Tác giả Hoàng Đằng
NGÀY
TẾT VỚI NGƯỜI CAO TUỔI Ở QUÊ TÔI
Hoàng Đằng
Trong ngôn từ, Tết thường đi theo với sự
nghỉ ngơi, sự vui chơi, sự hưởng thụ – nghỉ Tết, chơi Tết, hưởng Tết. Tuy
nhiên, phần lớn người ta nghỉ Tết là chỉ ngưng công việc mưu sinh; nói phần lớn
mà không nói tất cả vì một số người vẫn tận dụng dịp Tết để kiếm thu nhập: tham
gia gian hàng ở hội chợ, chủ sòng bài, xem bói …
Thực tế trong ngày Tết, những người lớn
tuổi phải làm những công việc tổn hao sức lực, đôi khi với nhịp độ còn cao hơn
ngày bình thường.
Mỗi người cứ tự ngẫm trường hợp bản thân
của mình. Riêng tôi, một người cao tuổi ở
vùng quê, thì nhiều việc lắm, mệt mỏi lắm. Mời bạn đọc nghe tôi kể nhé!
Tôi chỉ giới hạn thời
gian trong ngày MỒNG MỘT THÁNG GIÊNG.
Từ tối hôm trước (30 tháng Chạp) cho đến
giờ giao thừa, người cao tuổi quê tôi không ngủ, loay hoay chuẩn bị lễ cúng:
têm cau trầu, xếp vàng bạc, giấy áo … bên cái TV bật sẵn để theo dõi tin tức
đón Tết từng giờ ở các địa phương trong nước và trên thế giới, chờ nghe lời
chúc đầu năm của vị nguyên thủ quốc gia; lời chúc Tết này quan trọng lắm vì đó
là thông điệp phác họa những hướng đi của quốc gia trong thời gian tới. Chúng
ta hãy ngẫm lại: Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong lời chúc đọc giao thừa Tết Mậu Thân,
có mấy câu “Xuân này hơn hẳn mấy xuân qua; thắng lợi tin vui khắp mọi nhà …” là
qua ngày mồng một nổ ra cuộc tổng công kích vào các đô thị miền Nam.
Con dâu nấu xong lễ cúng giao thừa,
ra mâm ra dĩa: xôi, chè, cháo thánh - ở nhiều nhà, thêm con gà trống tơ để
nguyên con luộc chín, lấy giò, cúng xong, xem quẻ đầu năm. Lễ cúng bưng đặt ở 2
nơi: bàn thờ gia tiên trong nhà và bàn thờ đặt bên ngoài, giữa trời, nên dân
gian dùng từ “Cúng Giữa Trời”, “cúng giữa trời” dâng lên các vị thần linh điều
hành mọi việc trong năm mới, các âm hồn cô hồn vãng lai, hay quanh quẩn trong
vườn ngoài ngõ. Kể một chuyện “hơi tệ” nhưng có thật: Trước đây, kinh tế khó
khăn, việc ăn uống thiếu thốn, cúng xong lễ này, con cháu đang ngủ say, các cụ
cao tuổi lợi dụng cơ hội xử nguyên cả con gà cho “đã thèm thịt”. Bây giờ thì
khác rồi, các cụ bưng vô đặt giữa bàn ăn, tìm lồng bàn đậy lại, sáng mai ai xử
thì xử, rồi nằm xuống nghỉ lưng cho đỡ mỏi.
Sáng mồng một Tết, các cụ dậy hơi trưa
hơn thường ngày vì do thiếu ngủ, rửa ráy mặt mày, bận quốc phục vào, ngắm lui
ngắm lại, xem đã tề chỉnh chưa, bật căng dù che lên nếu trời có mưa xuân lất phất
hay nắng gắt, nếu không mưa thì xếp dù cầm ở tay; từ các đường xóm, các cụ ra
đình làng, đốt hương, lễ bái thần linh của làng, rồi đi thăm các cơ quan công
quyền đóng trên lãnh thổ địa phương: Ủy Ban Xã, Trạm Xá, Trường Học. Ở những
nơi này, vị đứng đầu cơ quan thường có mặt đón tiếp; có nơi, các cụ còn nhận được
tiền lì xì – người ta gọi là tiền mừng thọ - đựng trong phong bì đỏ do các trưởng
cơ quan trao tặng. Các cụ hãnh diện lắm, mừng lắm, vì có thêm tiền để chơi cờ
sau này; chốc nữa, về đến nhà, các cụ khoe ngay với các cụ bà.
Nhận phong bì xong, cụ nào thuộc họ
nào thì về từ đường họ của mình, đốt hương, lễ bái Tổ Tiên. Các cụ cũng làm như vậy ở các nhà thờ chi, phái; nếu chưa có nhà thờ
chi, phái thì đến các nhà đang thờ gia phổ chi, phái.
Tới lúc này, nếu còn khỏe, các cụ đi
thăm nhà con cháu nội ngoại; sự xuất hiện của các cụ ở nhà con cháu nào thì con
cháu ấy rất tự hào; các cụ là biểu tượng của “Ông Thọ” – một trong 3 biểu tượng
cho 3 điều ước của mọi nhà: Phúc, Lộc, Thọ. Nếu đã mệt, các cụ về nhà, ngồi tiếp
các cụ bạn đồng trang lứa, người thân thích, con cháu tới thăm, chúc Tết. Những
con cháu “ăn nên làm ra” đều không quên chuẩn bị sẵn phong bì lì xì cho các cụ.
Nhờ thế, cái túi của một số cụ tối đến là căng đầy. Các cụ đưa tay xoa túi, rồi
mỉm cười ra vẻ hạnh phúc lắm.
Đến xế chiều, các cụ trở lại tập trung
ở nhà thờ họ để cúng đưa Tổ Tiên. Tổ Tiên đã được rước về trong lễ cúng sáng 30
tháng Chạp. Lễ đón Tổ Tiên thường có cỗ bàn để dân họ liên hoan tất niên; còn lễ
đưa, xưa kia có bánh trái, bây giờ chỉ hương, đèn, cau trầu và rượu. Việc sắm sửa
các lễ cúng ở nhà thờ họ, ngày trước có định mức rõ ràng, lấy từ hoa lợi của ruộng
hương hỏa do Tổ Tiên khai phá, tậu mua để lại, bây giờ, ruộng hương hỏa không
còn vì đã đưa vào hợp tác xã, thành thử, dân họ, đến dịp, đóng góp; được nhiều
thì lễ cúng sắm nhiều; được ít thì lễ cúng sắm ít. Theo đà tiến hóa của xã hội
và theo cách nghĩ của các lớp trẻ sau này, việc cúng tế Tổ Tiên chắc chắn càng
ngày càng giảm dù người ta đang có chủ trương duy trì “bản sắc văn hóa” truyền
thống. Mỗi thời đại mỗi thay đổi; đó là cái đà lịch sử, ai mà cản được!
Ngày đầu tiên của Tết trôi qua như thế.
Ngoài việc đi thăm và tiếp đón khách, các cụ phải 3 lần - sáng, trưa và tối -
cúng mứt, trà, bánh, trái trên bàn thờ gia tiên. Người ta quan niệm: Sau lễ
cúng “lên nêu” ngày 30 tháng chạp năm trước, gia chủ đã mời gia tiên về cùng ăn
Tết, thế nên đến bữa phải dọn mời các Ngài. Trước đây, phụ nữ trong mỗi gia
đình phải nấu cơm, đồ ăn để dâng cúng từng bữa, nay, phần đông các gia đình đã
cho qua việc nấu cúng. Kể ra đó cũng là một điểm đáng ghi nhận trong công cuộc
giải phóng phụ nữ.
Những điều viết trên đây là dựa vào
phong tục tập quán ở quê tôi. Có thể mỗi nơi mỗi khác. Bài viết chỉ để chia xẻ
và trao đổi.
Hoàng Đằng
11/02/2015
(23 tháng Chạp năm Giáp Ngọ)
