Họa
sĩ Lê Trung
Năm 1954, nhà văn kiêm nhà thơ Tô Kiều Ngân cùng nhà
thơ Thanh Nam làm tờ tuần san Thẩm Mỹ. Trong quá trình làm tờ này, hai ông gặp
một chuyện rắc rối không đỡ nổi.
Trong cuốn di cảo “Mặc
khách Sài gòn” (Nhã Nam - NXB Hồng Đức 2014), ông Tô Kiều Ngân kể lại chuyện
này: “Bài phê bình hội họa miền Nam của Tạ
Tỵ dùng trong số báo ấy đã đụng chạm đến một số anh em cầm cọ quen biết. Tỵ chê
tranh thiếu nữ của Lê Trung là “vẽ bức nào” cũng giống nhau như chụp hình, thiếu
sáng tạo” trong khi Lê Trung được đa số độc giả, nhất là phụ nữ ưa thích. Tranh
thiếu nữ mượt mà của họ Lê thường được dùng làm bìa báo tết và in lịch. Phản ứng
lúc bấy giờ khá dữ dội. Ngày nào tòa soạn cũng nhận được thư hoặc gửi cho chủ
báo, hoặc đề gửi cho Tạ Tỵ, mà hầu như thư nào cũng chứa đựng những lời mạt sát
nặng nề, thô bạo. Chủ báo rầu thúi ruột. Chúng tôi cũng rầu nhưng sợ Tạ Tỵ buồn
nên giấu nhẹm sự việc và hủy các lá thư đó đi.”
Lê
Trung là ai mà được độc giả thời đó ưu ái như vậy?
Hoạ sĩ Lê Trung không hẳn là tên tuổi lớn của hội họa miền
Nam trên dưới nửa thế kỷ trước, nhưng chắn chắn nằm trong trong số họa sĩ được
nhiều người biết cho dù những người ấy chưa từng đi xem bất cứ cuộc triển lãm
tranh nào. Giống như trường hợp họa sĩ Duy Liêm được hâm mộ nhờ hiện diện nét vẽ
tài hoa của mình trên các bìa nhạc tờ, họa sĩ Lê Trung nổi tiếng qua những bức
tranh làm bìa báo xuân thời gian cuối thập niên 1950, đầu thập niên 1960.
Có lần, gặp họa sĩ Kha Thùy Châu, khi tôi cho ông xem
bìa báo Tiếng Chuông số Xuân Tân Sửu 1961, ông bảo “Đây là bìa báo xuân đẹp nhất của Lê Trung”. Có thể đây là cái nhìn
riêng của ông, nhưng đó là một bức tranh làm bìa rất đặc trưng cho phong cách
Lê Trung. Bức tranh vẽ một thiếu nữ đẹp, cái đẹp rực rỡ với đôi mắt to, mí rõ,
cổ cao, ngực nở, eo nhỏ, môi trái tim, nửa giống nghệ sĩ Thẩm Thúy Hằng, nửa giống
nghệ sĩ Mộng Tuyền, có cái nhìn tươi nhưng nghiêm trang. Nhân vật trong tranh
ông đều là các cô thiếu nữ có nét đẹp kiểu đó, ra dáng thiếu nữ miền Nam, được
vẽ bán thân hay toàn thân, nhìn qua phải hay trái, đứng dựa thân cây hay ngồi
ngắm chậu hoa, tóc dài và thường bận áo dài. Các bìa báo và tranh phụ bản do
ông vẽ đăng nhiều trên các báo Xuân Tiếng Chuông, Sài Gòn Mới, Phụ Nữ Diễn
Đàn... là những tờ báo nhắm tới độc giả bình dân nói chung và nữ giới nói
riêng, có nhiều chuyên mục để giải trí như truyện ngắn, chuyện kể, kịch trường
sân khấu và những chuyện khác liên quan đến nữ giới.
Họa sĩ Phan Phan, nổi tiếng trong giới thiết kế sân khấu
từ nửa thế kỷ qua cho tôi biết hồi còn trẻ, chỉ vì mê tranh Lê Trung mà ông quyết
chí đi theo nghề vẽ. Ông lên Sài Gòn học trường Mỹ nghệ Gia Định, vẽ tranh biếm
một thời gian rồi chuyển hẳn sang nghề thiết kế sân khấu. Trong cuốn “Sài Gòn – phong vị báo xuân xưa”, nhắc
đến câu chuyện lần đầu ông gặp họa sĩ thần tượng của mình và nhờ đó, được giải
đáp thắc mắc lâu nay của ông cũng là của những người mê tranh Lê Trung. Câu hỏi
đó là: “Nguyên mẫu người đẹp trong tranh
Lê Trung là ai?”. Câu chuyện như vầy: Cuối thập niên 1950, Phan Phan lên
Sài Gòn và nhờ một người bạn dẫn đến thăm nhà họa sĩ Lê Trung dưới chân cầu Kiệu
đường Hai Bà Trưng, trong một con hẻm. Mục đích của ông là được gặp thần tượng,
người vẽ tranh thiếu nữ trên bìa báo Xuân mà từ những ngày còn trẻ ở thị xã Bến
Tre, ông đã mê mẩn ngắm nhìn, cất giữ và cuối cùng đi đến quyết định theo nghề
họa sĩ.
Trong cuộc gặp này, ông Phan Phan hỏi họa sĩ Lê Trung: “Hình ảnh cô gái đẹp anh vẽ trên mấy tờ bìa
báo Xuân, luôn là một thiếu nữ với đôi mắt to ướt át, mày cong, ngực nở eo nhỏ
và mái tóc dài đen nhánh, có phải là hình ảnh người vợ của ông như nhiều người
đồn?”.
Họa sĩ Lê Trung cười bảo: “Người ta còn bảo là tôi vẽ người yêu nữa, Nhưng thực ra, đó không phải
là hình ảnh của vợ tôi, hay của người yêu nào cả. Làm gì có người đẹp được như
vậy? Đó chỉ là một phụ nữ do tôi… tưởng tượng ra, tổng hợp lại những nét đẹp nhất
mà tôi nghĩ phụ nữ cần có”.
Theo Phan Phan, Lê Trung không chỉ vẽ người đẹp. Tranh
của ông trong các buổi triển lãm có nhiều bức phong cảnh và các đề tài khác,
nhưng người ta chỉ mê tranh thiếu nữ của ông.
Lần giở những tờ báo xuân xưa, mới thấy khả năng của
Lê Trung đa dạng. Ngoài việc vẽ tranh bìa, báo xuân, ông còn vẽ minh họa, biếm
họa. Thập niên 1940, tranh biếm họa của ông vẽ khá sắc sảo, sinh động và có thể
nói là đáng lưu ý trong làng biếm họa thời đó. Tuy nhiên, sau này ông không đi
tiếp thể loại này.
Theo một số tài liệu, họa sĩ Lê Trung là người xã Long
Phú, quận Tân Châu, Châu Đốc, sinh 6 tháng 10 năm 1919, không rõ năm mất. Tên
thật của ông được ghi khác nhau ở các tài liệu, khi thì là Lê Toàn Trung, hoặc
là Lê Ngọc Trung. Gia đình ông gốc gác gia giáo, bên nội mấy đời làm quan triều
nhà Nguyễn. Thân phụ ông là Lê Quang Hòa, làm thương mãi và bí mật tham gia chống
thực dân. Ngoại tổ của ông Lê Trung là cụ Đốc học Đặng Văn Hanh, có tiếng ở huyện
Tân Châu.
Từ thuở bé, Lê Trung đã có khiếu về hội họa. Sau khi tốt
nghiệp trường mỹ thuật Gia Định, ông đậu vào trường Cao Đẳng Mỹ thuật Đông
Dương tại Hà Nội năm 1933. Ông vẽ chân dung, phong cảnh, tĩnh vật… bằng phấn
màu, màu nước theo trường phái tả thực và từng tổ chức nhiều cuộc triển lãm
tranh ở Sài Gòn trước 1975. Sau mấy năm dạy vẽ ở trường học, Lê Trung mở xưởng
vẽ và lớp dạy hội họa. Ông được mời tham gia nhiều cuộc triển lãm Quốc tế và là
cộng tác viên trang trí tập san “Sud Est
Asiatique” của Pháp từ 1948-1954. Ông nổi tiếng về khoa vẽ truyền thần. Thỉnh
thoảng ông viết bài sưu tầm và khảo cứu nghề nghiệp đăng trên báo dưới bút hiệu
là “Tân Châu Tử”.
Nhiều người ở tuổi trên dưới lục tuần, gốc gác miền
Tây Nam bộ, ở Gia Định vẫn nhớ lại chuyện gần đến Tết xin lịch tờ, hay lấy báo
Xuân tách ra, ruột báo đem gói đồ, quấn thuốc hút còn tờ bìa thì đem dán lên
vách gỗ để ngắm chơi. Đó là thói quen của ông bà, cha mẹ họ. Khi họ còn nhỏ, mỗi
ngày qua lại, ngồi ăn cơm, họ nhìn ngắm bức ảnh nghệ sĩ cải lương tân nhạc, xem
tranh Lê Trung... trên vách và thấm sâu vào trí nhớ, hình thành thị hiếu thẩm mỹ.
Khi được nhìn lại, nó gợi cả một trời tuổi nhỏ, như thấy lại hình ảnh người yêu
trong mộng tưởng hồi trẻ, hay hình ảnh người mẹ, người chị một thời đã xa.
Phạm Công Luận
*
Nguồn:
https://www.facebook.com/100064291681309/posts/873850528101329/?rdid=YabAlkcUDfBm9Hk7
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét