(Bài
nầy chỉ nói trong phạm vi Thành Phố Mỹ Tho xưa, nhưng có lẽ những nơi khác cũng
không khác mấy).
Cái tựa có vẻ hơi dư chữ “hàng rong”, vì nếu hàng không bán rong thì không ai rao cả. Lại dư
chữ “xưa”, bởi nếu bán hàng rong là
phải rao, không xưa, nay gì hết! Hi hi! Nó “dư”
cũng như tiếng rao của người bán hàng rong: Nó “có kinh có kệ”, có bổng có trầm vậy thôi: Thay vì nói: “Chè đây! Chè đây!”, thì người bán rao
trong veo, lanh lảnh có bài bản như vầy: “Ai…
ăn chè… đậu đen, bột khoai, nước dừa , đường cát ho…ô…ng?”
Hàng rong là mặt hàng có thể là thức ăn, có thể là vật
dùng trong nhà mà người bán phải mang nó đi khắp phố cùng ngõ cụt với mọi
phương tiện sẵn có của người bán: gồng gánh, xe đẩy, xe đạp, đi bộ… và gần như
liên tục rao lên cho người ta biết.
Tất nhiên, mỗi mặt hàng thì có lời rao riêng cho mặt
hàng mình, và giọng rao của mỗi chủ nhân đều có sức thuyết phục riêng như lời
rao bán chè ở trên, hay: “Ai… ăn sương sa
hột lựu, nước dừa đường cát ho…ô..ng?”. Tiếng “ăn” thường bị lướt qua đã làm lời rao càng có âm điệu hơn! Người
miền Nam thật thà như đếm: Trong nồi chè đậu đen, hay trong ly sương sa có gì,
họ kể ra không sót một món!
Nói vậy chớ có nhiều chị cũng đơn giản hóa: “Cháo cá ho…ô…ng?”. Nếu chị bán cháo cá
mà rao bài bản như hai chị chè đậu đen và sương sa thì chắc phải như vầy: “Ai… ăn cháo cá, gạo thơm, bún, hành, ngò, bột
ngọt, tiêu, ớt, nước mắm ho…ô…ng?”. Hihi…
Có những giọng rao “oanh
vàng” như thế, thì cũng có những giọng rao cộc lốc như dùi đục chấm nước mắm:
“Mía hấp! Mía hấp!”; “Khô bò! Khô bò!”; và chủ nhân của nó
luôn là mấy chú, mấy anh!
Có lẽ rao hoài liên tục từ sáng tới chiều cũng mệt nên
người ta sáng chế ra một âm thanh riêng để thay thế cho lời rao của mình: Nghe
tiếng chuông leng keng thì con nít chạy ra gọi “Cà rem! Cà rem!”; Nghe tiếng xấp kéo là biết khô bò! Tiếng “cốc cốc cốc! ...” là biết hủ tiếu gõ.
Nói vậy không phải thứ hàng rong nào cũng nhờ âm thanh
đại diện cho lời rao của mình được; chẳng hạng tiếng rao: “Tầu phộng dang, hột pí lây” của thím xẩm đêm nào cũng túc trực khu
Vườn Hoa Lạc Hồng mấy mươi năm; hay tiếng rao “Mía hấp! Mía hấp!” đã truyền ba đời cũng không hề thay đổi!
“Chí
mà phủ…ủ”. Đó là lời rao duy nhất bằng ngôn ngữ Tàu của thím xẩm
bán chè mè đen ở khu vựa chợ Mỹ Tho.
Vào những năm 60, chỗ ngã ba Trung Lương, xe đò từ miền
Tây thường nghỉ chân nơi đây năm mười phút, thì hàng mấy chục thức ăn thức uống
rao mời liên tục, inh ỏi suốt cả thời gian xe dừng lại: “Mận Trung Lương đây!”; “Mía
ghim đây!” “Mãng cầu đây!”….
Lại có những hàng rong không hề rao bằng miệng, mà nhờ
âm thanh rao giùm: Đó là hai miếng tre gõ lên nhau “cốc ốc, cốc! Cốc cốc, cốc!” mỗi đêm len vào hẻm, làm người ta liên
tưởng đén những tô hủ tiếu bốc khói thơm lừng!
Nếu hiểu dễ dãi một chút thì “hàng rong” không chỉ bao gồm những thức ăn, thức uống; mà còn hàng
bán, và “hàng” làm mướn nữa!
Một âm thanh là lùng khó diễn tả bằng chữ viết đó là
hàng chục miếng sắt (thường là bản lề)
được xỏ xâu vào nhau bằng một sợi dây chì. Chủ nhân nắm phần trên, xốc liên tục:
“Rổn rổn! Rổn rổn, rổn!...”, xen kẽ với
tiếng rao: “Đấm bóp! Đấm bóp!”
“Tung
tung tung tung tung! Tung tung tung tung!...” đó là âm thanh của
cái trống hai mặt; nó thay cho lời rao của người nhuộn quần áo mướn khi ông mệt
mỏi, không còn đủ sức để: “Nhuộm hơ…ơ!
Nhuộm hơ..ơ!” Nghề nhuộm quần áo dạo ngày nay đã tuyệt chủng bởi đời sống
người dân khá cao nên quần áo phai màu không còn ai nhuộm lại.
Thêm một nghè làm công dạo nữa là hót tóc: “Hớt tóc hô..ông? Hớt tóc hô..ông?”
Tầng lớp sau nầy chắc ít ai nghe được “tiếng sáo Trương Lương”: “Tú ti tú ti tú ti….” của những chú thiến
heo! Nói là sáo, nhưng thực tế là tiêu; bởi nó được thổi từ đầu ống trúc. Chân
đạp chầm chậm, một tay cầm ghi đông xe, tay kia cầm sáo, miệng thổi, các ngón bấm
lỗ âm ba, mặt hơi hếch lên, “tù ti tú ti
tú ti…”. Phong cách nghệ sĩ chán!
Tiếng tiêu nầy đã một thời làm trẻ em khiếp vía, bởi
người lớn hù: “Ổng bắt con nít đem thiến!”
“Mài
kéo, mài dao! Mài kéo, mài dao!”. Đó là giọng rao đặc biệt
vì lơ lớ giọng của chú Tiều. Vai vác “con
ngựa” mà trên đó đồ nghề là cục đá mài dao, một cái nùi lau và tòn teng cái
sô nhỏ đựng nước. Chú vô nghề từ khi còn trai tráng cho đến lúc già nua.
Không phải người bán mới rao mà người mua cũng rao; có
điều giọng rao mua nó dứt khoát, không ẻo lả, ngọt ngào như giọng rao bán: “Ve chai lông vịt, bán hông?”. Hồi xưa
lông vịt, miểng chai cũng được thu mua (lông gà không mua, ve chai phải màu trắng,
màu khác không mua).
“Chổi
lông gà! Chổi lông gà!”; “Chiếu
hô…ông! Chiếu hô…ông!” là những tiếng rao bán quen thuộc.
Có giọng rao… cà giựt nghe phát ghét: “Đồng hồ cũ, quạt máy cũ, mô tưa cũ, âm li
cũ. Bán mua!”. “Bán mua!” có
nghĩa là “ai bán, tui mua”. Mất cảm
tình thiệt chớ!
Hàng rong đa dạng nên tiếng rao cũng đa dạng. Có những
tiếng rao “để đời”: Đã qua sáu mươi
năm, mà lúc trà dư tửu hậu các chú bác, giờ đã qua tuổi tám mươi, vẫn còn nhắc
nhở, như giọng rao bán chè và sương sa hột
lựu mà phần đầu bài đã nói. Mấy chú bác cũng không quên nhắc giọng rao “tức cười muốn chết” của cô bán bánh hỏi:
“Ai ăn bánh hẻ ..ẻ…o…ho..ô…ng?”. Vì “nó giống “bánh hẻm” thấy mồ!”
Đã có người hỏi: “Tại
sao cà rem lai nhờ cái chuông “reng reng” rao giùm? Tai sao hủ tiếu gõ lại chọn
hai miếng tre gõ vào “cốc! cốc!”? Tại sao người nhuộm mướn lại dùng trống
hai mặt “tung, tung tung tung”? …. mà không dùng âm thanh khác? Quý vị nào biết
trả lời giùm!
Ngày nay có nhiều hàng rong không rao bằng miệng mà
rao bằng máy ghi âm, loa phát ra liên tục, vừa lớn tiếng, vừa không… mỏi miệng!
Nhưng những người hoài cổ lại không thích bằng giọng rao “truyền thống” xa xưa!
Ôi!
“Những người
muôn năm cũ
Hồn
ở đâu bây giờ?”
(Vũ Đình Liên)
KHA TIỆM LY
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét