Teej Monsoon festival
(theo National Geographic thì swinging in celebration,
Đông Bắc Ấn Độ: Teej Monsoon festival
(theo National Geographic thì swinging in celebration,
village
girls sing the ancient melodies of Teej, the
festival marking the return of the monsoon
and the
promise of prosperity)
*
Tài liệu tham khảo:
A
Dictionary of the Mon Inscriptions, HL Shorto, London 1971
A Grammar of the Khasi Language (Rev. H. Roberts/London)
Ancient China, Howard Edward H. Shafer/Time Life, New York
Ancient China, Maurizio Scarpari/Barnes Noble, Italy
Dictionary Lingua Thai, Pellegoix PL 4186 PS 1854 a 1972
English-Hmong Dictionary, Lang Siong & Joua Siong, Nao Leng Siong PL 4072 4X/1984
Excerpts from Brittanica, 1999
Introduction to Sino Tibetan (Shafer 1966 – Wiesbaden
Germany PL 3521, S, Kegan Paul Trench Hubner and Co., Ltd.,)
Pater Noster
House, Charing Cross Road, 1891
Lao-English Dictionary, Russell Marcus, Japan 1975
Studies in Munda Linguistics, Sudhibushan Batacharya/Simla,
Calcutta, 1975
Thai Dictionary, Mary Haaj, Stanford, California 1964
The Languages of China Before the Chinese, Terrien de Lacouperie, London 1887, Taipei 1966
Tài liệu tham khảo:
A Grammar of the Khasi Language (Rev. H. Roberts/London)
Ancient China, Howard Edward H. Shafer/Time Life, New York
Ancient China, Maurizio Scarpari/Barnes Noble, Italy
Dictionary Lingua Thai, Pellegoix PL 4186 PS 1854 a 1972
English-Hmong Dictionary, Lang Siong & Joua Siong, Nao Leng Siong PL 4072 4X/1984
Excerpts from Brittanica, 1999
Introduction to Sino Tibetan (Shafer 1966 – Wiesbaden
Germany PL 3521, S, Kegan Paul Trench Hubner and Co., Ltd.,)
Pater Noster
House, Charing Cross Road, 1891
Lao-English Dictionary, Russell Marcus, Japan 1975
Studies in Munda Linguistics, Sudhibushan Batacharya/Simla,
Calcutta, 1975
Thai Dictionary, Mary Haaj, Stanford, California 1964
The Languages of China Before the Chinese, Terrien de Lacouperie, London 1887, Taipei 1966
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét