Và nếu nghiên cứu lại thì trong lịch sử văn học Việt Nam, làng báo chí thời tiền chiến cũng đã xuất hiện hai nhân vật mang tính trào phúng, thường dùng làm tranh biếm họa trên các tờ báo nổi tiếng thời ấy như Phong Hóa, Ngày Nay, Tứ Dân, Phụ Nữ Thời Đàm… Đó là hai “cụ” Lý Toét và Xã Xệ!
Theo nhà văn Nhất Linh Nguyễn Tường Tam, vào năm 1930, nhà thơ Tú Mỡ Hồ Trọng Hiếu, nhà thơ trào phúng của Nhóm Tự Lực Văn Đoàn chính là người “đẻ ra” cái “tên” Lý Toét và cũng chính năm đó, họa sĩ Đông Sơn của báo Phụ Nữ Thời Đàm đã “đẻ ra” cái “hình” của Lý Toét! Sau đó tờ Phong Hóa đã đăng “hình Lý Toét” lần đầu tiên trên báo này!
Thật sự thì Lý Toét cũng chỉ là một nhân vật tưởng tượng và chuyện rằng khi họa sĩ Đông Sơn một hôm đang xem báo Phụ Nữ, vẽ nghịch một ngườì nhà quê, thấy hay hay nên xé ra vứt vào ô kéo, chưa biết để làm gì. Đó chính là “hình mẫu” của các nhân vật Lý Toét sau này!
Trên bức hình đó “Lý Toét” trẻ hơn sau này nhiều, đã được mặc áo dài khăn đóng, như mọi cụ già thời đó. Lại có đủ cả râu ria, búi tóc, cụ xách thêm đôi dép da Gia Định và cắp cái ô đen: Cá tính được định hình. Cụ thường xách dép lên, đi đất, vì ngại chóng hỏng đôi dép cũ. Cái ô cũng ít khi mở ra, cụ để dành đánh chó và đeo lên vai cho oai. Nhưng chúng cũng làm khổ cụ, vì cứ bị tụi trộm nhỏ nhít đặt vào tầm ngắm, quấy phá luôn luôn. Nào dép, nào ô, nào khăn cứ bị trộm rình!
Nhất Linh còn kể là Lý Toét ra mắt độc giả ngay từ số Phong Hóa 14, nhưng còn ngơ ngác vì chưa có tên. Sau đó Đông Sơn dính thêm cái tên Lý Toét do Tú Mỡ “đẻ ra” vào hình vẽ, thế là Phong Hóa có trong tay một nhân vật hý họa hoàn chỉnh.
“Đội giời đạp đất ở đờiNguyễn văn Lý-Toét vốn người Việt-Nam”
Sau đó hình “cụ Lý Toét” với cái dáng lom khom xuất hiện đều đặn trên các số báo của Phong với các câu hỏi kèm theo hình hết sức lạ lùng và gây cười!
Từ đó “Lý Toét” đã làm mưa làm gió trên văn đàn nước ta trong suốt thập niên 1930. Trước hết, về cá nhân Lý Toét, tính chất tổng quát được mọi người cùng chấp nhận bất thành văn, là:
Lý Toét là một ông già nhà quê, có chức phận trong
làng, chức Lý trưởng, nên được goi là Lý, mắt bị bệnh đau-mắt-hột từ bé, thành
ra nó cứ kèm nhèm, như viền vải tây đỏ, ta gọi là mắt toét. Nhập hai chữ Lý và
Toét vào nhau thành tên luôn, chứ Lý Toét không phải là tên cúng cơm, bố mẹ đặt
cho.
Lý Toét nghèo, sống ở thôn quê, chưa từng được thấy những thứ văn minh ngoài phố do người Pháp mang lại. Lý Toét biết đọc chữ quốc ngữ, biết ít chữ nôm, chữ nho, nhưng không hiểu tiếng Pháp, nên có nhiều phen không thông về chữ nghĩa, nhầm chữ nọ sang chữ kia tí chút. Vì nghèo nên Lý Toét tham ăn, lại nghiện rượu, nên ích kỷ, chỉ muốn mình được phần to, thêm nữa, không hiểu gì về vệ sinh, ăn ở dơ bẩn, nên cả tin, sợ hãi đủ mọi thứ. Lý Toét rất mê tín, thờ đủ mọi loại thần thánh, từ con cóc sành trên bể nước ngoài vườn hoa, đến con hổ sống trong chuồng Vườn Bách Thú…
Vợ con ở quê rất lếch thếch. Lý Toét có một cô con gái lớn tên là Ba Vành, cô này xưa bỏ nhà ra đi, rồi lấy Tây. Thỉnh thoảng cụ Lý có xuống vùng mỏ thăm con gái, báo Xuân Phong Hóa, số 85 tường thuật thế. Cô có con, thỉnh thoảng con bị sài đẹn cũng mang vào bệnh viện chữa, làm cụ Lý đi tìm thăm thật khốn khổ. Phong Hóa có tranh chân dung của cô, cô mặc áo tân thời, nom cũng đẹp ra phết (khi trước còn ở dưới quê thì vẫn vận áo tứ thân).
Sau khi họa sĩ Đông Sơn vẽ nhân vật biếm họa Lý Toét thì cùng rủ mọi người vào vẽ nhân vật này
Xã Xệ là một nhân vật bằng vai phải lứa
với Lý Toét. Xã Xệ béo ị, thấp lè tè, đầu trọc lông lốc, còn độc một sơi tóc
quăn xoắn ốc trên đỉnh. Hình ảnh Xã Xệ hoàn toàn đối chọi với Lý Toét gầy đét
và cao lênh khênh. Xã Xệ ra đời để đấu láo, cãi chầy cãi cối, chung buồn chung
vui, ngớ ngẩn, lẩn thẩn sống cuộc đời mới của dân nô lệ mất nước cùng Lý Toét.
Xã
Xệ
Tranh “Lý Toét - Xã Xệ” không của riêng ai, thật là thú vị. Mỗi bức tranh có khi là một tấm, có khi là một loạt nhiều tấm như phim hoạt họa, với lời chú giải ngắn gọn hoặc vài câu thoại, chính là một câu chuyện nhỏ, nhiều khi rất thâm trầm, nhiều khi mộc mạc…. Ai có một vài ý nghĩ chủ đạo là có thể vẽ ra một tranh hay, nếu không biết vẽ thì viết thành truyện cười Lý Toét cũng không kém phần dí dỏm.
Sau này, các họa sĩ còn mang hình ảnh “Lý Toét - Xã Xệ” phổ biến, nhân rộng ra khắp các báo thời bấy giờ, từ ngoài Bắc vào Trung, vô Nam. Họa sĩ thích vẽ, người thường thích kể chuyện, báo nào có “Lý Toét - Xã Xệ” thì có nhiều người đọc. Đến nỗi cặp đôi này đã trở thành những nhân vật để quảng cáo! Có những bài quảng cáo thuốc, quảng cáo rượu của Lý Toét … đăng ngay trên Phong Hóa, Ngày Nay rất nhiều lần.
Lý
Toét - Xã XệHoài Nguyễn
21/02/2021
(Tham khảo từ một số nguồn)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét