THẠCH HÃN GIANG – Thơ Nguyễn Khuyến

Chép lại bài anh Tam Ngng đăng trên trang facebook Đồng Môn NguyễnHoàng.

Mời mọi người đọc một bài thơ của cụ Nguyễn Khuyến viết về dòng sông Thạch Hãn, Quảng Trị.
 

Sông Thạch Hãn (Ảnh trên internet)

 

THẠCH HÃN GIANG

石澣江

 

石澣江流一棹橫，

夕霞晻曖遠山明。

西風何處吹塵起，

不以年前徹底清。

阮勸

 
Âm Hán Việt:
 

THẠCH HÃN GIANG

 

Thạch Hãn giang lưu nhất trạo hoành,

Tịch hà yểm ái viễn sơn minh.

Tây phong hà xứ xuy trần khởi,

Bất dĩ niên tiền triệt để thanh.

                    Nguyễn Khuyến.

 
NGHĨA:
 

SÔNG THẠCH HÃN

 

Trên dòng Thạch Hãn một chiếc đò đang sang ngang,

Ráng chiều lấp lóa làm sáng dãy núi xa.

Gió tây từ đâu thổi tới làm bụi bay lên,

Không còn nữa [dòng nước] trong tới đáy như lúc trước nữa.

 
Nguyễn Khuyến đỗ tam nguyên năm 1871, lúc 36 tuổi, khi Pháp đã chiếm xong 6 tỉnh miền tây, chuẩn bị thôn tính Bắc Hà. Năm 1882 Hà thành thất thủ, năm 1883 Nam Định tiếp tục rơi vào tay Pháp. Năm 1884, Nguyễn Khuyến cáo lão từ quan về sống ẩn dật nơi quê nhà. Bấy giờ ông mới 49 tuổi.
Bài thơ hẳn được viết lúc ông còn làm quan, nhân một lần trên đường từ kinh về quê qua đò ngang trên sông Thạch Hãn. Bài thơ nặng trĩu tâm sự của ông đối với thời cuộc.

TẠM DỊCH:
 

Một chuyến đò ngang Thạch Hãn giang,

Non xa lấp lóa ráng chiều vàng.

Bỗng đâu ngọn gió tây mù bụi,

Hết một dòng sông tận đáy trong.

 
Ghi chú:
 
- 石澣: tên con sông ở Quảng Trị. Trong nhiều tài liệu chữ Hán xưa, tên sông thường được ghi là 石捍Thạch Hãn. Dân gian thì thường hiểu thạch hãn = mồ hôi đá, tức “hãn” là chữ hãn này 汗. Chữ 澣 trong nhan đề đúng ra đọc là cán/hoán/hoãn (胡玩切). Bản chữ Hán chép lại từ trang thivien.net, ở đó có ghi chú:

Nguồn: Tuyển tập thơ chữ Hán Nguyễn Khuyến, Trần Văn Nhĩ, NXB Văn nghệ, 2005

- 一棹 nhất trạo: một mái chèo, một chuyến đò. Trạo 棹 (như trạo 櫂) = mái chèo, cũng mượn chỉ chuyến đò. 棹 còn đọc là "trác" = cái bàn nhỏ (như chữ trác 桌).
- 晻曖 yểm ải: nhiều, mù mịt; lúc bị che lúc lộ ra.
- 西風 tây phong: gió tây, tức gió tây nam, gió Lào.
- 年前 niên tiền: năm trước, thời gian trước.
- 徹底 triệt để: [nước trong] đến tận đáy.
 

NGUYỄN KHUYẾN ĐƯA QUÊ VÀO THƠ – Thu Tứ

Nguồn:
http://tuanbaovannghetphcm.vn/nguyen-khuyen-dua-que-vao-tho-so-565/

Nhà thơ Nguyễn Khuyến.

 

Hình như nhắc việc học hành thi cử của Nguyễn Khuyến, người ta hay nhớ cái danh Tam Nguyên mà ít nhớ rằng ông cũng lao đao trường ốc có hạng. Nguyễn Khuyến thi Hương rớt liên tiếp 4 khoa (1852, 1855, 1858, 1861), đến nỗi phải “nghĩ”: 

Nghĩ tôi lại gớm cái mình tôi 

Tuổi đã ba mươi kém một thôi 

Bốn khoa hương thí không đâu cả 

Một mảnh vườn hoang bán sạch rồi. 

Mãi năm 1864, ông mới đỗ cử nhân. Tuy đỗ đầu thi Hương, nhưng vào thi Hội ông lại trượt liên tiếp ba khoa, đến năm 1871 mới đỗ thi Hội, thi Ðình (lại đỗ đầu).
 
Gần 20 năm mới xong “khoa”. Còn “hoạn”, tiếng rằng làm quan từ năm 1871 đến 1884, nhưng trong khoảng ấy Nguyễn Khuyến đã về quê cư tang mẹ mất 3 năm; khoảng 2/3 thời gian tại chức, ông làm học quan hay sử quan chứ không phải quan cai trị.(1)
 

THĂM NGÔI NHÀ CỦA CỤ TAM NGUYÊN YÊN ĐỔ NGUYỄN KHUYẾN - Quang Lê

Năm tháng trôi qua, nơi ra đời 3 bài thơ THU bất hủ vẫn giữ được vẻ đẹp hương đồng cỏ nội của vùng đồng quê chiêm trũng.

              THĂM NGÔI NHÀ CỦA CỤ 
              TAM NGUYÊN YÊN ĐỔ NGUYỄN KHUYẾN

Trải qua nhiều năm, ngôi nhà của Tam Nguyên Yên Đổ - Nguyễn Khuyến (đỗ Tam Nguyên năm 1864 – 1865) một trong những cây đại thụ của văn học dân tộc, vẫn giữ được nét đặc trưng của vùng đồng quê chiêm trũng. Nhà của cụ Nguyễn Khuyến ở làng Vị Hạ, xã Trung Lương, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam nay đã trở thành Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia.

       

ĐIỂN TÍCH VĂN HỌC: “CON CUỐC GỌI HÈ” – Đỗ Chiêu Đức

         

                           Tác giả Đỗ Chiêu Đức

 

                

        ĐIỂN TÍCH VĂN HỌC: “CON CUỐC GỌI HÈ” 

                                                                       Đỗ Chiêu Đức

                               

          Ai xui con cuốc gọi vào hè,

          Cái nóng nung người nóng nóng ghê

     Con Cuốc, ta còn gọi là Con Chim Quấc, đồng âm với chữ Quốc là Nước; tên chữ Nho là Chim Đỗ Quyên với thành ngữ Đỗ Quyên Đề Huyết như sau :

    ĐỖ QUYÊN ĐỀ HUYẾT  杜鵑啼血: là Chim Đỗ Quyên kêu đến mửa máu miệng ra vì nhớ nước thương dân. Chim Đỗ Quyên còn có tên là Đỗ Vũ, Tử Quy, Tử Quyên, giới bình dân Miền Bắc gọi là Con Quốc, Miền Nam gọi là con Cuốc.

Đỗ Quyên kêu suốt ngày đêm từ đầu xuân cho đến cuối hạ, sang thu thì tắt tiếng. Tiếng cuốc kêu đều đều trầm buồn gợi nhiều cảm xúc trong những đêm hè và khi há miệng ra kêu thì da bên trong miệng toàn một màu đỏ, nên mọi người lầm tưởng là chim kêu đến thổ huyết mà chết.

Khoảng thời gian chim cuốc kêu lại nhằm lúc có một loại hoa đỏ thắm nở rất đẹp khắp núi đồi, nên dân gian lại truyền tụng rằng : Hoa có màu đỏ thắm là do nhuộm máu của chim Cuốc thổ ra, vì thế mà gọi loài hoa đẹp đó là Hoa Đỗ Quyên. Theo như bài thơ Ngũ Ngôn của Thành Ngạn Hùng 成彦雄 đời Đường như sau :

                 

          杜鵑花與鳥， Đỗ Quyên hoa dữ điểu,

          怨艷两何賒， Oán diễm lưỡng hà xa.

          疑是口中血， Nghi thị khẩu trung huyết,

          滴成枝上花.  Trích thành chi thượng hoa !

Có nghĩa :

      *  Đỗ Quyên là tên của hoa và của cả chim,

      *  Một bên là oán hờn, một bên là đẹp rực rỡ, hai bên cũng

          không xa cách là mấy, nên...

      *  Ngờ là máu ở trong miệng (của con chim) đã...

      *  Nhỏ xuống nở thành hoa đẹp ở trên cành !

Diễn Nôm :

         Đỗ Quyên chim với hoa,

         Oán đẹp có nào xa.

         Ngờ là máu trong miệng,

         Nhỏ xuống cành nở hoa ! 

GIAI THOẠI CHƯA KỂ VỀ NGUYỄN KHUYẾN - Vũ Tiến Đức

https://kienthuc.net.vn/tham-cung/giai-thoai-chua-ke-ve-nguyen-khuyen-315970.html  

     
              Tranh vẽ cụ Nguyễn Khuyến mặc áo quan 

                   treo trong từ đường tại quê nhà cụ.

GIAI THOẠI CHƯA KỂ VỀ NGUYỄN KHUYẾN

Cụ Nguyễn Khuyến quê ở làng Vị Hạ, nay thuộc xã Trung Lương, Bình Lục, Hà Nam. Cụ là người nuôi chí học hành để giúp dân giúp nước và đã đạt đến vinh dự cao nhất trong nghiệp thi cử khi đỗ đầu cả ba kỳ thi (Hương, Hội, Đình). Tuy nhiên, đỗ đạt rồi ra làm quan cụ mới thấy chán ngán thế sự khi thực dân Pháp thì đang lấn chiếm dần dần đất nước còn triều đình Huế thì hèn nhát cam chịu.

Bởi thế làm quan đúng 10 năm, cụ cáo quan về quê nhà dạy học, ngâm thơ. Sống vui vầy giữa xóm làng, cụ nhiều lần viết đại tự, cho câu đối bà con lối xóm. Điều đó là chuyện bình thường đối với một người khoa danh như cụ. Tuy nhiên, điều đặc biệt là mỗi lần cho chữ, cho câu đối của cụ là một giai thoại kỳ thú.

NGUYỄN KHUYẾN - CHỐNG THAM NHŨNG BẰNG BÀI VĂN SÁCH THI ĐÌNH NỔI TIẾNG

          

Nguyễn Khuyến (1835- 1909) là một nhà thơ cổ điển lớn của dân tộc, là “sư tổ” của nghệ thuật câu đối Việt Nam. Đồng thời ông còn là một nhà “kinh bang tế thế” mẫn tiệp và chính trực. Năm Tân Mùi (1871) trong kỳ thi Đình ở Kinh Đô Huế, Nguyễn Khuyến đỗ Hoàng Giáp Đình Nguyên (Tam Nguyên) với bài văn sách nổi tiếng. Bài văn sách thi Đình ấy là áng văn sắc sảo vạch trần tệ tham nhũng và tâu vua kế sách chống tham nhũng và cải cách hành chính mạnh bạo.

THƠ ĐƯỜNG LUẬT GIEO VẦN TRẮC - La Thụy cùng thi hữu

  

      

      THƠ ĐƯỜNG LUẬT GIEO VẦN TRẮC

      Trong thơ Việt, riêng đối với thể thơ cổ phong, thể thơ Đường luật, hầu như các tác giả đều gieo vần bằng. Rất hiếm ai gieo vần trắc, vì đọc lên nghe trúc trắc không êm tai - Chẳng hạn bài thơ cổ phong ngũ ngôn bát cú gieo vần trắc "ĐÊM MÙA HẠ" của Nguyễn Khuyến

          ĐÊM MÙA HẠ

          Tháng tư đầu mùa hạ

          Tiết trời thật oi ả

          Tiếng dế kêu thiết tha

          Đàn muỗi bay tơi tả

          Nỗi ấy nói cùng ai

          Cảnh này buồn cả dạ

          Biếng nhắp năm canh chầy

          Gà đà sớm giục giã

                      Nguyễn Khuyến

   Mình thử làm vài bài thơ Đường luật gieo vần trắc và họa thơ cùng bạn bè. Mời cùng đọc cho vui nhé!

            

       MỪNG TUỔI BẢY MƯƠI

       (Mừng thọ bác Kha 70 xuân)

       Con giáp xoay vòng giờ đến Sửu

       Thất tuần đáo tuế mừng thi hữu

       Đêm xuân ngâm ngợi Hán Đường thư

       Ngày hạ khề khà Mai Quế tửu

       Cảm hứng chứa chan ông đón tân

       Ý tình dào dạt bà đưa cựu

       Tương giao sơ ngộ họa đôi dòng

       Chúc bác Ngọc Kha thọ bách cửu

                                         La Thụy

                                (Tháng 7/ Kỷ Sửu)

       CẢNH XUÂN

       Nắng hồng lan tỏa xuyên nhành lá

       Thoang thoảng làn hương dìu dịu lạ

       Ong bướm chập chờn giỡn gió mây

       Rong rêu lúng liếng đùa tôm cá

       Mừng Xuân rộn tiếng chúc râm ran

       Đón Tết vang câu cười giã lã

       Ngơ ngẩn kìa ai ươm mộng hồng

       Bên chiều ngắm cảnh lòng thư thả

                                              La Thụy