ĐẠO MẪU TAM PHỦ - Theo Nét Xưa

Tam phủ là danh từ để chỉ ba vị thần thánh trong hệ thống tín ngưỡng Đạo Mẫu Việt Nam gồm: Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải, cai quản những lĩnh vực quan trọng nhất của một xã hội nông nghiệp.
 

Tranh vẽ Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên trong trang phục nhà Lê, bởi hoạ sĩ Lunae Lumen. 

Tranh thuộc dự án Thánh Nhan của trang Four Palaces - Tứ Phủ

 
1. Thượng Thiên Thánh Mẫu 天上聖母
 
Còn gọi là Mẫu Thượng Thiên [danh hiệu trong khoa cúng là Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên] là một vị Mẫu thần thuộc nhánh Tam Phủ, Tứ Phủ của Đạo Mẫu Việt Nam. Mẫu là người cai quản Thiên Phủ.
 
Thượng thiên thánh mẫu là vị thánh cai quản cõi trời, trước hết là đại diện cho nguồn sinh lực vô biên, cốt lõi của sự sống và mọi nguồn hạnh phúc. Qua Bà mà người ta mong mọi việc của bầu trời được diễn ra theo quy luật hiền hòa…
Bà còn được biết đến là Mẫu Liễu Hạnh của Tứ bất Tử trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
 
Mẫu Thượng Thiên đôi khi chỉ được gọi bằng cái tên chung chung như Mẫu Đệ Nhất. Mẫu hay được khắc hoạ với tông màu đỏ, màu của Thiên Phủ. Tượng Mẫu Đệ Nhất thông thường được đặt chính giữa, hai bên là tượng Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải.
 
2. Thượng Ngàn Thánh Mẫu 上𡶨聖母
 
Còn có tên: Lâm Cung Thánh Mẫu 林宮聖母 hay Mẫu Thượng Ngàn 母上𡶨 hoặc Bà Chúa Thượng Ngàn 婆主上𡶨, Thượng Ngàn Lê Mại Đại Vương 上岸黎邁大王 là một trong ba vị Thánh Mẫu được thờ cúng tại điện Mẫu, cạnh đình, chùa của người Việt, chủ yếu ở miền bắc và miền trung Việt Nam. Trong khoa cúng của Đạo Mẫu Tứ Phủ, Mẫu được tôn xưng là Mẫu Đệ Tứ Nhạc Tiên.
 

Mẫu Thượng Ngàn trong tranh Hàng Trống

Tương truyền, Mẫu Thượng Ngàn là con gái của Sơn Tinh (tức Vua Cha Nhạc Phủ) và Mỵ Nương Ngọc Hoa 媚娘玉花 trong truyền thuyết Sơn Tinh - Thủy Tinh. Mẫu được cha mẹ đặt tên là La Bình. Khi còn trẻ là cô gái đức hạnh, tài sắc vẹn toàn; hay thường được cha cho đi cùng khắp mọi nơi. Vì thế nên La Bình học hỏi được nhiều điều. Thêm phần sáng dạ, La Bình luôn tỏ ra là một người đầy bản lĩnh, tự chủ trong giao tiếp, thành thạo mọi việc. Các sơn thần, tù trưởng đặc biệt quý trọng nàng, xem nàng là đại diện xứng đáng của Sơn Thánh.
 
Khi Sơn Tinh và Mỵ Nương Ngọc Hoa về trời theo lệnh của Ngọc Hoàng Thượng Đế, La Bình thay cha đảm nhận công việc dưới trần, nghĩa là trông coi tất cả 81 cửa rừng và các miền núi non hang động, các miền trung du đồi bãi của nước Nam. Mẫu luôn chăm chỉ làm tròn các trọng trách của mình. Bà bảo ban các loài cầm thú phải biết sống hòa hợp,... Bà cải tiến và hoàn thiện những gì mà trước kia cha của bà chỉ mới bắt đầu. Làm nhà không chỉ vững chải mà còn chạm trổ cho đẹp đẽ. Ở mũi các thuyền độc mộc khắc hình hai đầu rồng chạm hẳn vào nhau. Cách nấu nướng thức ăn có thêm nhiều món mới. Công việc đồng áng, bà cũng dạy mọi người cách lấy ống bương để dẫn nước từ khe núi xuống, phân phát hạt giống. Chăn nuôi thêm nhiều giống gia cầm gia súc, trồng trọt thêm những hoa thơm trái lạ.
 
Bà được tạc thành hình một phụ nữ đẹp, phúc hậu, ngồi ở tư thế thiền, chân xếp bằng và hai tay chắp và mang trang phục màu xanh khi được đặt cùng hai vị mẫu kia là Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên và Mẫu Đệ Tam Thuỷ Tiên hoặc được thờ riêng trong một điện. Việc thờ phụng Mẫu Thượng Ngàn là một đặc điểm của tín ngưỡng gắn liền với núi rừng của người Việt. Bà là một nhân vật mang tính truyền thuyết và đóng vai trò quan trọng trong tín ngưỡng Tam Phủ, Tứ Phủ.
 
3. Mẫu Thoải 母水
 
Còn gọi là Thủy Cung Thánh Mẫu 水宮聖母 hay Mẫu Đệ Tam母第三, Đệ Tam Thánh mẫu 第三聖母, Mẫu Thoải 母水 (do chữ thoải là đọc chệch từ chữ thủy) là vị nữ thánh dân gian Việt Nam chịu trách nhiệm quản lý các miền sông nước. Trong khoa cúng, danh hiệu của Mẫu là Mẫu Đệ Tam Thuỷ Tiên.
 

Tranh vẽ Mẫu Đệ Tam Thoải Tiên trong trang phục nhà Lê, bởi hoạ sĩ Lunae Lumen. 

Tranh thuộc dự án Thánh Nhan của trang Four Palaces - Tứ Phủ

Theo quan niệm dân gian Việt Nam, Mẫu Thoải có mặt ở khắp mọi nơi để âm phù.
Mẫu Thoải phủ con gái của Bát Hải Long Vương, là Mẫu Thủy Phủ - mẹ của người dân miền sông nước và mẹ có thể cứu con dân, đưa vong lên bờ để không phải chịu sự lạnh giá miền sông nước.
 
Vì đức độ vì thương yêu con dân nên bà được tôn phong là Đệ Tam Thánh Mẫu trong đức thờ Tam Tòa Thánh Mẫu.
Mẹ có trong nguồn nước chúng ta uống, chúng ta sinh trưởng có mẹ. Cây cối tươi tốt, con người khỏe mạnh nhờ nguồn nước mẹ ban. Vì vậy công đức của mẹ cũng lớn không kém phần.
 
Mẫu Thoải giúp đỡ mọi người mỗi khi đi qua các vùng sông nước. Do vậy, mỗi khi bước xuống đò, qua một khúc sông rộng, người ta thường lẩm nhẩm cầu khấn, xin Mẫu phù hộ độ trì. Mỗi khi có hạn, Mẫu phái tướng sĩ đi lo việc làm mưa. Còn khi bão lụt, Mẫu lại hóa phép để làm gió yên, mưa tạnh. Các loài thủy quái, thủy tặc, do có các thần tướng của Mẫu canh chừng, nên cũng không thể tùy tiện tác oai, tác quái.

*

Ảnh do Léon Busy chụp.

 

Chân dung một bà Đồng thuộc tín ngưỡng thờ Tam Phủ, bà ngồi trên chiếc ghế rất đẹp, mặc trang phục và khăn trùm đầu màu đỏ, tay cầm quạt sừng, bên tay trái bà là họ hoa có cắm cành quất nhỏ, bên tay phải bà là những bông hoa hải đường?, hình chụp năm 1916.

Bà Đồng thuộc Đạo Mẫu, tín ngưỡng thờ Tam, Tứ Phủ đã được nhắc đến từ lâu, theo các giáo sĩ phương Tây có mặt ở miền Bắc thời Lê, thì bà Đồng thời đó thường được gọi là Bà Cốt [Ba Cot], cùng với những người hành nghề tín ngưỡng tâm linh như: Tai dee lee [Thầy Địa Lý, người xem thế đất, phong thủy cho việc dựng nhà, xây mộ, xây các công trình quan trọng...], ngoài ra còn có: Tai Phap, Tay phu thuy [Thầy Pháp, Thầy Phù Thủy....]

                                                                                     Theo Nét Xưa