KHÚC THỤY DU – Nguyên Lạc

1. Nghĩa của hai chữ Thụy du
 
Theo nghĩa Hán Việt, Thụy 睡 : giấc ngủ, thí dụ “thụy y” 睡衣 quần áo ngủ. Du 遊: Đi. Đi từ nơi này qua nơi khác
Vậy “Thụy du” 睡 遊: Đi trong khi ngủ, mộng du. Mộng du là tình trạng đi trong giấc ngủ (Sleepwalking). Đây là một loại rối loạn giấc ngủ có nhiều khi nguy hiểm, nó là chứng bệnh somnambulism.
– Khúc Thụy du là khúc hát khi mộng du.
 
2. Về bài thơ Khúc Thụy Du
“Khúc Thụy du”ra đời trong hoàn cảnh nào?
Bài thơ Khúc Thụy Du được Du Tử Lê sáng tác vào năm 1968, với nguồn cảm hứng tình yêu của ông với một cô sinh viên ngành dược.
Du Tử Lê đã kể lại:
Vào tháng 3 năm 1968, mối tình của ông với cô sinh viên trường dược tên Thụy Châu vừa chớm nở, thì chiến trận xảy ra. Là phóng viên chiến trường nên ông phải đi theo dõi một trận đánh ở ngoại ô Sài Gòn (ngã tư Bảy Hiền). Ông đã chứng kiến cảnh chết chóc, thịt nát xương tan đến rợn người: Người dân bỏ đi tránh nạn, chó mèo từ những căn nhà hoang tràn ra đường kiếm ăn, gặm cả xương người… khiến Du Tử Lê bị ám ảnh.
Tháng 4-1968, khi tờ Văn được xuất bản trở lại, tòa soạn đề nghị ông gửi thơ để đăng và ông đã gởi một bài thơ viết về những ám ảnh đó.
Ông đã lấy tên đệm của người yêu là “Thụy”, ghép với chữ đầu trong bút danh của mình là “Du” làm nhan đề cho bài thơ: “Khúc Thụy du”. Nó như một cộng nghiệp hay chung một tai hoạ, một tuyệt lộ.
“Khúc Thụy du” không phải là bài thơ tình; tình yêu chỉ là câu hỏi nhỏ: “Trong hoàn cảnh chiến tranh thì số phận những người trẻ yêu nhau, định mệnh sẽ ra sao? Định mệnh lớn hơn con người sống như thế nào, tìm được cái gì, đem được cái gì khi cái chết cận kề?”
Bài thơ khi được viết ra dài trên 100 câu. Nhưng khi đăng, tạp chí Văn cắt bỏ gần 1/3 bài. Ngay chính tác giả cũng không còn bản gốc mình viết tay khi đó. Sau này, in trong các tập đành phải lấy theo bản bị cắt bỏ này.
 
3. Về bài nhạc Khục thụy du
Đến khi nhạc sĩ Anh Bằng phổ nhạc (năm 1985) thì “Khục thụy du” mang đậm dấu ấn về tình yêu.
Có sự khác biệt nhau giữa bài thơ và bài nhạc:
– Nếu như bài thơ Khúc thụy du là mô tả những nỗi ám ảnh sống chết, tiếng kêu đau thương của con người, thì bài hát Khục thụy du mang đậm dấu ấn về tình yêu, với cách đặt vấn đề mang màu sắc triết luận và những câu hỏi đặt ra không nhằm hay không mong câu trả lời. “Hãy nói về cuộc đời/ Khi tôi không còn nữa/ Sẽ lấy được những gì/ Về bên kia thế giới/ Ngoài trống vắng mà thôi”.
Nhạc sĩ Anh Bằng đã khéo léo rút tỉa những câu định đề của bài thơ, chuyển sang trạng thái tình yêu, thay vì đi sâu vào thân phận chiến tranh như bài thơ gốc. Ví dụ rõ ràng nhất là hình ảnh chim bói cá: Hình ảnh chim bói cá trong bài thơ là sự mở để đi sâu vào vô vàn hình ảnh người chết phía tiếp sau. Còn trong bài hát nó là sự nối tiếp của tình yêu, làm rõ cho tình yêu trong cuộc đời.
Bài thơ gốc của Du Tử Lê đi sâu vào thân phận chiến tranh, còn ca khúc khi được Anh Bằng phổ nhạc, đã khắc họa tình yêu trong cuộc đời. “Nhạc sĩ Anh Bằng chỉ lọc, lựa một số câu thơ liên quan tới tình yêu mà không lấy một câu thơ nào nói cụ thể về chiến tranh, chết chóc… Chết chóc hay chiến tranh được hiểu ngầm, như một thứ background mờ nhạt” – Du Tử Lê
 
Sự chuyển từ thơ sang nhạc của nhạc sĩ Anh Bằng có nhiều người phản đối, nhưng cũng có nhiều người đồng tình.
– Phản đối vì bài hát đã giản lược phần quan trọng nhất của bài thơ: là thân phận con người, chỉ nhấn vào khía cạnh tình yêu, một khía cạnh rất nhỏ.
– Đồng tình vì khi chỉ còn tình yêu, bài hát không nặng nề, u ám, dễ dàng đi vào lòng người do đó được lan truyền rộng rãi hơn.
 
Mặc dù bài hát “Khúc Thụy du” rất nổi tiếng, nhưng Du Tử Lê bảo ông chỉ ưng ý về giai điệu, chứ không hài lòng về nội dung. Trong một cuộc phỏng vấn của Trung tâm Asia, khi ca khúc đã nổi danh, Du Tử Lê đã nói ông không nghĩ thơ của ông thích hợp với Anh Bằng, vì trong cái nhìn của ông, Anh Bằng thích hợp với các bản nhạc, bài thơ có tính chất phổ thông, còn “Khúc Thụy du” không phải là thơ tình, tình yêu chỉ là một gam màu nhạt trong tổng thể của bài thơ. Tuy nhiên, ông cũng cám ơn Anh Bằng đã chắp thêm đôi cánh cho bài thơ đến với mọi người.

Nhà thơ Du Tử Lê

KHÚC THỤY DU

Thơ Du Tử Lê

 

1.

như con chim bói cá

trên cọc nhọn trăm năm

tôi tìm đời đánh mất

trong vụng nước cuộc đời

 

như con chim bói cá

tôi thường ngừng cánh bay

ngước nhìn lên huyệt lộ

bầy quạ rỉa xác người

(của tươi đời nhượng lại)

bữa ăn nào ngon hơn

làm sao tôi nói được

 

như con chim bói cá

tôi lặn sâu trong bùn

hoài công tìm ý nghĩa

cho cảnh tình hôm nay

 

trên xác người chưa rữa

trên thịt người chưa tan

trên cánh tay chó gặm

trên chiếc đầu lợn tha

tôi sống như người mù

tôi sống như người điên

tôi làm chim bói cá

lặn tìm vuông đời mình

 

trên mặt đất nhiên lặng

không tăm nào sủi lên

 

đời sống như thân nấm

mỗi ngày một lùn đi

tâm hồn ta cọc lại

ai làm người như tôi?

 

2.

mịn màng như nỗi chết

hoang đường như tuổi thơ

chưa một lần hé nở

trên ngọn cờ không bay

đôi mắt nàng không khép

bàn tay nàng không thưa

lọn tóc nàng đêm tối

khư khư ôm tình dài

 

ngực tôi đầy nắng lửa

hãy nói về cuộc đời

tôi còn gì để sống

hãy nói về cuộc đời

khi tôi không còn nữa

sẽ mang được những gì

về bên kia thế giới

Thụy ơi và Thụy ơi

 

tôi làm ma không đầu

tôi làm ma không bụng

tôi chỉ còn đôi chân

hay chỉ còn đôi tay

sờ soạng tìm thi thể

quờ quạng tìm trái tim

lẫn tan cùng vỏ đạn

dính văng cùng mảnh bom

Thụy ơi và Thụy ơi

đừng bao giờ em hỏi

vì sao mình yêu nhau

vì sao môi anh nóng

vì sao tay anh lạnh

vì sao thân anh rung

vì sao chân không vững

vì sao anh van em

hãy cho anh được thở

bằng ngực em rũ buồn

hãy cho anh được ôm

em, ngang bằng sự chết

 

tình yêu như ngọn dao

anh đâm mình, lút cán

Thụy ơi và Thụy ơi

 

không còn gì có nghĩa

ngoài tình anh tình em

đã ướt đầm thân thể

 

anh ru anh ngủ mùi

đợi một giờ linh hiển

 

Nhạc sĩ Anh Bằng

KHÚC THỤY DU

Lời nhạc Anh Bằng

 

Hãy nói về cuộc đời

Khi tôi không còn nữa

Sẽ lấy được những gì

Về bên kia thế giới

Ngoài trống vắng mà thôi

Thụy ơi, và tình ơi !

 

Như loài chim bói cá

Trên cọc nhọn trăm năm

Tôi tìm đời đánh mất

Trong vũng nước cuộc đời

Thụy ơi, và tình ơi !

 

Đừng bao giờ em hỏi

Vì sao ta yêu nhau

Vì sao môi anh nóng

Vì sao tay anh lạnh

Vì sao thân anh rung

Vì sao chân không vững

Vì sao, và vì sao !

 

Hãy nói về cuộc đời

Tình yêu như lưỡi dao

Tình yêu như mũi nhọn

Êm ái và ngọt ngào

Cắt đứt cuộc tình đầu

Thụy bây giờ về đâu ?

 
4. Vài hàng về bút hiệu Du Tử Lê
– Thi sĩ Du Tử Lê tên thật là Lê Cự Phách, sinh năm 1942 tại huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, qua đời vào ngày 7 tháng 10 năm 2019 tại nhà riêng ở Garden Grove, California, USA.
– Về bút hiệu, ông tâm sự: “Tôi thích một bài thơ Đường, nhan đề là “Du Tử ngâm” (tác giả Mạnh Giao*- NL). Du Tử là đứa con xa mẹ và tôi họ Lê nên “Du Tử Lê” có nghĩa là đứa con xa mẹ dòng họ Lê. Và chính thức dùng bút hiệu Du Tử Lê. Vì tôi yêu mẹ tôi lắm. Góa bụa khi rất trẻ, bà ở vậy nuôi các con. Khi tôi bắt đầu nổi tiếng, được báo chí, họ hàng nhắc tới thì mẹ tôi chỉ thốt lên: “Ôi giời ơi, văn chương gì chú ấy, người thì lẻo khẻo, mà chỉ thấy hút thuốc lá nhiều” – Du Tử Lê
 
                                                                                     Nguyên Lạc
 
…………………….

 

* DU TỬ NGÂM

 

Từ mẫu thủ trung tuyến

Du tử thân thượng y

Lâm hành mật mật phùng

Ý khủng trì trì quy

Thuỳ ngôn thốn thảo tâm

Báo đắc tam xuân huy

 
Dịch Nghĩa:
 

KHÚC NGÂM CỦA NGƯỜI ĐI XA

 

Sợi chỉ trên tay mẹ

Thành chiếc áo mặc trên người đứa con đi xa

Trước khi con đi, mẹ khâu thật kĩ

Ý sợ con đi lâu chưa về áo đã hư

Ai bảo rằng tấm lòng của tấc cỏ

Có thể báo đáp được ánh nắng của ba xuân?