BÂNG KHUÂNG

CÁM ƠN CÁC BẠN ĐÃ GHÉ THĂM, ĐỌC VÀ GHI CẢM NHẬN. CHÚC CÁC BẠN NĂM MỚI GIÁP THÌN 2024 THÂN TÂM LUÔN AN LẠC

Chủ Nhật, 24 tháng 12, 2017

CẢM NHẬN VỀ VÀI ĐỊA DANH Ở VÙNG ĐẤT LA GI (BÌNH THUẬN) KHI ĐỌC TẬP SƯU KHẢO "LA GI ĐẤT XƯA..." CỦA PHAN CHÍNH - La Thụy


    

CẢM NHẬN VỀ VÀI ĐỊA DANH Ở VÙNG ĐẤT LA GI (BÌNH THUẬN) KHI ĐỌC TẬP SƯU KHẢO "LA GI ĐẤT XƯA..." CỦA PHAN CHÍNH 

Nhận tập sách “Lagi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm” do anh Phan Chính tặng, tôi thật vui khi có món quà quý giá này. Nếu nơi chôn nhau cắt rốn chính là quê hương, thì La Gi là quê hương yêu dấu của vợ và các con của tôi. Riêng với tôi, La Gi là quê hương thứ hai, hơn nửa đời tôi đã dạy học, sinh sống và nghỉ hưu tại đây.  Đọc tập sưu khảo địa danh “La Gi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm”, chúng tôi biết rõ thêm và yêu hơn mảnh đất quê hương La Gi thân thương này.
Tập sưu khảo “La Gi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm” gồm 28 bài viết mà anh Phan Chính đã tập hợp từ các bài viết đã đăng rải rác trên các tạp chí Xưa – Nay (của Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam), báo Bình Thuận, Tạp chí Văn Nghệ tỉnh Bình Thuận. Tập sưu khảo này là tư liệu quý giá góp phần vào yêu cầu nghiên cứu địa phương.


Cuốn sưu khảo “La Gi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm” đã cho ta biết lai lịch của một vùng đất tụ nghĩa, địa hình thiên nhiên, khí hậu, thủy văn, tài nguyên thiên nhiên và địa bàn hành chính từ lúc sơ khai đến nay. Đọc tập sưu khảo chúng ta tìm về cội nguồn: dấu xưa trên ngảnh Tam Tân, lý lộ và dịch trạm ngày xưa. Đọc tập sưu khảo này chúng ta hiểu thêm về đặc trưng tính cách con người La Gi, chúng ta càng thích thú khi thưởng ngoạn các di tích thắng cảnh như Đập Đá Dựng, Hòn Bà, hải đăng Kê Gà, núi Tà Cú, di tích Dốc Ông Bằng, các hoạt động văn hóa giáo dục như trường lớp ngày xưa, báo chí tỉnh lẻ trước năm 1975, chuyện xưa mùa lễ hội…
Tập sưu khảo mang tựa đề “La Gi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm”, – Diện Hải Bối Lâm là cụm từ được anh Phan Chính trích từ câu đối của các cựu quan thời Nguyễn để lại, qua lời truyền khẩu của các bậc cao niên địa phương :

“La Di bình nguyên chi địa, diện hải bối lâm, sa bà thế giới, nông trang khả đạt
Hàm Tân lập xã chi sơ, tiền Đinh hậu Nguyễn, thảo muội kinh doanh, công nghiệp dĩ thành”.

Dịch ý:

La Di đất đồng bằng, mặt giáp biển, lưng tựa rừng, thế giới sa bà, nghề nông có thể được
Làng Hàm Tân buổi ban sơ, trước họ Đinh sau họ Nguyễn, khai khẩn lúc còn hoang vu, sự nghiệp thành công.

Để ấn hành tập sưu khảo “La Gi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm”, chắc hẳn anh Phan Chính đã dày công sưu tầm tài liệu, tham khảo qua nhiều nguồn, như tìm đọc các văn bản xưa nay, xem các câu đối, nghe văn chương truyền khẩu, truyền thuyết, và đi thực tế tìm gặp các bậc cao niên thức giả gốc người địa phương để trò chuyện, để tích lũy kiến văn. Đọc, chọn lọc và dành nhiều tâm huyết để viết, anh Phan Chính đã cho ra mắt tập sưu khảo. Tập sưu khảo “La Gi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm” thật cần thiết, không những cho riêng người dân La Gi, mà còn góp phần cho kho tư liệu địa phương tỉnh Bình Thuận và cho giới học thuật nước ta khi biên khảo, tìm hiểu về La Gi.
(Chẳng hạn: Ông Nguyễn Khôi, 79 tuổi, Hội viên Hội Nhà văn Hà Nội, chuyên viên cao cấp, nguyên Phó Vụ Trưởng Văn phòng Quốc hội Việt Nam (1990-2000), ủy viên BCH Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam (khóa 2), sau khi ông Nguyễn Khôi đọc bài “Âm và ngữ nghĩa về địa danh La Gi” (bài thứ hai trong tập sưu khảo) do tôi gõ phím post lên facebook chia sẻ với bạn bè, ông Nguyễn Khôi đã gởi email nhờ tôi liên hệ với anh Phan Chính để hỏi xem có một quyển để đọc và tham khảo, dù chỉ là quyển sáchphotocopy).
Đọc tập sưu khảo “La Gi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm”, tôi thật tâm đắc với kiến giải của anh Phan Chính:
La Gi là một địa danh khá lạ từ cách viết, cách đọc. Trong Đại Nam Nhất Thống chí do Quốc sử quán nhà Nguyễn soạn xong năm 1882, và trước đó trong châu bản  “Doanh điền biểu văn” của Nguyễn Thông năm 1877, đã từng đề cập đến địa danh La Di, ghi theo biểu tra chữ Hán thì chữ La nghĩa là lưới, Di là nước nhỏ. Chữ Di  trong chữ Hán này viết theo chữ quốc ngữ hiện hành là Di (Dê I di)… Từ La Di cũng không thể là từ Hán Việt hoá, nếu liên hệ các địa danh trong tỉnh như La Gàn, La Dạ, La Giang, La Ngâu, La Ngà… và ở tỉnh Ninh Thuận, ngày xưa cũng có con sông La Gi tức Sông Pha (Krông Pha) thì nghĩ đến những địa danh này có nguồn gốc của dân tộc miền núi hoặc… Với nhiều căn cứ có thể xác định các địa danh trên đất Bình Thuận hầu như chịu ảnh hưởng từ địa danh Chăm (Địa bạ-Nguyễn Đình Đầu)
Trong bản đồ hành chính thời Pháp thuộc, tỉnh Bình Thuận trích trong “Annuaire général de L’Indochine 1910” và các văn bản hành chánh của Tòa công sứ Bình Thuận đều viết “Ladi” thành “Lagi” tồn tại đến bây giờ ”. Trong quá trình cộng hưởng ngôn ngữ với người dân bản địa đã được Việt hóa trở thành ngữ âm địa phương, rồi ghi chép lên bản đồ hoặc có phần do người dịch để phục vụ cho yêu cầu hành chánh đã làm sai lệch nguyên ngữ… Đây là trường hợp thuộc qui luật biến đổi qua nhiều hình thức ngữ âm, từ một tên gọi địa phương rồi được chuyển hoá thành địa danh hành chánh.. Có thể coi địa danh La Di với La (ngữ âm người Chăm) với thành tố của Di (chữ Hán), về mặt ngữ âm La kết hợp với ngữ nghĩa Di tưởng chừng vô lý nhưng thực tế có nhiều địa danh đã hình thành từ trường hợp đó. Do đó rất dễ nhầm lẫn nếu chỉ căn cứ hình thức ngữ âm và chính tả hiện tại để diễn giải, suy luận. Trong đó, địa danh La Gi không nằm trong nguyên tắc phân loại thông thường, cũng không theo tiêu chí tự nhiên.(tr. 16 – 22).

Từ chữ viết “La Gi” đã dẫn đến cách phát âm có khác nhau. Với dân bản xứ hoặc đã sống lâu năm ở đây đã quen đọc La Gi "la di" hoặc /la zi/. Nhưng, với người ở xa đến, kể cả phát thanh viên các đài Phát thanh- truyền hình trung ương đọc địa danh La Gi là “la-ghi”

“La Gi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm”, là tập sưu khảo, địa danh, vì vậy tôi xin mạn phép được bàn qua địa danh La Gi. Theo thiển ý của riêng tôi, Tiếng Việt hiện hành đang sử dụng mẫu tự La tinh để ghi. Chữ G nếu đứng trước các nguyên âm A, Ă, Â, O, Ô, Ơ, U, Ư đọc là “gờ”, các cô giáo lớp 1 khi dạy cho học sinh thì hướng dẫn là “Gờ đơn” để phân biệt với “Gờ kép” được viết bằng 2 con chữ GH (GHI đọc là "ghi"). Nếu chữ G trước nguyên âm I thì đọc là /Zi/ như gió, giếng, giun, giẻ, già… Như vậy, La Gi đọc là /la zi/. Nếu thêm dấu huyền vào hai tiếng LA GI thành LÀ GÌ  (la huyền là, gì huyền gì) LÀ GÌ đọc "là gì" có ai đọc "là ghì" đâu !

"Về chữ viết từ La Di thành Lagi có từ khi Pháp đô hộ cầm quyền, căn cứ vào ngữ âm, chữ Hán Nôm ghi trên bản đồ triều Nguyễn và được phiên âm để dùng làm địa danh hành chánh." (Phan Chính)

Người Pháp đọc chữ D thành Đ (đê), nếu ghi thành LA DI theo mẫu tự La Tinh, thì người Pháp sẽ đọc là "la đi" 
Vì vậy, người Pháp đã căn cứ theo âm Hán Việt LA DI để viết thành Lagi  đọc theo tiếng Pháp, cho gần sát với âm bản ngữ địa phương /la zi/ hoặc /laji/. Trong tiếng Việt, Chữ G nếu đứng trước các nguyên âm E, Ê, I  mà đọc là “gờ” thì phải được viết bằng 2 con chữ GH mà các giáo viên dạy hs lớp 1 gọi là “Gờ kép”. Tiếng Pháp cũng được ghi bằng mẫu tự La Tinh. Tương tự như cách ghi âm tiếng Việt, chữ G nếu đứng trước các nguyên âm A, O, U đọc là “gờ”, nhưng chữ G đứng trước các nguyên âm E, I thì  GE đọc là /je/ /jơ/,  GI đọc là /ji/ nghe gần giống /ze/, /zơ/, /zi/, chẳng hạn: áo gilet đọc là /ji lê/; gène /jen/, nhưng khi đọc là “gờ” thì trong tiếng Pháp, chữ G ghép với chữ U, tương tự như trong Việt chữ G ghép với chữ H chẳng hạn: Guillaume Apollinaire đọc là "ghi zôm", la guerre (chiến tranh)  "la ghe"
Xin nói thêm, về việc người Pháp ghi trên bản đồ hành chính thời Pháp thuộc cho gần sát với âm bản ngữ địa phương. Địa danh Kê Gà họ ghi là Kéga. Chữ é người Pháp đọc là ê, nhưng nhiều người kể cả phát thanh viên các đài Phát thanh- truyền hình trung ương không rành tiếng Pháp đọc là ké ga (k, e, ke, sắc>ké). Kéga đọc theo tiếng Pháp với âm ngang ngang là "kê ga", nếu đọc lên bổng xuống trầm, nhấn giọng ở ké, hạ giọng ở tiếng “ga” thì Kéga đọc gần như Kê Gà trong tiếng Việt.
 Đọc những bài “Hòn Bà dấu chấm than huyền thoại”, “Chuyện xưa mùa lễ hội”, “Từ núi Cẩm Kê đến mũi Kê Gà” trong tập sưu khảo “LaGi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm”, tôi bỗng thích thú nghĩ đến những cụm từ ngồ ngộ “La Gi là gì” “La Gi, ly gia” và nảy sinh một tứ thơ vui, mượn lời du khách phương xa đến La Gi thắc mắc về những địa danh  thật lạ lùng với họ:

     LA GI

    Chưa đi chưa biết La Gi
    Đi rồi cứ hỏi là gì hở em?

    Rùa kia mu cứng hay mềm
    Hòn Bà sao lại là tên đảo rùa?
    Núi Ông chẳng lẽ chào thua
    Ly gia chẳng được phân bua một lời
    Kê Gà đèn biển chọc trời
    Đề huề Hán Việt cùng ngồi cạnh nhau
    Tiếng KÊ tên gọi của Tàu
    Còn GÀ tên Việt... chụm đầu giao duyên!!!
    Tới đây lạ nước lạ miền
    Nghe danh Thầy Thím hiển linh cứu đời
    Xin cho được hỏi ít lời
    THẦY nam THÍM nữ ? Ngát trời khói hương


Tập sưu khảo “La Gi Đất Xưa – Diện Hải Bối Lâm” của tác giả Phan Chính là một tập sách hay, với những tư liệu quý giá góp phần vào yêu cầu nghiên cứu địa phương. Người La Gi nếu ai cũng có quyển sách trong tay thì hữu ích vô cùng.

                                                                                 LA THỤY
                                                                             La gi, 8/12/2017

16 nhận xét:

HẰNG NGA nói...

HN sang thăm,chúc anh và gđ GS an lành ấm áp hp nhé anh !

https://1.bp.blogspot.com/-A_i0VtqTVIA/Wj3kVc6-ARI/AAAAAAAAKPc/nLw0xi8Rtfc77ox_Z6h_uAvkzIekod53wCLcBGAs/s1600/83b7d535b6da9f2d372fce19ba34b961.gif

Lý Lãng nói...

Thăm anh,được biết thêm đôi điều thú vị về địa danh.
Thân chúc anh La Thụy và gia đình đón mùa Lễ Giáng Sinh An Lành,năm mới 2018 Hạnh Phúc!
http://titocovn.com/sites/default/files/Images/2014/12/w2/HD_5.jpg

Nguyên... nói...

http://file.vforum.vn/hinh/2014/11/thiep-giang-sinh-15.jpg
Giáng sinh an lành...

Bâng Khuâng nói...

Mùa Giáng sinh hạnh phúc cùng người thân Hằng Nga nhé!

http://2.bp.blogspot.com/-WF9DKmiOXDU/VJQo8Sf7X5I/AAAAAAAABMA/9z2RnTYwVkQ/s1600/pd.gif

Bâng Khuâng nói...


Chúc bạn cùng gia quyến mùa Giáng sinh an lành !

https://3.bp.blogspot.com/-rh2vjwzUU18/Vnvq_Ow2KPI/AAAAAAAAJyY/ZoaIx1PDGOc/s320/Ph%25C3%25BA%2B%25C4%2590oan-GS%2B%25C4%2591g%2B1.gif

Bâng Khuâng nói...

Chúc cô giáo cùng gia đình mùa Giáng sinh an lành!

http://i403.photobucket.com/albums/pp114/tramy_012/105712-2.gif

Khúc Thụy Du nói...

Một cảm nhận được ghi lại rất hay và đẹp . Cảm ơn anh anh Thaydo và tác giả Phan Chính đã cho KTD hiều thêm và yêu mến La Gi hơn .
Chúc cả nhà vui và hạnh phúc .

Bâng Khuâng nói...

Thật vui khi Khuc Thuy Du ghé thăm, ghi cảm nhận và chúc lành. Mùa Giáng sinh an lành nhé !

https://lh6.googleusercontent.com/-jSbRWUcnMX0/Un2Bbts-ZII/AAAAAAAADcE/nrNbXFHUJ3M/w480-h360-no/hinh-giang-sinh-17.gif

Bâng Khuâng nói...

HUYỀN THOẠI HÒN BÀ – NÚI ÔNG
(MIỀN THƠ BIẾC)

Dưới trăng xa lắm trong huyền thoại
Con bấc mênh mang, sóng bạc đầu
Đôi vần thơ biếc xanh trời đất
Như một lời nguyền để mai sau.

1.
Ngày xưa một chuyến bè sang biển
Núi tiễn đời Đảo nhỏ vào thơ
Mảnh Thiên Y choàng lên sóng biếc
Dòng sông Dinh hoa kết đôi bờ.


Đảo bé bỏng nơi miền biển nắng
Tưổi hồng thơm trăng nhỏ tròn đầy
Vần thơ biếc cho lời thứ nhất
Khi mùa về gió lạnh ngàn mây.


Những lá thắm thả theo dòng bích
Giữa rừng xanh và biển mộng mơ
Tin chưa đến, Đảo buồn dậy sóng
Dòng chưa trôi, Núi đã ngóng chờ.

Buổi xa cách lạnh sông nhạt nắng
Con gió nào làm rối tóc mây
Một chút muối mặn trên môi sóng
Giọt thu vàng xưa chợt vơi đầy


Thuở ban sơ, tự nhiên thơ mộng
Cũng thoáng buồn qua buổi đợi mong
Trong cách biệt có niềm chung thủy
Khi Đảo về giữa biển mênh mông.

2.
Từ dạo ấy, vẫn còn đâu đó
Một vầng trăng lặng lẽ thinh không.
Và năm tháng làm phai màu núi
Giữa ngàn non, Núi đã lên Ông.


Núi ghì chặt tình vào hồn đá
Những cánh rừng xanh thẳm lạnh băng
Dòng La Ngà tiếng đàn trầm lắng
Ru cõi bờ tím ngát bằng lăng.

Và như thế bao mùa rừng cũ
Tóc sương mềm trên vai lặng yên
Núi vẫn đứng ngóng trông về biển
Tinh đất trời đâu dễ nào quên


Đất La Gi biển rừng xanh biếc
Thoảng hương nguồn một thuở nên thơ
Núi và Đảo cùng phương trời nhớ
Tình nước non không thể phai mờ.

Chính tình yêu đưa xa gần lại
Cho núi sông thêm nghĩa yêu thương
Và hạnh phúc ở đâu cũng vậy
Rất đơn sơ trong cõi vô thường.

3.
Nằm trấn giử giữa muôn trùng sóng
Hòn Đảo xưa được gọi tên Bà
Vẫn thơ mộng một miền thơ biếc
Tình thủy chung đâu luận trẻ già.

Cũng từ đó nơi miền biển cũ
Dòng sông Dinh đưa nguồn về khơi
Động Tiên Sa lắng hồn lặng tĩnh
Của tình yêu rừng biển muôn đời.

Mây theo gió, mây về viễn xứ
Sóng ru bờ, bờ ngủ bao năm
Đàn chim biển ngang trùng dương biếc
Mang lời ru từ cõi xa xăm.

Trong lời gió có lời của biển
Của rừng xa và núi ngàn xưa
Đã thắm biếc đôi bờ dương liễu
Để ngàn sau nhịp võng đong đưa.

Ai rót mật cho lời mây nước
đêm ca dao có tự bao giờ
Mùa trăng sáng bắc cầu dải yếm
Chính tình yêu đã nén thành thơ.

4.
Huyền thoại nào chẳng từ sự thật
Cuộc tình nào chẳng có mưa ngâu
Cầu ô thước bắc qua dòng bích
Không tình yêu đâu có mai sau.

Đêm cổ tich không còn cổ tích
Khối tình Bà thành đảo Thiên Y
Nỗi nhớ Ông đã cao thành núi
Con sông Dinh dòng nối nguồn về.


Nơi hoa mộng chân trời xanh thẳm
Hương trăng xưa thơm thoảng ngàn năm
Lời thơ cũ ghi vào đá núi
Đời bên nhau từ lúc chưa rằm.

Đêm sao sáng thay vầng trăng khuyết
Ước mong thầm đời mãi dài lâu
Nếu đã có tình cao như núi
Cũng có tình sóng vỗ bạc đầu.

ĐOÀN THUẬN

Bâng Khuâng nói...


