ĐỌC “ĐẤT NƯỚC HÌNH TIA CHỚP” TRƯỜNG THI CỦA TRẦN MẠNH HẢO - Châu Thạch

1- Vì sao nhà thơ Trần Mạnh Hảo dùng tia chớp đề làm hình ảnh đại diện cho đất nước? Theo tôi có lẽ bởi vì tia chớp có vẻ đẹp hùng vĩ nhất, bởi vì tia chớp có năng lượng rất lớn, và bởi vì tia chớp có đường đi sáng rực và ngoằn ngoèo. Dùng hình ảnh tia chớp làm đại diện cho đất nước, Trần Manh Hảo muốn tôn vinh đất nước, muốn hóa hình đất nước vào hiện tượng thiên nhiên kỳ vỹ, để người đọc thấy đất nước qua 5 giác quan và qua tâm linh của mình.

2- Tập trường thi của Trần Mạnh Hảo có chủ đề chung là “Đất Nước Hình Tia Chớp”, trong đó có 9 tiêu đề riêng, mỗi tiêu đề dùng một cụm từ khác nhau. Trong 9 cụm từ đó thì 5 cụm từ có chữ mẹ và 4 cụm từ không có chữ mẹ. Thế nhưng mở đầu các đoạn thơ có tiêu đề không có chữ mẹ đó, nhà thơ đều có nhắc đến mẹ. Như thế ta có thể hiểu được, với trường thi “Đất Nước Hình Tia Chớp”, nhà thơ Trần Mạnh Hảo viết về mẹ mình hay mẹ mối người trong chúng ta là việc nhỏ, việc lớn trong trường thi nầy là nhà thơ viết về người mẹ lớn hơn, đó là Mẹ của quê hương, hay nói chính xác hơn là Mẹ Việt Nam.
 
3- Bây giờ mời đi vào chương một có tiêu đề: “Trong Nhà Có Mẹ”
 
Đoạn thơ nầy Trần Mạnh Hảo viết về sự gian nan của mẹ khi sinh ra và nuôi mình lớn khôn. Tất nhiên để nuôi con lớn khôn, mẹ phải chịu nhọc nhằn, mẹ phải mò cua bắt ốc thì mẹ mới được đưa vào thơ là lẽ tự nhiên. Không mấy thi sĩ nào đưa người mẹ giàu sang phú quý vào thơ cả. Thế nhưng khác với nhiều tác giả, nhà thơ Trần Mạnh Hảo hóa hình đất nước như tia chớp vào dáng dấp tiều tụy. gầy còm của mẹ mình một cách quá ư là tự nhiên:
 

Khi mẹ nuôi con đất nước cong hình cái cày

Đất nước mãi là hình chữ S

Đất nước kẽo kà kẽo kẹt

Đất nước là mẹ đây

 
Vậy theo thơ thì mẹ, nhỏ là cái cày, là sợi dây coi nôi, nhưng mẹ lớn lao, chính là đất nước Việt Nạm. Từ đó ta suy ra mẹ đối với Trần Mạnh Hảo cũng mang hình tia chớp trên bầu trời quê hương yêu dấu.
 
4- Bây giờ mời đi vào chương hai có tiêu đề “Khúc Đàn Bầu”:
 

Biển sinh ra đã bạc đầu

Mẹ ru một khúc đàn bầu cho con

Một dây một trái đất tròn

Mỗi hồn núi ngỡ một hòn vọng phu

 
Bây giờ nhà thơ Trần Mạnh Hảo lại biến hóa tiếng hát ru con của mẹ thành tiếng đàn bầu, lồng chiếc đàn bầu trong sự vĩ đại của sông núi và trong hình tượng hòn vọng phu chơ vơ trên vách đá. Bằng 4 câu thơ, Trần Mạnh Hảo đã đưa mẹ trong nhạc, mẹ trong ca dao, mẹ trong văn hóa dân gian và mẹ trong huyền thoại vào thơ, khiến cho không mấy ai đọc thơ mà không nhớ đến tình mẹ bao la, không se lòng với “Biển sinh ra đã bạc đầu” như tóc mẹ.
 
5- Bây giờ xin đi vào chương ba với tiêu đề “Mẹ Cho Con Trái Thị”:
 
“Trái thị rớt bị bà già” trong chuyện dân gian Tấm Cám ngày xưa. Nay nhà thơ Trần Mạnh Hảo đưa vào trường thi của mình dể làm hình ảnh của mẹ “Từ trong giọt lệ đi ra/Gánh đau thương tưởng chẳng là đau thương”. Trái thị ngày xưa rơi vào tay bà già, bà cất chớ bà không ăn. Trái thị ngày nay rơi vào tay Trần Mạnh Hảo, và nhà thơ đã ăn trái thị, ăn để nhả ra những câu thơ tuyệt vời cho mẹ mình và cho mẹ Việt Nam:
 

Trái thị vàng mặt trăng con ăn

Cô Tấm đó hay là mẹ đó

Trái đất này hay trái đất ngày xưa?

… Lịch sử trong trái thị

Lịch sử chín mỗi ngày

Trái thị con cầm trên tay

Có giống trái đất nầy dài rộng?

Mẹ ơi qua nghìn biến động

Mẹ lại về trồng lúa trồng dâu

Đất nước cúa con mang hồn dây bí dây bầu.

 
6- Xin mời đi vào chương bốn có tiêu đề “Ngọn Lửa”:
 

Không phải lên trời ăn cắp lửa

Không phải xin hàng xóm xa gần

Bếp tro trấu như tấm lòng lịch sử

Mẹ truyền lịch sử mấy ngàn năm

 

Tiêu đề là “Ngọn Lửa” không có chữ mẹ, nhưng đoạn trường thi nầy tác giả viết về mẹ đẹp không khác gì tia chớp ngoằn ngoèo rực sáng chứa đầy năng lượng. Nhà thơ viết “Mẹ mặc áo xanh mẹ mặc áo chàm/Đất nước bỗng mang dáng hình tia chớp”, hay nhà thơ viết: “Mẹ ơi, mẹ hãy ngắm nhìn đất nước/ Sao giống vô cùng ngọn lửa con soi?”. Ngọn lửa con soi là ai? Đó chính là mẹ. Với hai câu thơ nầy nhà thơ Trần Mạnh Hảo đã đồng hóa đất nước và mẹ mình là một.
 
7- Xin mời đi vào chương 5 có tiêu đề “Thương Nhau Cởi Áo Cho Nhau”.
 
Đọc cái tiêu đề, tất nhiên ta biết ngay đoạn trường thi nầy nhà thơ viết cho tình yêu. Em trong “Thương Nhau Cởi áo cho Nhau” thật đẹp, vừa nhu mì vừa dịu hiền, mang hình ảnh của những mỹ nhân trong cổ tích Việt Nam: “Là khi chàng Tú Uyên mơ/Dáng Kiều người đẹp bao giờ hiện ra”, “Là khi Từ Thức đi qua/Suốt hang động biết có là yêu thượng”, “Là em con gái Hùng Vương/Sơn tình lường trước đoạn đường phải qua”. Nhà thơ tả  em đẹp với dáng hình của người trong cổ tích, và rồi cái nết đánh chết không chừa, Trần Mạnh Hảo lồng em trong khung kính của mẹ, nghĩa là cũng hóa thân em trong tia chớp hình đất nước quê hương:
 

Biết em từ thuở Hùng Vương

Lưng ong thắt đáy như lưng nước mình

Dẫu từng đi suốt chiến chinh

Mà sao đất nước vẫn hình dáng em

…Chiếc khăn hoa lý bay lên

Theo hình đất nước nằm bên biển đầy

…Đất nước mang hình vành khuyên

Khi em mười tám cái duyên đậm đà

…Thương nhau thì nhớ đừng quên

Về xin phép mẹ mà lên qua cầu

Nước mình cởi áo cho nhau

Thương nhau thì đến bạc đầu còn thương.

 

Nhà thơ Trần Mạnh Hảo đã ví tình anh và em, tình em và anh không khác chi tình chúng ta với đất nước, cởi áo cho nhau và bạc đầu còn thương.
 
8- Bây giờ xin mời đi vào chương 6 có tiêu đề “Những Lời Ru Mẹ”
 
Tất nhiên trong đoạn trưởng thi nầy nhà thơ Trần Mạnh Hảo ẩn dụ lời ru của đất nước trong lời ru của mẹ. Mẹ chỉ sống trăm năm nhưng trong thơ lời ru của mẹ sống đến ngàn năm:
 

Mẹ ru một tiếng ầu ơ

Mà nghìn năm đến bây giờ còn ngân

Trở mình trên võng con lăn

Nghe như trái đất nghiêng dần một bên

…Người hy sinh tự ngàn xưa

Khi nằm xuống đất vẫn mơ chuyện đời

Mẹ ru người đã khuất rồi

Ngủ say trong đất những lời tái sinh

 
9- Mời xem chương 7 có tiêu đề “Ngọn Gió Của Mẹ”:
 
Trong đoạn trường thi nầy, mẹ chính là nguồn cội của gió. Con “là gió tìm về vòm cây mẹ/ Mẹ chính là nguồn cội gió khai sinh”, “Trong chiêm bao con biến thành ngọn gió”, “Hơi thở cúa đôi ta nối nhau thành ngọn gió/ Trái tim ta gõ mãi của mong chờ”. Như vậy ta thấy qua thơ, tác giả là ngọn gió đi phiêu lưu, ngọn gió của cơn mơ, của ước vọng, ngọn gió của tình yêu, tất cả phát xuất từ mẹ và sẽ tìm quay về với mẹ. Như vậy mẹ khác chi là quê hương, là đất nước, là tổ quốc, là giống nòi tiềm tàng, di truyền trong dòng máu của ta, mà dầu ta đi bốn phương trời, cũng không quên được một lời Mẹ Việt Nam.
 
10- Mời xem chương 8 có tiêu đề là “Thời Chúng Con Yêu Nhau”
 
Thời chúng con yêu nhau trong trường thi nầy là thời chiến tranh ly loạn, khói lửa và đạn bon tàn khốc. Thế nhưng tình yêu của họ là thứ tình yêu “cao hơn sự chết/Hơn cả sự sông hai ta là sự sống giống nòi”. Nhà thơ ước vọng ngàn sau không có lại cái thời yêu nhau trong gian khổ nữa:
 

Thời anh yêu em ngàn sau rồi chẳng có

Hơn chuyện cô Tấm kia, hơn cách trở Kim Kiều

Hàng vạn người đi không trở về thành phố

Dãy Trường Sơn sừng sững tạc phù điêu

 
Đoạn trường thi nầy không thấy nói về mẹ nhưng đọc thơ, trong chúng ta ai cũng biết lòng mẹ lúc nầy đau đớn biết bao.
 
11- Mời xem chương thứ 9 có tiêu đề “Mẹ Sinh Nhiều Con Trai”;
 
Đây là chương cuối của trường thi, như là kết luận làm sáng tỏ chủ ý của người cầm bút, nhà thơ viết về mẹ Âu Cơ, viết về con cháu Lạc Hồng và khẳng định, và hứa hẹn trung thành, hãnh diện về VIệt Nam, tổ quốc mà “Mẹ đã tìm ra dãi đất mang hình  tia chớp/Chọn vùng tâm bão để sinh con”:
 

Mẹ ơi, bất kỳ từ điểm nào trên trái đất

Ai cũng thấy mẹ sinh nhiều con trai

Khi đất nước Việt Nam dáng hình tia chớp

Rạch chân trời một lối đến tương lai

 

12- Kết Luận: 

 

Trường thi “Đất Nước Hình Tin Chớp” in trên gần 100 trang giấy, có đến ngàn câu thơ, người viết bài nầy chỉ trích ra vài chục câu và viêt trên vài trang giấy thì chỉ như phi ngựa xem hoa cũng chưa thật là đúng. Nhà thơ Trần Mạnh Hảo là bóng núi trong nền văn học hiện nay, Châu Thạch viết về ông chỉ như là tên hầu trà đứng vòng tay nói leo vào bàn nghị luận. Vậy sự sai trật chắc chắn là có, mong được mọi người thứ lỗi.
 
Với tôi, trường thi “Đất Nước Hình Tia Chớp” của Trần Mạnh Hảo là một anh hùng ca. Anh hùng ca bởi vì đó là một bản trường thi có đủ tính chất là một tác phẩm tự sự có dung lượng lớn, bộc lô tính tịch cực, có chủ đề mang tính chất toàn dân tộc Việt Nam.
Đọc trường thi của Trần Mạnh Hảo, từng câu thơ hùng hồn, lời thơ gói trọn hình ảnh bình dị của con người, của cuộc sống, nhưng lại chứa trong đó ý nghĩa cao vời của non sông, của đất nước, của niềm kiêu hảnh  dân tộc. Tiếng thơ như tiếng gió bay qua trùng dương, bay qua đại ngàn, bay trên sa mạc, trên sự thăng trầm của lịch sử, sáng như tia chớp trên bầu trời. Mỗi câu thơ trong “Đất Nước Hình Tia Chớp” như một xúc tu của hình tia chớp ấy tỏa sắc màu trên không gian.
 
Thật tình tôi viết về thơ Trần Mạnh Hảo, cố lắm thì cũng chỉ như thằng mù tả voi mà thôi. Thế nhưng tôi vẫn viết, vì đọc thơ Trần Mạnh Hảo, tôi thấy mình trẻ lại như thời xa xưa còn cầm súng.
                                           
                                                                                      Châu Thạch