MAGGI,
XÌ DẦU HAY TÀU VỊ YỂU !
“Xì
dầu” theo tiếng Quảng Đông "si6 jau4" 豉油
(Jyutping) và "xì íu / xì yếu" theo tiếng Triều Châu "si7
iu5" 豉油
với âm Hán-Việt là "thị du" 豉油
nghĩa là dầu đậu lên men.
“Xì
dầu” còn được gọi là "tàu vị yểu" theo cách đọc từ "đậu vị
du" 豆味油
("dầu" gia vị làm từ đậu tương) bằng tiếng Triều Châu..
Thương
hiệu nước chấm Maggi của Thuỵ Sĩ cũng được người Việt tại một số địa phương
chung hoá thành "ma-ghi", "ma-gi", "ma-di", được
đưa vào "Từ điển tiếng Việt" ở dạng "magi" và "ma
gi".
--
BỘT
NGỌT, VỊ TINH HAY MÌ CHÍNH !
Sau
khi người Nhật Bản phát triển chất monosodium glutamate (MSG) tạo vị umami để
làm bột ngọt, người Trung Hoa đã vay mượn cách gọi "mi-sei" 味精 (みせい)
của tiếng Nhật nghĩa là tinh chất của hương vị, đọc chữ Hán theo bản ngữ để gọi
bột ngọt.
Các
hãng bột ngọt của người Hoa khắp Đông Nam Á thời bấy giờ cũng dùng từ này, âm
Hán-Việt là "vị tinh" 味精
và phát âm theo tiếng Quảng Đông "mei6 zing1" (Jyutping) nghe như
"mì chính".
Huế
là một trong những địa phương gọi mì chính / bột ngọt là "vị tinh".
CHUYỆN NƯỚC TƯƠNG: DI TÂM MIỀN TÂM, VỊ TÂM XỨ HUẾ - Ung Chu
Từ nhiều thập kỉ trước, người dân tại Huế đã lưu truyền
cách gọi nước tương là "vị tâm",
trong khi một số địa phương tại Tây Nam bộ cũng lưu hành cách gọi gần giống là "di tâm" hay "vi tâm" (đồng âm trong phương
ngữ tại đây). Đây thoạt tiên như một hiện tượng lạ, nhưng thật ra là hiện tượng
không hiếm gặp tại Việt Nam.
Ngành sản xuất nước chấm từ đậu nành (đậu tương) theo
lối công nghiệp đóng chai miểng (thuỷ tinh) nở rộ tại Sài Gòn giai đoạn giữa thế
kỉ 20, trong đó nổi tiếng có hãng Con Mèo (Nam Dương) của vị doanh nhân Tân Triều
Long 辛朝龍 người Hoa gốc Triều Châu
ở Chợ Lớn mà nay di tích xưởng "tàu-vị-iễu"
vẫn còn toạ lạc trên đường Bến Bình Đông ven kinh (kênh) Tàu Hủ, gần cầu Chà
Và. Hãng con mèo đen này cạnh tranh với hãng Con Chuột (logo vẽ chuột Mickey)
tên Thế Giới trên đường Bến Bình Đông gần cầu Nguyễn Tri Phương, nhìn qua bên
kia kinh Tàu Hủ là khu Đại Thế Giới.
Thời bấy giờ, dạng nước tương này được người Sài Gòn gọi
bằng tên thương mại là "tàu vị yểu"
(người xưa thường viết "tàu-vị-iễu",
"tàu-vị-iểu"...), theo cách
đọc từ "đậu vị du" 豆味油 ("dầu" gia vị làm từ đậu tương)
bằng tiếng Triều Châu (Peng'im: dao7 bhi7 iu5). Cách gọi "tàu vị yểu" đặc biệt tại Việt Nam thay thế cách gọi nước
tương chung chung theo truyền thống là "xì
dầu" theo tiếng Quảng Đông "si6 jau4" 豉油 (Jyutping) và "xì íu / xì yếu"
theo tiếng Triều Châu "si7 iu5" 豉油
với âm Hán-Việt là "thị du"
豉油 nghĩa là dầu đậu lên
men. Trên đường An Điềm ở Chợ Lớn có hẻm người Hoa tên "Thị Du hạng" 豉油巷
(phát âm theo tiếng Quảng Đông: Xì-dàu hoỏng) nghĩa là hẻm xì dầu.
Các hãng tàu vị
yểu xuất hiện ở nhiều tỉnh thành, cạnh tranh nhau, logo chọn hình ảnh dễ nhớ,
có một số thương hiệu đặt tên từa tựa nhau, có tàu vị yểu Con Chuột thì còn có
2 Con Chuột (logo vẽ 2 con chuột Mickey), có Lá Bồ Đề thì còn có Cây Bồ Đề...
Cách gọi nước tương là "vị tâm"
tại Huế xuất phát từ thương hiệu tàu vị yểu Vị Tâm, cách gọi là "di tâm / vi tâm" tại Tây
Nam bộ cũng xuất phát từ thương hiệu tàu vị yểu. Theo lời một người Sài Gòn,
ngày xưa có một hãng Vi Tâm nằm trên đường Huỳnh Mẫn Đạt ở vùng ven Chợ Lớn.