Chúc mọi người cùng thân quyến năm mới 2018 hạnh phúc !

http://2.bp.blogspot.com/-ux5qzMo-bwc/VH1SMMfGHcI/AAAAAAAAGj4/0qdTatbofdw/s1600/2zxD0-BXFB-1.gif

Bâng Khuâng nói...

Báo Tuổi Trẻ mượn ý bài viết này của mình để trả lời bạn đọc.

https://tuoitre.vn/la-gi-la-la-di-cu-kuin-la-chu-quynh-20180109090541697.htm

TTO - Nhân việc phụ trách chuyên mục giải đáp thắc mắc của các em học sinh trên một tờ báo, chúng tôi có nhận được câu hỏi của một học sinh ở tỉnh Bình Thuận: Thị xã LA GI của em đọc là "la ghi" hay "la di"?

La Gi là một thị xã thuộc tỉnh Bình Thuận; đầu năm 2017, La Gi được công nhận là đô thị loại III, đô thị lớn thứ nhì tỉnh Bình Thuận - sau TP Phan Thiết.

Từ chữ viết "La Gi" đã dẫn đến hai cách phát âm khác nhau cùng song hành tồn tại là "la ghi" và "la di", đặc biệt với người ở các vùng miền khác, cũng như nhiều phát thanh viên các đài phát thanh, truyền hình trung ương đều đọc địa danh La Gi là "la ghi".

La Gi đọc đúng là "la di"

Từ Y sang Gi

Hiện nay, một số địa danh bắt đầu bằng yếu tố "yang" (thần, trời) ở các vùng miền núi nói chung trên đất nước ta đã được chuyển thành "gi" trên chữ viết, như cầu Yang Sơn → Giang Sơn (Đắk Lắk), xã Yang Li → Giang Ly (Khánh Hòa), thác Yang Bay → Giang Bay (Khánh Hòa)...
Trên đất nước ta còn một số địa danh khác cũng chứa từ tố "gi" như "cầu Bà Gi" ở An Nhơn (Bình Định), cửa biển Đề Gi ở Phù Cát (Bình Định); nhưng sự lẫn lộn trong phát âm các địa danh này không xảy ra, hầu hết mọi người đều đọc là "cầu bà di", "cửa biển đề di".

Trở lại với địa danh La Gi, về xuất xứ có ý kiến cho rằng xưa kia nó thuộc vùng đất của người Chăm, mang tên là La-dik; dưới thời phong kiến được phiên âm thành La Di, cùng có yếu tố "La" đứng đầu tương tự một số địa danh bản địa khác như La Gàn, La Dạ, La Ngâu, La Ngà...

Đến thời Pháp thuộc, trên bản đồ và trong các văn bản hành chính, vì người Pháp đọc chữ "d" thành "đ" (đê), nếu viết đúng âm Hán Việt "La Di", người Pháp sẽ đọc là "la đi"/la di/ vì vậy họ viết thành La Gi để đọc cho gần đúng với ngữ âm của dân bản địa là "la di"/la zi/ và hình thức địa danh về mặt ký tự được cố định từ đó đến nay.

Còn về mặt ngữ âm, một cách kiểm tra đơn giản nhất là thử thêm hai dấu huyền cho địa danh thành "Là Gì", chắc chắn ai cũng phải đọc là "là dì"/là zì/ chứ chẳng ai đọc "là ghì"/là ɣì/, và khi bỏ dấu huyền đi thì sẽ đọc "la di"/la zi/. Vậy, địa danh La Gi đọc đúng phải là "la di".

Bâng Khuâng nói...

KINH DỊCH GIẢN YẾU: QUẺ 03 - THỦY LÔI TRUÂN 易经 水雷屯

草 昧 (THẢO MUỘI)

(草 “THẢO” là rối loạn không có trật tự, 昧 “MUỘI” là mờ tối không sáng)

屯,剛 柔 始 交 而 難 生,動 乎 險 中,大 亨 貞。雷 雨 之 動 滿 盈,天 造 草 昧,宜 建侯 而 不 寧。

Truân cương nhu thủy giao nhi nạn sinh. Động hồ hiểm chung. Đại hanh trinh. Lôi vũ chi động mãn doanh. Thiên tạo THẢO MUỘI. Nghi kiến hầu nhi bất ninh.

