TỨ KHOÁI CỦA NGƯỜI XƯA - Phiếm luận của Đỗ Chiêu Đức

Năm 1964, khi tôi thi đậu bằng Trung Học Đệ Nhất Cấp, có bác tài phú Gia làm chung chành lúa với ba tôi trong nhà máy xay lúa Công Thành của Thị trấn Cái Răng, bác đọc thấy tên tôi trong Danh Sách Thí Sinh Thi Đậu Bằng Trung Học được đăng trên báo, bác đã chúc mừng ba tôi và khen tôi còn nhỏ mà đã đậu Diplom (diploma) và đọc một câu trong bài thơ Tứ Khoái của người xưa là "Kim bảng tánh danh đề 金榜姓名题" cho ba tôi nghe. TỨ KHOÁI của người xưa là 4 cái KHOÁI nào ? Xin kính trình với Quý Thầy Cô và bằng hữu một bài thơ xưa nữa, bài thơ TỨ KHOÁI 四 快, nói về bốn cái "KHOÁI" nhất của các Cụ ngày xưa như sau:
 

Cửu hạn phùng cam vũ,         久　旱　逢　甘　雨,              

Tha hương ngộ cố tri.            他　鄉　遇　故　知.             

Động phòng hoa chúc dạ,      洞　房　花　燭　夜,              

Kim bảng quải danh thì.        金　榜　掛　名　時.

                   

Chú thích:
 
    1. CAM 甘 là Ngọt. Vũ 雨: Là Mưa. Như Phong Vũ 風雨 : là Mưa gió. Còn được đọc là VÕ. Vd như : Đão Võ 禱雨 : là Cầu cho mưa xuống.
    2. Cố 故 : Là Xưa, là Cũ. Vd : Cố nhân 故人 là Người xưa, Cố Tri 故知 là Người quen biết cũ.     
    3. Quải 掛 : Là Treo. Quải danh 掛名 là Tên được treo lên. "Quải danh thì 掛名時" là Khi tên được treo lên.
 
* Nghĩa từng câu:
 
Câu 1: Trời hạn hán lâu ngày, gặp được trận mưa rào (ngọt) đổ xuống.
Cầu 2: Ở nơi xa quê hương mà gặp được người quen cũ, bạn cũ.
Câu 3: Đêm động phòng hoa chúc khi ta kết hôn.
Câu 4: Khi được treo tên trên bảng vàng, tức là khi thi đậu làm quan.
      
Câu chót có dị bản là: "Kim bảng tánh danh đề 金榜姓名题". Có nghĩa Tên tuổi được ghi lên trên bảng vàng, nghĩa thì cũng tương tự, nhưng "... quải danh THÌ" ăn vận với "... Ngộ cố TRI" ở trên hơn là "...tánh danh ĐỀ".
 
Đây là 4 cái KHOÁI nhất của các ông bà ngày xưa, xin được diễn nôm như sau:
         

Hạn lâu, gặp được mưa rào,                   

Xa quê lại được chào người quen xưa,                    

Động phòng hoa chúc sướng chưa,                    

Bảng vàng bia đá cho vừa lòng em!

 

Thật ra đây là bài thơ Thần Đồng TỨ HỈ THI 神童四喜詩 (Tứ Hỉ 四喜 là 4 điều VUI) của thi nhân Uông Thù 汪洙 ở cuối đời Bắc Tống làm lúc mới có 9 tuổi, nên mới gọi là Thần Đồng Thi (Thơ của Thần đồng). Các cụ ta mượn để chỉ 4 cái khoái trá nhất trong đời. Nhưng có Cụ còn cho như thế vẫn còn chưa đủ "Khoái". Muốn diễn tả cho "thật khoái", thì phải thêm vào mỗi đầu câu 2 chữ như sau đây:
             
THẬP NIÊN cửu hạn phùng cam võ,    十  年  久　旱　逢 甘 雨,  

THIÊN LÝ tha hương ngộ cố tri,          千  里  他　鄉　遇  故  知. 

LÃO GIẢ động phòng hoa chúc dạ,     老  者  洞　房　花　燭 夜,   　THIẾU NIÊN kim bảng quải danh thì!  少  年  金　榜　掛 名 時.

   
Xin tạm diễn Nôm như sau:
                     

Mười năm hạn hán bỗng tuôn mưa,                      

Ngàn dặm quê người gặp bạn xưa                      

Lão ông còn động phòng hoa chúc,                      

Tuổi trẻ bảng vàng quả sướng chưa!

      
Bốn câu thơ trên gọi là "Tứ cực khoái 四極快". Bốn cái KHOÁI lên đến đỉnh điểm luôn !. Nhưng "Lạc cực sinh bi 樂極生悲", VUI quá sẽ đến lúc sinh ra BUỒN. Như muốn diễn tả 4 điều làm cho người ta bực mình nhất là "Tứ bất khoái 四不快" thì sẽ thêm vào mỗi đầu câu 2 chữ như sau:
            
DIÊM ĐIỀN cửu hạn phùng cam võ,    鹽  田  久 旱 逢 甘　雨,     

ĐÀO TRÁI tha hương ngộ cố tri,          逃  債  他　鄉　遇　 知.     

THÁI GIÁM động phòng hoa chúc dạ, 太  監  洞　房　花　燭 夜,

CỪU NHÂN kim bảng quải danh thì.   仇   人  金　榜　掛 名 時.

Cũng xin diễn Nôm như sau:
                          

Ruộng muối nắng lâu chợt đổ mưa,                         

Trốn nợ quê người gặp bạn xưa,                          

Thái giám bắt động phòng hoa chúc,                          

Kẻ thù đậu đạt, khổ hay chưa?!

      

Người xưa luận về Tứ Khoái thì như thế, còn hiện nay chúng ta có được những thứ nào khả dĩ gọi là KHOÁI hay không?                                                                        
       
Sau đây là tài liệu sưu tầm của em Kim Chấn Võ, một cựu học sinh Tân Hưng Cái Răng, về bài thơ "Tứ Khoái" mà thành "Hết Khoái" vì có một sự kiện đi kèm theo sau đó. Bài thơ và "Sự Kiện Đi Kèm" như sau:

久　旱　逢　甘　雨 

Cửu hạn phùng cam vũ                                              

暴 雨 淹 沒 村   !                                                           

- Bạo vũ yêm một thôn!

他　鄉　遇　故　知                        

Tha hương ngộ cố tri,                                             

久 住 難 為 人  !                                                                      

- Cửu trú nan vi nhân!

洞　房　花　燭　夜                       

Động phòng hoa chúc dạ,                                             

 親 友 醉 不 歸  !                                                                     

- Thân hữu túy bất qui!

金　榜　掛　名　時                       

Kim bảng quải danh thì.                                               

公 主 已 嫁 去 !                                                                       

- Công chúa dĩ giá khứ!

 

* Ghi Chú:
        1. Bạo vũ 暴雨 : Trong thành ngữ "Cuồng phong bạo vũ 狂風暴雨" , ta thường nói là "Mưa cuồng gió loạn". Bạo vũ là Mưa lớn, Mưa xối xả, Mưa như trút nước!
        2. Yêm một 淹没: Yêm là Ngập, Một là mất. Yêm Một là Chìm ngập, chìm đắm.
        3. Nan vi Nhân 難為人 : là Khó làm người, nghĩa là rất khó xử trong việc ăn ở chung với ai đó, khó sống với ai đó. Khác với VI NHÂN NAN 為人難 : Làm người rất khó, ý chỉ Cái đạo làm người phải rất thông tình đạt lý, giữ mình nghiêm cẩn cho phải đạo .
        4. Giá 嫁: là Gã, là lấy chồng. Giá Khứ 嫁 去: Gã đi rồi, đã lấy chồng rồi!
 
* Nghĩa từng câu:
 
         1. Cửu hạn phùng cam võ: Nắng lâu gặp mưa ngọt, mưa rào.(khoái). Nhưng...  Bạo vũ yêm một thôn: Mưa lại quá lớn làm chìm ngập cả thôn xóm.(hết khoái !).
         2. Tha hương ngộ cố tri: Ở nơi xa quê hương mà gặp được người quen.(khoái). Nhưng... Cửu trú nan vi nhân: là Ở lâu khó làm người. Đây là vế sau của câu: Tương kiến dị đắc hảo 相見易得好 (Cửu trú nan vi nhân 久住難為人). Con người, ở xứ lạ mới gặp nhau thì tay bắt mặt mừng rất dễ thân thiện và tốt với nhau, rất niềm nở với nhau. Nhưng nếu, ở chung với nhau lâu ngày, thì sẽ sanh ra nhiều chuyện, rắc rối với nhau, thậm chí cải lộn, đánh lộn, hoặc ghét đến nỗi không thèm nhìn mặt nhau luôn thì... hết khoái !
         3. Động phòng hoa chúc dạ: Đêm động phòng hoa chúc thì KHOÁI khỏi phải nói rồi ! Nhưng... Thân hữu túy bất qui: Bạn bè thân thích nhậu say cứ la cà, rề rà, nhừa nhựa nhậu hoài không chịu về, làm chú rễ bực mình (hết khoái) vì không vào động phòng hoa chúc được !
        4. Kim Bảng quải danh thì: Khi tên họ được treo trên bảng vàng, thi đậu làm quan (khoái thiệt !). Ngày xưa, thường thì khi thi đậu Trạng Nguyên, nhà Vua hay gả Công Chúa cho làm vợ, được làm Phò Mã, vừa Đại Đăng Khoa vừa Tiểu Đăng Khoa, Khoái biết chừng nào. Đằng nầy, thi đậu mà nghe tin... Công Chúa dĩ giá khứ: Công Chúa đã gả đi rồi, đã đi lấy chồng rồi ! Hết Khoái luôn !!!
 
Diễn Nôm:
                  

Hạn lâu gặp được mưa rào (Khoái).                

Nhưng mưa ngập lụt, nước trào xóm thôn (Hết khoái).                 

Xa quê gặp được người quen (Khoái)                 

Ở chung lâu giận, chẳng thèm nhìn nhau (Thôi khoái).                 

Động phòng hoa chúc khoái sao!                

Bạn bè say nhậu, VÔ ! VÀO ! suốt đêm (Hỏng khoái).                 

Bảng vàng Khoái tỉ, thấy tên,                 

Nhưng nàng Công Chúa đã lên... xe hoa rồi! (Bớt khoái).

      
Hẹn bài viết tới !
 
                                                                            杜紹德                                                          
                                                                        Đỗ Chiêu Đức