BÀI THƠ “ẨM TRUNG BÁT TIÊN CA” CỦA ĐỖ PHỦ - Đỗ Chiêu Đức

“Ẩm Trung Bát Tiên 飲中八仙” hay còn gọi là “Tửu Trung Bát Tiên 酒中八仙” cũng thế, đều chỉ tám người bạn rượu với nhau là Lý Bạch, Hạ Tri Chương, Lý Thích Chi, Lý Tấn, Thôi Tông Chi, Tô Tấn, Trương Húc và Tiêu Toại 李白、賀知章、李適之、李璡、崔宗之、蘇晉、張旭、焦遂. Còn “ẨM TRUNG BÁT TIÊN CA” 飲中八仙歌" là bài thơ của Thi Thánh Đỗ Phủ viết theo thể cổ phong nhạc phủ vào khoảng tháng tư năm Thiên Bảo thứ 5 đời vua Đường Huyền Tông (746) là thời gian Đỗ Phủ mới đến đất Trường An. Ông đã dùng lời thơ gãy gọn chấm phá nêu bật được những nét tiêu biểu nhất của từng nhân vật trong Ẩm Trung Bát Tiên như sau:
 

      

飲中八仙歌              ẨM TRUNG BÁT TIÊN CA

 

知章騎馬似乘船，    Tri Chương kỵ mã tự thừa thuyền,

眼花落井水底眠。    Nhỡn hoa lạc tỉnh thủy để miên.

 

汝陽三鬥始朝天，    Nhữ Dương tam đấu thỉ triều thiên,

道逢麴車口流涎，    Đạo phùng khúc xa khẩu lưu tiên,

 恨不移封向酒泉。    Hận bất di phong hướng Tửu tuyền.

 

左相日興費萬錢，    Tả tướng nhật hứng phí vạn tiền,

 飲如長鯨吸百川，    Ẩm như trường kình hấp bách xuyên,

 銜杯樂聖稱避賢。    Hàm bôi lạc thánh xưng tị hiền.

 

宗之瀟灑美少年，    Tông Chi tiêu sái mỹ thiếu niên,

舉觴白眼望青天，    Cử trường bạch nhỡn vọng thanh thiên,

皎如玉樹臨風前。    Giảo như ngọc thụ lâm phong tiền.

 

蘇晉長齋繡佛前，    Tô Tấn trường trai tú Phật tiền,

醉中往往愛逃禪。    Tửu trung vãng vãng ái đào thiền.

 

李白斗酒詩百篇，    Lý Bạch đấu tửu thi bách thiên,

長安市上酒家眠，    Trường an thị thượng tửu gia miên,

天子呼來不上船，    Thiên tử hô lai bất thướng thuyền,

自稱臣是酒中仙。    Tự xưng thần thị tửu trung tiên.

 

張旭三杯草聖傳，    Trương Húc tam bôi thảo thánh truyền,

脱帽露頂王公前，    Thoát mạo lộ đĩnh vương công tiền,

揮毫落紙如雲煙。    Huy hào lạc chỉ như vân yên.

 

焦遂五斗方卓然，    Tiêu Toại ngũ đẩu phương trác nhiên,

高談雄辯驚四筵。    Cao đàm hùng biện kinh tứ diên.

 

          杜甫                                                      Đỗ Phủ

 

* Chú thích:

  - Tri Chương 知章 : tức Hạ Tri Chương, người đất Vĩnh Hưng (Chiết Giang), làm quan đến chức Bí Thư Giám, ghiền rượu, tính tình phóng khoáng, hiệu là Tứ Minh Cuồng Khách 四明狂客. Ông thường uống rượu say rồi cửi ngựa đi ngoài phố lắc lư như đang đi trên thuyền.
  - Nhữ Dương 汝陽 : tức Nhữ Dương Vương Lý Tấn 汝陽王李璡, cháu của Đường Huyền Tôn. Ông thường uống say rượu rồi mới đi chầu.
  - Khúc Xa 麴車 : là Xe chở rượu; Lưu Tiên 流涎 : là Chảy nước dãi, rỏ dãi.
  - Di Phong 移封 : Di dời đất được vua phong cho.
  - Tửu Tuyền 酒泉 : là tên Huyện ở tỉnh Cam Túc. Tương truyền nơi đó có một con suối, nước suối có mùi rượu, nên mới gọi là Tửu Tuyền.
  - Tả Tướng 左相 ：chỉ Tả Thừa Tướng Lý Thích Chi. Ông làm Tả Thừa Tướng từ năm đầu Thiên Bảo (742) cho đến năm thứ 5 Thiên Bảo (746) thì bị gian thần Lý Lâm Phủ dèm pha nên bị bãi chức.
  - Trường Kình 長鯨 : chỉ con cá Kình (cá Voi) to lớn. Người xưa cho là cá voi có thể hút nước của hàng trăm con sông đổ ra biển, nên dùng tích nầy để so sánh Lý Thích Chi uống rượu như cá kình hút nước trăm sông vậy.
  - Hàm Bôi 銜杯 : là Ngậm ly, ý chỉ là “Ham uống rượu”.
  - Lạc Thánh 樂聖 : là Vui với Rượu.
 
Theo Tam Quốc Chí:
Thượng Thư Lang Từ Mạc say rượu. Hiệu sự Triệu Đạt đến hỏi chuyện. Mạc bảo là “Trung Thánh Nhân”. Đạt mách với Tào Tháo, Tháo giận. Tiên Vu Phó giải thích rằng: “Những khách say  thường ngày kháo nhau: Rượu trong là Thánh nhân, rượu đục là Hiền nhân.”
Còn Lý Thích Chi sau khi bị bãi chức Thừa Tướng về ở ẩn đã có thơ như sau:
 

避賢初罷相，  Tị hiền sơ bãi tướng,

樂聖且銜杯。  Lạc thánh thả hàm bôi.

為問門前客，  Vị vấn môn tiền khách,

今朝幾個來？  Kim triêu kỷ cá lai ?

 

Có nghĩa:
            

Nhượng hiền bãi chức Tả Thừa,            

Vui cùng chén rượu dây dưa tháng ngày.           

Hỏi rằng trước cửa sáng nay,            

Mấy người khách đến cùng say quên đời ?!

 
   - Tông Chi 宗之 : là Thôi Tông Chi 崔宗之, con của Lại Bộ Thượng Thư Thôi Nhật Dụng, được hưởng phụ ấm phong làm Tề Quốc Công, làm quan đến chức Thị Ngự Sử. Ông là người tiêu sái phóng khoáng và có giao tình rất hậu với Lý Bạch.
   - Cử Trường 舉觴 : TRƯỜNG là ly uống rượu lớn; nên CỬ TRƯỜNG là Nâng ly.
   - Bạch Nhỡn 白眼 : là Mắt trắng. Theo tích của Nguyễn Tịch, một trong Trúc Lâm Thất Hiền đời Tấn, ông nhìn bạn bè và người tốt với con mắt màu xanh và nhìn người lạ người xấu với con mắt màu trắng. (Ta thường hay nói "Lọt vào mắt xanh" là vì thế !)
   - Ngọc Thụ Lâm Phong 玉樹臨風 : là Cây ngọc trước gió. Ý chỉ Thôi Tông Chi với dáng người thật đẹp, phong tư tài mạo tuyệt vời, khi say đứng trước gió thì đẹp như là cây ngọc lắc lư ngã nghiêng theo chìu gió vậy.
   - Tô Tấn 蘇晉 : là Tiến Sĩ năm Khai Nguyên đời Đường, ông ăn trường trai nhưng lại ghiền rượu. Tú Phật 繡佛 : là hình của Phật được vẽ thật đẹp như thêu.
   - Đào Thiền 逃禪 : là trốn chạy việc ngồi thiền, là bỏ ngồi thiền.
   - Lý Bạch 李白 : Bốn câu thơ kể vắn tắt về Lý Bạch được vua triệu vào cung làm chức Hàn Lâm Học Sĩ. Khi vua Huyền Tôn thưởng hoa Mẫu đơn ở Đình Trầm Hương cho triệu Lý vào làm thơ thì Lý đang say trong quán rượu ở chợ Trương an; Lại một lần vua Huyền Tôn đang chơi thuyền ở Bạch Liên Trì, muốn triệu Lý đến để làm thơ, thì Lý đang say khước ở viện Hàn Lâm, nhà vua phải lệnh cho Cao Lực Sĩ đỡ Lý xuống thuyền.
   - Trương Húc 張旭 : là người đất Ngô, là nhà thư pháp nổi tiếng ở đời Đường, rất giỏi về chữ thảo, được người đời xưng tụng là Thảo Thánh 草聖 (Ông Thánh về lối viết chữ Thảo). Ông phóng túng không câu nệ giữ lễ như thói thường. Khi say, lột cả mũ mão dùng đầu nhúng vào mực để viết chữ. Người đời còn gọi ông là Trương Điên.
   - Tiêu Toại 焦遂 : là một người bình dân áo vải, nổi tiếng vì ghiền rượu. Theo Cam Trạch Giao của Viên Giao gọi Tiêu Toại là BỐ Y.

                         
* Nghĩa bài thơ:
                                
TÁM ÔNG TIÊN TRONG RƯỢU
    
1. Hạ Tri Chương uống say xong cưởi ngựa lắc lư như đi thuyền, trông gà hóa cuốc té xuống dưới giếng cạn rồi nằm ngủ luôn trong nước. (Có thể từ TÉ GIẾNG là do ông nầy mà ra).
     
2. Nhữ Dương Vương Lý Tấn thì uống ba đấu rượu rồi mới đi chầu vua. Trên đường đi thấy xe chở rượu bay mùi rượu thơm còn thèm rõ dãi, tiếc không được nhà vua cải phong cho huyện Tửu Tuyền, nơi có con suối mà nước suối toàn là mùi rượu.  
     
3. Tả Thừa Tướng Lý Thích Chi khi cơn hứng rượu nổi lên thì chẳng tiếc chi bạc muôn bạc vạn, và uống rượu như cá kình hút nước của muôn sông; cho rằng vì muốn nhường cho kẻ hiền tài nên không màng đến chính sự nữa.
     
4. Thôi Tông Chi là một thiếu niên thư sinh đẹp trai phong lưu, mỗi khi uống rượu say thường ngẩn mặt nhìn trời dáng vẻ đẹp như là cây ngọc đang phất phơ trước gió.
     
5. Tô Tấn mặc dù ăn trường trai niệm Phật, nhưng khi say rồi thì quên hết cả việc ngồi thiền.
     
6. Lý Bạch Uống vào một đấu rượu sẽ cho ra cả trăm bài thơ, thường ngủ trong các quán rượu ở Trường an; Vua cho gọi cũng không chịu lên thuyền, tự xưng thần chính là tiên trong rượu đây.
     
7. Trương Húc uống vào ba ly thì hưu bút viết liên miên, người đời xưng ông là THẢO THÁNH, trước mặt các vương công cũng cởi bỏ mũ mão để đầu trần không úy kỵ gì cả, và khi hưu bút thì những chữ thảo hiện ra trên giấy như mây như khói.
     
8. Tiêu Toại khi uống năm ly rượu vào bụng thì tinh thần phấn chấn. Trên tiệc rượu thì đàm luận thao thao làm cho những người ngồi chung quanh cũng đều kinh ngạc.
    
Mỗi người một phong cách, một dáng vẻ. Tám Ông Tiên Trong Rượu nầy đã để lại biết bao giai thoại văn thơ tuyệt tác. Thi Thánh Đỗ Phủ chỉ bằng những nét chấm phá tiêu biểu độc đáo đã rất khéo léo vẽ lại hình tượng khác người của “Ẩm Trung Bát Tiên” chỉ vỏn vẹn bằng 22 câu thơ súc tích.

 
* Diễn Nôm:
                      

ẨM TRUNG BÁT TIÊN CA

               

Tri Chương cưởi ngựa tựa đi thuyền,                

Lắc lư té giếng nằm yên ngủ vùi.

 

Nhữ Dương ba đấu chầu vua,                

Thấy rượu rỏ dãi ước bừa phải duyên,                

Được phong ở đất Tửu Tuyền.

                 

Tả Tướng mua rượu vạn tiền như không.               

Uống tợ cá hút nước sông.                

Tị hiền lạc thánh riêng ông nhất đời.                

 

Tông Chi tuổi trẻ rạng ngời,               

Nhìn trời nâng chén cùng mời khi say.                 

Cây ngọc trước gió nào ai...                

 

Tô Tấn kính Phật trường trai nhãn tiền,               

Rượu vào quên chẳng ngồi thiền.                

 

Lý Bạch đấu rượu thơ tiên trăm bài.                

Trường an quán rượu ngủ dài,                 

Vua kêu cũng chẳng sợ oai lên thuyền.                

Tự xưng thần vốn rượu tiên.                

 

Trương Húc "Thảo Thánh" uống liền ba ly,                

Vương công cũng mặc xá chi,                

Cởi mão hươu bút khác gì mây bay.                

 

Tiêu Toại năm đấu vươn vai,               

Cao đàm hùng biện ai ai cũng gờm.

                                             
Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm              
 
Hẹn bài viết tới !       
 
                                                                                     杜紹德
                                                                             ĐỖ CHIÊU ĐỨC