Đây là hiện tượng "chung hoá" thương hiệu nổi
tiếng. Ví dụ, những người quen gọi "di
tâm" sẽ chỉ sản phẩm của các thương hiệu tàu vị yểu, nước tương khác
như "di tâm Đào Tiên" (hãng Trường Thành), "di tâm Chin-su"
(hãng Masan)... Nhiều hãng tàu vị yểu, nước tương, xì dầu ngày xưa đã biến mất
trên thị trường do không đảm bảo hàm lượng 3-MCPD theo quy định. Thương hiệu nước
chấm Maggi của Thuỵ Sĩ cũng được người Việt tại một số địa phương chung hoá
thành "ma-ghi", "ma-gi", "ma-di", được đưa vào
"Từ điển tiếng Việt" ở dạng "magi" và "ma gi".
--
Sau khi người Nhật Bản phát triển chất monosodium
glutamate (MSG) tạo vị umami để làm bột ngọt, người Trung Hoa đã vay mượn cách
gọi "mi-sei" 味精 (みせい)
của tiếng Nhật nghĩa là tinh chất của hương vị, đọc chữ Hán theo bản ngữ để gọi
bột ngọt. Các hãng bột ngọt của người Hoa khắp Đông Nam Á thời bấy giờ cũng
dùng từ này, âm Hán-Việt là "vị
tinh" 味精
và phát âm theo tiếng Quảng Đông "mei6 zing1" (Jyutping) nghe như "mì chính". Huế là một trong
những địa phương gọi mì chính / bột ngọt là "vị tinh".
Khi thương mại hoá thành công, người Nhật đổi cách gọi
Hán-Nhật "misei" 味精
sang tên thương mại thuần Nhật "aji
no moto" 味の素
(あじのもと). Thương hiệu này quá nổi
tiếng nên "ajinomoto" được
chung hoá tại Nhật Bản và nhiều quốc gia khác để gọi dạng chất điều vị chứa MSG
tạo vị umami. Trong khi đó, một số quốc gia gọi theo tiếng Hoa "vị tinh" 味精 như tại Indonesia gọi "vetsin" theo tiếng Thượng Hải
(hãng Tien Chu Ve-Tsin 天厨味精)
hay "micin" theo tiếng
Khách Gia, "mecin" theo tiếng
Quảng Đông, tại Philippines gọi "vetsin"
(tiếng Anh, tiếng Cebu), "betsin"
(tiếng Tagalog), "bitsin"
(tiếng Cebu, tiếng Tagalog), tại Campuchia (Kampuchea) gọi "bicheng" ប៊ីចេង
theo tiếng Triều Châu...
Tại Việt Nam, có các địa phương gọi chung xe máy là "hông-đa" theo hãng Honda của
Nhật, kêu xe ôm là "hông-đa ôm".
Ngày nay, nhiều người gọi chung chung xe công nghệ là "grab" (ráp, grap, gờ-ráp...) theo hãng Grab (viết sai:
Grap) của Singapore.
Thế kỉ 20, các đô thị ở Nam bộ, Nam Trung bộ, Tây
Nguyên phổ biến dòng "xe lam",
trên thân xe ghi "Lambro 550",
có 3 bánh, đầu xe vẽ logo công ti Innocenti của Italia. "Lambro" là tên dòng sông ở phía Bắc nước Ý, chảy qua
thành phố Milan nơi có công ti Innocenti. Về sau, người Việt Nam cũng tự chế ra
xe lam, nói chung là những xe nào có hình dáng tương tự các xe Lambro này thì
cũng được người Việt gọi là xe lam. Ở TP.HCM ngày trước có dạng "xe lam 4
bánh" màu vàng nằm trong hệ thống xe buýt, người dân thường gọi là xe "đa-su" do đọc đại khái hãng
"Daihatsu" của Nhật.
Ngày xưa, người Việt cũng có thói quen giữ lại các lon
sữa kim loại để dùng cho mục đích khác, thời bấy giờ có hãng Guigoz của Pháp nổi
tiếng nên lon kim loại dạng này được gọi là "lon
ghi-gô" hay "lon gô".
Trong khi người dân phía Nam thường gọi các món snack đóng gói theo tiếng Anh
(xì-nách, xờ-nách, sờ-nách), người ở địa phương khác còn gọi là "bim bim" theo thương hiệu Bim
Bim của Việt Nam, hoặc "oishi"
theo hãng Oishi của Philippines.
Máy tính bảng (tablet) nhiều người quen gọi là "(máy) ipad" theo thương hiệu
iPad hãng Apple của Hoa Kì. Một trường hợp chung hoá phổ biến trên thế giới là "photoshop", thường dùng làm động
từ chỉ việc chỉnh sửa hình ảnh, theo tên phần mềm Adobe Photoshop...
Bạn còn biết trường hợp chung hoá nào nữa không?
Ung Chu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét