Thủ phạm của lũ lụt về cơ bản là do mưa, điều ấy không cần bàn cãi. Nhưng điều tôi rất băn khoăn là các hồ (thủy điện) đã tham gia như thế nào vào tính chất của những trận lũ ấy, như tốc độ nước lên, đỉnh lũ, thời gian kéo dài của đỉnh…
Ví dụ như đối với Huế trong đợt lũ này, tôi hình dung rằng, hồ chứa như một cái bồn trung gian, hứng lấy và đựng nước mưa từ lưu vực đổ về. Sẽ có 2 trường hợp:
Trường hợp 1: nếu không có những cái hồ ấy thì tất cả nước mưa sẽ đổ thẳng xuống hạ du (thành phố Huế) thay vì được giữ lại một phần. Lúc này, hồ sẽ làm giảm đỉnh, tốc độ nước chậm hơn.
Trường hợp 2: Tuy nhiên, vấn đề sẽ phát sinh nếu những cái hồ chứa kia đã đầy trước khi trời mưa hoặc do mưa lớn kéo dài khiến nó đầy và buộc phải xả giữa lúc trời vẫn đổ nước. Lúc này, không những toàn bộ nước mưa sẽ đổ về như trong trường hợp không có hồ chứa mà hạ du còn phải nhận thêm cả phần do hồ chứa xả xuống cùng lúc. Nghĩa là lũ chồng lũ. Nó sẽ làm cho đỉnh lũ cao hơn, tốc độ nước nhanh và mạnh hơn.
Nếu lưu vực sông Hương là 2.000km², lượng mưa trung bình là 600mm, mưa liên tục trong 24 giờ, thì tổng lượng nước mưa sẽ là 1.200 triệu m³.
Nếu cùng khoảng thời gian mưa này mà các hồ (như Hương Điền, Bình Điền, Tả Trạch) cũng đồng loạt xả lũ với lưu lượng tổng là 3.300 m³/s thì tổng lượng nước sẽ là 285 triệu m³. Bằng 23.8% lượng nước mưa. Nói cách khác, đã có một lượng nước bằng 123.8% đổ về.
Nếu thời gian mưa kéo dài hơn hoặc/và lượng xả tăng lên, tỉ lệ có thể tăng lên 30-40%, tức là sẽ có 130-140% lượng nước xuống hạ du.
Mà trong tình hình thực tế của Huế ở đợt mưa này, do mưa lớn và kéo dài nên các hồ thủy đã mất tác dụng phòng lũ; không những thế, chúng được xả cùng lúc với lũ tự nhiên (nước mưa).
Những con số tính toán ở trên chỉ là tương đối và hết sức giản lược để dễ hình dung, chứ không dứt khoát phản ánh sát với thực tế. Nhưng nó cho chúng ta thấy “vai trò” của các hồ thủy điện trong tính chất của nhiều cơn lũ lụt suốt những năm gần đây ở nhiều địa phương trên khắp cả nước.
Nếu mưa nhỏ, mưa không quá lớn, thời gian ngắn thì việc có hay không có hồ thủy điện về cơ bản không có ý nghĩa nhiều. Vì lũ lụt nếu có cũng nhẹ nhàng. Còn nếu mưa lớn kéo dài (như Huế đợt này) thì hồ thủy điện trở nên vô dụng và không những thế, góp phần làm gia tăng lũ một cách cực đoan.
Tôi rất muốn đọc những phân tích của các nhà khoa học để biết chính xác, ví dụ như cơn lũ ở Huế lần này, thủy điện đã góp bao nhiêu phần trăm vào, nhưng hình như trước này chưa thấy một bài toán nào như thế được giải một cách tường tận, chi tiết, minh bạch (?).
Lũ chồng lũ (do xả thủy điện) không chỉ làm tăng đỉnh lũ mà hơn thế, tạo ra dòng chảy nhanh và mạnh. Một “quả bom nước” thả từ trên núi cao xuống khác hẳn với những dòng chảy được phân tán và đều đặn. Trên đường đi, chúng sẽ bào mòn, cuốn trôi, gây xói lở và ập vào nhà chỉ trong giây lát.
Tất nhiên còn những nhân tố khác tham gia vào một trận lụt, như quy hoạch và xây dựng, hệ thống thoát nước, độ che phủ của rừng, v.v., nhưng thủy điện dù không phải thủy phạm chính, vẫn là một yếu tố nghiêm trọng, thậm chí gây nên thảm họa.
Trên dữ liệu thực tế và liêm chính, hi vọng được đọc những tính toán của các nhà khoa học về nhân tố thủy điện trong các đợt lũ, để thấy lưu tốc dòng chảy, phần trăm lượng nước góp vào, thời gian đạt đỉnh và duy trì đỉnh, đỉnh kép…, cụ thể ra sao.
Nhưng một cách cơ bản, các hồ thủy điện dù không phải thủ phạm chính, nhưng chúng làm thay đổi đặc tính và chu kỳ lũ lụt. Khi hệ thống vận hành thiếu đồng bộ, thiếu minh bạch, hoặc được phân phối bởi lợi ích kinh tế, thì chính các hồ này đã trở thành thành tác nhân làm trầm trọng thêm thiên tai mà lẽ ra họ phải giúp giảm bớt.
Vì thế, theo tôi, để hướng đến một kịch bản phát triển bền vững, dứt khoát phải: Tăng cường hoạt động minh bạch dữ liệu: công khai thời gian, lưu lượng xả của tất cả hồ trên cổng thông tin thời gian thực (giữa thời buổi này, không thể cứ tiếp tục nhỏ giọt thông tin mãi được); phải Quy hoạch lại thủy điện nhỏ: loại bỏ những dự án ở đầu nguồn, vùng rừng già, sông ngòi ngắn; phải Tăng cường dự báo và cảnh báo lũ lụt bằng công nghệ số - hiển thị trực quan bằng biểu đồ; phải Tích hợp lợi ích thủy điện với sinh thái – dân sinh thay vì chỉ tập trung vào điện năng.
Thái Hạo
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét