NGỌN LỬA VÀ ÁNH TRĂNG: DI SẢN TINH THẦN THÍCH TUỆ SỸ GIỮA KHỔ ĐAU VÀ GIẢI THOÁT – Trần Kiêm Đoàn

“Đường xưa vẫn gió, trăng chưa từng tắt,

Người đi rồi, mà nắng vẫn trong veo.”

                                                      Tuệ Sỹ

 
Tháng 11 - 2025, đại tường Hòa thượng Thích Tuệ Sỹ. Lễ đại tường là ngày giỗ năm thứ hai hai sau khi một người qua đời. Đại tường không chỉ là một nghi thức tang lễ nối dài mà là một triết luận sinh diệt siêu vượt những tín lý từng được cho là siêu việt của văn hóa và tôn giáo Á Đông, đặc biệt trong Phật giáo; nhất là khi nói đến một bậc danh tăng như Thầy Tuệ Sỹ lại càng mang nhiều ý nghĩa:
 

DOÃN QUỐC SỸ TỪ HIỆN SINH ĐẾN VÀO THIỀN – Trần Kiêm Đoàn

Nhà văn Doãn Quốc Sỹ mới qua đời tại Mỹ, hưởng Thọ 102 tuổi (theo lịch Âm là 103 tuổi). Ông là hàng nhà văn tiền bối cuối cùng trong thế hệ Chiến tranh Việt Nam vừa ra đi. Ông vừa là nhà văn, vừa là nhà giáo và cho rằng dạy học là nghề, viết văn là nghiệp. Như thế trong nhãn quan Phật giáo thì phải chăng văn chương là duyên và tác phẩm là “nợ” như khái niệm “duyên nợ trần ai” giữa đời thường.
 

“HẠT U MINH”, TẬP TRUYỆN CỦA TRẦN KIÊM TRINH TIÊN – Trần Kiêm Đoàn

Xem tập truyện Hạt U Minh, người đọc hình dung nhân gian đâu đó mang tràng hạt u minh – u u, minh minh; mù mù mịt mịt, sáng lòa sáng tỏa – như một chuỗi duyên duyên nghiệp nghiệp tương tác trùng trùng trong dòng đời nghiệt ngã và cô đơn nhưng cũng lắm nẻo đi về thanh thỏa và giải thoát tùy bước đi và hướng tới mà người thiện tâm, quý chữ thường gọi là… tu.
 
Tác giả là Trần Kiêm Trinh Tiên, một khuê nữ xứ Huế thuộc thế hệ Chiến tranh Việt Nam. Biểu tượng khuê nữ trong văn chương nhà Huế hơi khác với khái niệm đời thường. Đó là chỉ dấu hình ảnh “dễ thương dễ sợ” trong văn phong đượm chất thơ, trong suy tư không vướng mùi tục lụy và khổ đau hay hạnh phúc đều chỉ là phương tiện của hoàn cảnh cùng số phận trước mắt trong nẻo về miên viễn.

PHỎNG VẤN TRÍ TUỆ NHÂN TẠO VỀ HÒA HỢP HÒA GIẢI DÂN TỘC VIỆT NAM – Trần Kiêm Đoàn

Lời mở đầu của người phỏng vấn:

 
Trước khi thực hiện cuộc phỏng vấn này, tôi đã tham khảo nhiều nguồn thông tin và trực tiếp đối thoại với những nhân vật “sống” trong và ngoài nước. Tuy nhiên, phản hồi nhận được đa phần rơi vào ba mô thức: 
(1) phê phán gay gắt phía đối lập,
(2) nói chung chung với lý thuyết viễn mơ, hoặc
(3) phủ nhận hoàn toàn tính khả thi của việc hòa hợp hòa giải.
 
Do đó, tôi đã tìm đến Trí tuệ Nhân tạo Chat GPT – như một cuộc đối thoại với "sự trống vắng im lặng", và đồng thời là một sự tổng hợp từ hàng triệu nguồn tiếng nói – để có được một cái nhìn khách quan, toàn diện, mang tinh thần đối thoại tương kính về một vấn đề lớn và dai dẳng của dân tộc Việt Nam.
 

Thực hiện: Trần Kiêm Đoàn – từ Sacramento, California, Hoa Kỳ lúc 5:15 PM ngày 3-6-2025
 
Trả lời: Trí tuệ nhân tạo Chat GPT – OpenAI
 
CÂU HỎI 1:
 
Vấn đề Hòa hợp Hòa giải Dân tộc có còn cần thiết trong tình hình hiện nay không? Vì sao?
 
Trả lời:
 
Vẫn rất cần thiết, và thậm chí còn cấp bách hơn trước. Vì:
Vết thương chiến tranh vẫn chưa được chữa lành bằng sự thừa nhận và đối thoại thành tâm.
Thế hệ trẻ đang lớn lên giữa những ký ức lệch lạc và định kiến truyền đời.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh địa vị chính trị, một dân tộc phân hóa là một dân tộc dễ tổn thương.
Hòa giải là nhiệm vụ đạo đức – không phải là sự nhân nhượng chính trị.
 

LỜI CHÚC MỪNG GỬI ANH CHỊ EM CÔNG GIÁO – Trần Kiêm Đoàn

Đức Giáo hoàng Leo XIV đứng phía trước bàn thờ, bên ngoài Vương cung thánh đường Thánh Peter để chuẩn bị cho lễ cầu nguyện. (Ảnh: Sky News)

Từ một Phật tử chân thành, với lòng kính trọng đạo bạn.
 
Tôi năm nay đã 80 tuổi, là một Phật tử thuần thành, từng là một huynh trưởng Gia Đình Phật Tử, sinh hoạt từ bậc Oanh Vũ gần bảy mươi năm trước, đồng thời cũng là một cựu học sinh “trường đạo” Dương Sơn vào thập niên 1950, và là sinh viên các phân khoa Văn Khoa, Sư Phạm Huế trong những năm 1960, nơi tôi đã có dịp được học hỏi với nhiều vị linh mục khả kính.
 
Với niềm vui lớn và sự cảm phục sâu sắc, tôi cùng các bạn thân hữu xin được chúc mừng sự kiện trọng đại: Đức Tân Giáo Hoàng LEO XIV vừa được tuyển chọn sau khi Đức Giáo Hoàng Francis viên tịch.
 

LÀNG MAI 43 NĂM HOA KHAI CHÁNH NIỆM – Trần Kiêm Đoàn

Trong mùa Phật Đản 2569 (Phật lịch) - 2025 (Dương lịch) và khởi đầu cho mùa An Cư Kiết Hạ truyền thống Phật giáo và đồng thời là mùa Hè của tuổi trẻ học sinh, sinh viên… sinh hoạt hoằng pháp được khởi động với quý tu sĩ hàng giảng sư và giáo thọ nhiệt thành và từ ái phát tâm tham gia thuyết pháp, pháp thoại và tu học dành cho Phật tử từ tuổi trẻ đến hàng cao niên đang được tổ chức tại nhiều chùa viện trong cũng như ngoài nước. Tại Thành phố Sacramento, thủ phủ tiểu bang California và vùng phụ cận cũng đang có sự hiện diện hoằng pháp của hai danh tăng Phật giáo thời đương đại là Thiền sư Viên Minh và Thiền sư Giới Đức (nhà thơ, nhà văn Minh Đức Triều Tâm Ảnh) tại Thiền viện Diệu Nhân.
 

PHẬT XUỐNG ĐƯỜNG MỘT CÔNG ÁN BÁT NHÃ –Trần Kiêm Đoàn

Hình minh hoạ - Nguồn: Online

Những dư chấn do lịch sử để lại trên mỗi đất nước đều có nguyên nhân và hậu quả không giống nhau. Lịch sử Việt Nam bị bóng đè trầm trọng nhất là từ Tàu đô hộ, Tây xâm lăng và những trào lưu ngoại nhập.
 
Đạo Phật Việt Nam cũng khởi phát từ trào lưu văn hóa tôn giáo ngoại nhập nhưng hành trình hai mươi thế kỷ đã tinh lọc được những gì hợp với những đặc tính dân tộc Việt thì còn và những gì mang bản chất ngoại lai không dung hóa được với dòng sinh mệnh của dân Việt thì sẽ bị âm thầm hay tự biến tướng đào thải. Quá trình đào thải đó có khi diễn ra tức khắc, có khi kéo dài theo thời gian tùy vào thực trạng kinh tế, xã hội, văn hóa hội tụ mà hình thành nếp sống tâm linh, tôn giáo.

LỬA TỪ BI MÙA PHẬT ĐẢN – Trần Kiêm Đoàn

                                  Sáu Mươi Hai Năm Nhìn Lại

Ngày đại lễ Phật Đản năm 1963 (Phật lịch: 2507) là một dấu ấn đậm nét trong lịch sử Đạo Phật Việt Nam với sự tác động qua lại giữa quyền lực chính trị thế tục và dòng hành hoạt tâm linh tôn giáo.
 
Phong trào đòi bình đẳng tôn giáo tại Việt Nam đã nổ ra sau cả trăm năm Đạo Phật bị Pháp và thế lực viễn chinh linh hồn khống chế. Thời hậu cận đại chính quyền đương thời đối xử bất công là giọt nước tràn ly của một chuỗi phản ứng có điều kiện trong thế cuộc nhân sinh: Có bất công thì có tiếng nói kêu gọi công bằng và có áp bức thì có đấu tranh đòi hỏi tự do và bình đẳng.

HÒA HỢP HÒA GIẢI DÂN TỘC 50 NĂM SAU CÒN SỚM, VỪA TẦM HAY ĐÃ MUỘN – Trần Kiêm Đoàn

Gặp nhau trên hai chiến tuyến 1972 và 50 năm sau gặp nhau anh em cùng một nhà.

 
Kỷ niệm 50 năm, ngày chấm dứt chiến tranh, Việt Nam thống nhất đất nước; nhưng dân Việt vẫn còn phân hóa theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Bởi vậy mới có vấn đề “Hòa Hợp Hòa Giải Dân Tộc” đặt ra 50 năm sau như một vấn nạn dân tộc chưa có một giải pháp đồng thuận, vừa tầm hay một cách tiếp cận hài hòa cho cả hai phía thắng và thua, trong nước và ngoài nước.

TIẾNG CHUÔNG GIAO THỪA CHÙA THIÊN MỤ - Trần Kiêm Đoàn

Có những hồi chuông chùa nghe một đời chưa dứt tiếng ngân.
Tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân trong tâm tôi gần tới 80 năm vẫn còn vang vọng.
Đây chẳng phải là hồi chuông chùa Thiếu Lâm tự trong chuyện võ hiệp Kim Dung hay tiếng hát "chẳng phải là hoa, chẳng phải sương" của nhân vật Gia Gia trong tiểu thuyết ngôn tình của Quỳnh Dao vừa mới mất mà là tiếng chuông ngân sống thực đời thường.
 

CAO HUY THUẦN BIẾT BAO GIỜ CÓ LẠI – Trần Kiêm Đoàn

 Tin anh Cao Huy Thuần vừa ra đi, đột ngột và xót xa quá!
 Nhớ mới tuần trước, chia sẻ tin thầy Thích Chân Trí, trụ trì chùa Phước Điền vừa tạ thế ở Huế, anh Cao Huy Thuần viết email chia sẻ:

"CHT thăm và rất nhớ TKĐ. Tôi cũng xúc động. Hồi Đệ ngũ hay Đệ lục gì đó, tôi sinh hoạt GĐPT với thầy Thiên Ân ở chùa Quan Âm gần Phước Điền. Còn thầy Đức Tâm, ôi thầy Đức Tâm thương quý, năm 1980 tôi về gặp thầy sau 16 năm biệt xứ, hai thầy trò ôm nhau, tưởng chừng 16 năm chỉ là hôm qua. Những ông Thầy… những ông Thầy… mất đi, mất dần, cả một thế hệ mất dần, mất đi, chúng ta cũng thế, một thế hệ trong sáng, nhiệm mầu, biết bao giờ có lại. "

                                                                                Cao Huy Thuần
 

TU SĨ MINH TUỆ… GIỌT NƯỚC TRÀN LY – Trần Kiêm Đoàn

Phật Đản mở đầu cho mùa An Cư Kiết Hạ năm nay (Phật Lịch 2568 – Tây Lịch 2024), đạo Phật Việt Nam trong cũng như ngoài nước có hiện tượng xao động bất thường với sự xuất hiện của “Sư Thích Minh Tuệ”.
 
Nếu gọi một cách thân thiện và gần gũi với hệ thống giáo lý Phật môn thì người xuất gia, bất kỳ tuổi nào chưa thọ Đại giới (Cụ Túc giới) để thành Tỳ kheo, Khất sĩ thì ở hàng Sa Di và được gọi với danh vị là "Chú"; nhưng ở đây xin gọi danh vị công bằng cho một người tin và tu theo con đường Phật lý là “Tu sĩ Minh Tuệ - Ts  MT”.  Đây là một nhân vật chỉ nhận mình là người tín tu theo đạo Phật), theo chí hướng và hạnh nguyện riêng của mình, không theo môn phái, chùa viện hay đạo tràng, tăng đoàn, giáo hội nào cả. Tuy nhiên, qua hành trạng tương tự với hình ảnh các nhà tu truyền thống, cổ điển nên dư luận và định kiến của đại chúng đã rầm rộ khoác lên TsMT những nhãn hiệu đã có sẵn từ truyền thống và định kiến như Hạnh Đầu Đà, Du Phương Tăng… Xin dành khuynh hướng “chính danh” cho đại chúng và thời gian.

THU QUÁN VÔ THƯỜNG – Thơ Trần Kiêm Đoàn

   

 

THU QUÁN VÔ THƯỜNG

 

Biết đâu mình sống 100 năm

Thân củi mục hoá hương trầm

Ảo hóa đường đời bất tận

Kéo dài vô thủy vô chung

 

Biết đâu 80 mình chết

Bây giờ xế bóng 75

Năm năm làm chi cho hết

Khéo lo những chuyện xa tầm

 

Biết đâu sang năm mình chết

Hôm nay Thu mới sang mùa

Đông Hạ Xuân xanh trước mắt

Thì vui quên chuyện hơn thua

 

Biết đâu ngày mai mình chết

Chiều vàng thêm một đêm nay

Thời gian mất tăm biền biệt

Chén đưa chén tiễn vơi đầy

 

Biết đâu giờ sau mình chết

Đủ dài một chén hoàng hoa

Yêu thương không màng hơn thiệt

Cười vui ngấn lệ quan hà

 

Biết đâu giờ mình đang chết

Thiên thu nhất khứ sát na

Thì cứ cười vang quên hết

Niềm đau nỗi khổ Ta Bà

 

Thu sang lá rụng quán vô thường

Đông tới mưa về quán tuyết sương

Xuân quán ngàn hoa vô hữu tướng

Hạ về rực rỡ quán mười phương

 

Nhân gian đang sống là đang chết

Đang về xuôi mái nghĩa đang qua

Tử sinh vẫn gối đầu tương biệt

Không lại hoàn không ai là ta

 

        Sacramento, vào Thu 2022

               Trần Kiêm Đoàn

 

** Quán niệm bên trời hiên quán vắng;

Thấy mình thành một sợi  mây bay!

                                                (Trụ Vũ)

TỪ VIỆT HÁN ĐẾN NGỮ VĂN, NGHĨ VỀ MỘT DANH XƯNG HỢP LÝ CHO MÔN HỌC TIẾNG VIỆT - Trần Kiêm Đoàn

Tác giả Trần Kiêm Đoàn

Môn học về tiếng mẹ đẻ của một dân tộc là giá trị tiêu biểu về tính nhân văn của con người và đất nước đó. Thử mở chương trình học về ngôn ngữ bản xứ của các nước có gia tài đồ sộ về ngôn ngữ và văn chương sẽ thấy rõ ràng sự nhất quán về danh xưng của môn học tiếng mẹ đẻ từ cấp tiểu học đến đại học của xứ đó: Trung Văn (中文), Anh Văn (English), Pháp Văn (Française)... Việt Văn (Ngữ Văn)! Các danh xưng Trung Văn, Anh Văn, Pháp Văn… đều có lịch sử suốt nhiều trăm năm; chỉ riêng lịch sử Ngữ Văn thì phải tính bằng số chục.

NGẬM NGÙI TIỄN BIỆT NHÀ THƠ TÔN NỮ HỶ KHƯƠNG – Trần Kiêm Đoàn

 Chuẩn bị mở quà Giáng sinh năm 2021 và đón năm mới dương lịch 2022 thì được tin nhà thơ Tôn Nữ Hỷ Khương vừa ra đi, tôi nhớ ngay bốn câu thơ đã trở thành “Poetry Logo” gắn liền với tên tuổi của chị mà ai cũng sẽ rất ngạc nhiên nếu có một vị nào đó không thích:
 

 Còn gặp nhau thì hãy cứ vui,

 Chuyện đời như nước chảy hoa trôi

 Lợi danh như bóng mây chìm nổi

 Chỉ có tình thương để lại đời.

                      (Còn gặp nhau)

 
 Sở dĩ bốn câu thơ nhẹ nhàng, đơn giản và đại chúng đó trở thành “biểu tượng thi ca” của chị vì nó vừa nói lên một điệu sống quá hài hòa và tươi mát, vừa là lời minh họa cho chính cuộc đời riêng tư và nghệ thuật của chị.
 

TIÊN HỌC LỄ, HẬU HỌC VĂN ĐẠO LÝ HAY TIÊU CỰC ?- Tiến sĩ Trần Kiêm Đoàn

        

Mấy hôm nay đọc báo trên các mạng lưới trực tuyến xã hội tiếng Việt, người Việt khắp nơi trong cũng như ngoài nước, được nghe một nguồn dư luận mới xôn xao về việc nên giữ hay bỏ một câu khẩu hiệu đã trở thành quá quen thuộc trong tất cả các hệ thống trường học Việt Nam từ xưa tới nay. Đó là câu châm ngôn “tiên học lễ, hậu học văn” thường được dán ngay trên tường trước mặt học sinh trong lớp học. Vì đã quá quen thuộc và mặc nhiên được coi đây là một đạo lý đương nhiên kết hợp giữa tinh thần tôn sư trọng đạo và rèn luyện nhân cách nên qua nhiều thế hệ, câu khẩu hiệu này đã trở thành một lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà nghiêm cẩn chuyên chở giá trị nhân văn đào tạo thế hệ trẻ. Đây không phải là một câu khẩu hiệu thời trang để trang trí lớp học mà là một châm ngôn rèn luyện nhân cách trong đời sống học trò. Bởi vậy, chẳng có thầy giáo hay học sinh nào còn bận tâm đặt câu hỏi là nên hay không nên treo câu khẩu hiệu mang nội dung “nguyên lý giáo dục” hay đạo lý trồng người nầy. (Chữ Lễ trong bài này xin được viết hoa khi nhấn mạnh đó là tiêu đề của toàn bài và viết thường khi hiểu theo nghĩa quy ước.)
Bối cảnh làm nền cho cuộc… đảo chánh khẩu hiệu nầy được giới truyền thông đưa tin như sau:
 

TIỄN BẠN VỀ NGUỒN – Thơ Trần Kiêm Đoàn

Tin buồn:
Bạn TRẦN NGỌC VUI vừa qua đời ngày 11/08/2021 tại BVDC Sài Gòn, chỉ mới sau 4 ngày, vợ là Lê THỊ LAN qua đời vào ngày 07/08/2021. Bạn hiền đã vĩnh viễn ra đi, xin có đôi lời tiễn biệt:

TIỄN BẠN VỀ NGUỒN

 

Vừa nghe tin bạn xoang Cô vít:

Thê tử vào thăm cũng bị vương.

Đuối sức nàng Lan đành bước trước.

Chàng Vui mấy bữa cũng chung đường.

 

Đinh Hợi bạn thua mình một tuổi.

Tuổi ba mươi thuở ấy 75,

Gian nan cùng dọc đường gió bụi,

Bạn đạp xe thồ mình lái xe Lam.

 

Hai thằng mang tiếng con nhà Huế:

Hào sảng sá chi cuộc bể dâu…

Thất thế thương nhau thời vẫn thế,

Xị rượu Thiên Tường mua chịu mời nhau.

 

Gian nan mới biết tình nhân thế,

Núi Ngự sông Hương cũng chạnh lòng,

Yêu Huế nên phải đành xa Huế:

Bởi đổi đời nên lạc chợ trôi sông!

 

Bạn vào Sài Gòn mình vượt biển Đông.

Bình minh xa hoàng hôn lạnh vô cùng.

Nhưng vẫn biết tửng mảnh đời bạn sống,

Rất gần gũi giữa không gian lồng lộng…

 

Ngày hội ngộ làng địa cầu nhỏ lại,

Ba mươi năm gặp bạn ở Cali,

Tình bạn cũ bao chặng đời đổi mới.

Một tâm tinh muôn cảnh ngộ hề chi!

 

Tin bạn mất - cả vợ chồng - xót lắm!

Chuyện ngàn xưa sinh diệt chẳng chừa ai.

Bến hoàng hôn mặt trời chiều đã lặn,

Rồi rất nhanh đêm tối sẽ vươn dài.

 

Bạn đi hỉ! Tàu ra khơi cô độc.

Nhưng dẫu nghìn nghi lễ cũng về không.

Thân tứ đại hoàn nguyên cười hay khóc.

Chuyến tàu đời tiễn bạn tấm lòng trong.

 

  Sacramento 11- 8 - 2021

         Tiễn biệt Vui Lan

                 Đoàn Lê

LẦN GIỞ TRƯỚC ĐÈN THƯ KHÁNH TUẾ CỦA HÒA THƯỢNG THÍCH TUỆ SỸ - Trần Kiêm Đoàn

Sau mùa An Cư Kiết Hạ năm nay, Phật lịch 2564 (2020), Phật tử Việt Nam trong và ngoài nước được đón nhận lời pháp thoại của Thầy Tuệ Sỹ qua Thư Khánh Tuế đầy tâm huyết trước thực trạng “tình đời và lẽ đạo” hiện nay của Đạo Phật Việt Nam với hai hình thức tổ chức giáo hội song hành: Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất (GHPGVNTN) và Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam (GHPGVN).

NỖI NIỀM MẤT TÊN - Trần Kiêm Đoàn

                  NỖI NIỀM MẤT TÊN

                                                                         Trần Kiêm Đoàn                 

(Viết tặng Thầy, Trò... Nguyễn Hoàng và những ngôi trường đã mất dạng hay mất tên).

Sau 1975, nhiều ngôi trường từ Cà Mau ra Quảng Trị đã bị mất dạng hay mất tên. Thầy cô, bạn cũ một thời vẫn còn đó. Nhưng trường xưa đâu rồi. Những nhân vật lịch sử đứng tên trường như Nguyễn Hoàng, Đồng Khánh, Hàm Nghi, Gia Long, Petrus Ký... không còn mang giá trị cũ. Buổi giao thời, những nhân vật mới có khi chưa xanh mồ lịch sử đã vội lên thay. Tuy lịch sử sẽ có sự phán xét riêng và cuối cùng rất công bằng của nó, nhưng hiện tại, tên gọi ngôi trường cũ chẳng có mặt mày làm chứng, nên tất cả chỉ còn là tín hiệu của trái tim.

MƯA HUẾ - Trần Kiêm Đoàn

Nguồn:

http://www.trankiemdoan.net/van/taptruyen/chuyenkhao/ckvh_muahue.htm

MƯA HUẾ

 Hơn hai mươi năm tôi mới được nhìn lại một cơn mưa tầm tã đầu mùa của Sài Gòn.

Mưa Sài Gòn đến và đi hối hả với vẻ tất bật, rộn ràng và tình cờ ghé lại. Hiền như mưa trên phố ! Cứ đi với mưa, sẽ nghe được tiếng mưa vui trong lòng, mưa reo rào rạt bên hè phố, mưa xao xác trên mái ngói, mưa lách tách trên mái tôn. Những sợi mưa chiều Sài Gòn chênh chếch, bạc trắng giữa không gian, xanh mờ qua cây lá và vàng nhạt, long lanh quanh ánh đèn đường.