Quẻ Truân, cứng mềm mới giao nhau mà nạn sinh, động ở trong chỗ hiểm, cả hanh trinh, sấm mưa động đến đầy rẫy. Vận trời BỐI RỐI, MỜ TỐI, nên dựng tước hầu, mà chớ cho là yên.

Bâng Khuâng nói...

LA GI LÀ GÌ?
(Tặng La Thuỵ)

Hỡi em La Gi là gì?
Là thiên di thuở hàn vi đất trời
Là con suối chảy giữa đời
Từ nguồn mang nước về khơi đong đầy
Là muôn chim đến hội bầy
Xây thành tổ ấm từ ngày hoang sơ
Là con thuyền chở ước mơ
Vượt phong ba đến bến bờ vinh quang

La Gi biển bạc non vàng
Trăng treo đỉnh Cú nắng tràn Đồi Dương
Hòn Bà lãng đãng khói sương
Dinh Thầy linh ứng bốn phương hội hè!

Phạm Tường Đại

Bâng Khuâng nói...

Những đoạn clips quảng cáo nước tương Maggi rất phổ biến trên truyền hình, đọc từ MAGGI là "ma ghi". Đọc như vậy là đúng hay sai?

http://www.youtube.com/watch?v=5jJ364yZE7M

Bâng Khuâng nói...

https://laodong.vn/xa-hoi/magimaggi-trong-tu-dien-tieng-viet-164534.bld
Từ cách đọc Maggi là "ma ghi" không đúng trên các clip quảng cáo phổ biến khi xem TV hằng ngày. Mời xem bài viết của PGS TS Phạm Văn Tình
.......

Số là, ngay từ năm 2000, Nestlé (một trong những công ty thực phẩm và giải khát lớn nhất thế giới, có trụ sở chính đặt tại Vevey, Thụy Sĩ) đã có một công văn gửi Viện Ngôn ngữ học, đề nghị bỏ mục từ magi (như đã dẫn ở trên) trong “Từ điển tiếng Việt”. Tuy nhiên, đề xuất này đã không được Viện Ngôn ngữ học đáp ứng, với lý do “magi là một từ bình thường trong vốn từ tiếng Việt”.
Công ty Nestlé không đồng ý. Đến năm 2012 họ lại có công văn gửi Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam, tiếp tục đề nghị không đưa magi vào “Từ điển tiếng Việt” cũng như “Từ điển Bách khoa và Bách khoa thư Việt Nam” (mà Viện đang biên soạn), với lập luận magi là cách viết khác của maggi - một nhãn hiệu hàng hóa độc quyền của Nestlé (đặt theo tên của Julius Michael Johannes Maggi - người Thụy Sĩ - nhà sáng lập ra nhãn hiệu này) - đã xuất hiện trên thị trường thế giới và ở Đông Dương, trong đó có Việt Nam, từ năm 1935.

Việc để từ này trong “Từ điển tiếng Việt” là vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, ảnh hưởng tới thương hiệu của Nestlé (vì nhiều công ty khác có thể lấy nhãn hiệu magi đặt cho sản phẩm của họ).
Vậy nên giải quyết vấn đề này như thế nào dưới góc độ ngôn ngữ học?
Việc sản phẩm maggi biến thành mục từ magi có lịch sử khá đặc biệt.
Khi vào thị trường Việt Nam từ những năm đầu thế kỷ 20, đa số người Việt Nam nhầm lẫn thứ nước chấm Tây phương này với một thứ nước chấm khác (có nguồn gốc từ Trung Quốc) mà ta quen gọi theo tên Hán Việt là xì dầu (hay nước tương theo cách gọi của miền Nam). Thực ra, maggi không chỉ là nhãn hiệu dùng cho nước chấm mà còn ghi trên nhiều sản phẩm khác của Nestlé (viên súp, mì ăn liền, nước xốt, bột gà, hương liệu, gia vị...) nhưng người Việt Nam ta đầu tiên chỉ có cơ hội tiếp xúc với nước chấm maggi.
Do đặc trưng (màu sắc, hương vị, cách dùng...) với xì dầu về cơ bản là giống nhau (và cũng do lúc đó còn ít thông tin) nên đa số dân ta nhầm maggi là một loại “xì dầu hạng sang”. Maggi được dùng hạn chế, tiết kiệm hơn xì dầu (Xì dầu thoải mái dùng đi/ Khi nào khách khứa magi mới xài). Dần dà, maggi - một nhãn hiệu riêng biệt - đã bị “Việt hóa”, “chung hoá” thành từ magi (còn viết là ma-gi, madi, ma-di, ma di...) và trở thành một thành viên bình đẳng như mọi từ Việt toàn dân khác.

Trở lại từ MAGGI. Trong tiếng Việt hiện nay, từ này đã chung hóa cả cách viết (là magi, ma-gi, ma di...), cách đọc (đọc ma di [mazi) chứ không đọc là ma ghi), cách dùng (chỉ một loại nước chấm, cùng dòng với xì dầu, chứ không coi đó là một sản phẩm của hãng Nestlé). Các nhà từ điển chỉ căn cứ vào ngữ liệu sử dụng trong giao tiếp mà thống kê chứ không tùy tiện đặt ra theo ý chí chủ quan của mình (hoặc của ai đó).

PGS TS PHẠM VĂN TÌNH

Bâng Khuâng nói...

Trước khi tên gọi La Gi được dùng làm địa danh hành chính, La Gi hay đúng hơn là La Di đã xuất hiện trong tên gọi của cửa La Di (Hán văn: 羅夷汛, âm Hán Việt: La Di tấn) và sông La Di (羅夷江 La Di giang). Dưới thời Pháp thuộc, âm Di trong các tên gọi trên đã bị thay đổi cách viết từ Di thành Gi để người Pháp có thể đọc gần đúng với cách gọi trong tiếng Việt. Nếu vẫn viết là Di thì nhiều người Pháp sẽ căn cứ theo cách phát âm của chữ d trong tiếng Pháp mà đọc Di là /di/ (giống chữ đi trong tiếng Việt), rất khác với cách phát âm trong tiếng Việt.

Nếu liên hệ với các địa danh trong tỉnh như La Gàn, La Dạ, La Giang, La Ngâu, La Ngà… và ở tỉnh Ninh Thuận ngày xưa cũng có con sông La Gi tức Sông Pha ( Krông Pha) thì ta nghĩ đến những địa danh La Dik, có nghĩa là La Di ? nhưng vì sao từ “Di” “ lại trở thành “Gi”, ở Phù Cát Bình Định có một làng biển cũng có tên Đề Gi, xưa thuộc huyện Phù Ly. Trước năm 1975 có cuốn sách tựa “Nguồn gốc Mã Lai” của nhà văn Bình Nguyên Lộc đề cập đến địa danh La Gi và đã suy luận “Có lẽ là Sagi đánh nhau với Sanla, tức lại còn đánh nhau với Chân Lạp” và ông viết ‘từ câu Camy La gi lì cá y’, từ riêng của Chăm (đàn bà mà còn là đàn ông)” . “LA GI CÓ NGHĨA 'LẠI CÒN' ”, mà vùng đất này xưa của Phù Nam, rồi của Chăm. Cả hai dân tộc đều nói tiếng Mã Lai đợt nhì”
Rất nhiều địa danh không thể nào xác định được nguồn gốc dân tộc, ý nghĩa thực vì không theo một nguyên tắc nào cả , mà đây là trường hợp thuộc quy luật biến đổi qua nhiều hình thức ngữ âm , từ một tên gọi địa phương rồi chuyển hóa thành đại danh hành chánh. Do đó rất dễ nhầm lẫn nếu chỉ căn cứ hình thức ngữ âm và chính tả hiện tại để diễn giải, suy luận. Theo đó địa danh La Gi không nằm theo nguyên tắc phân loại thông thường cũng không theo tiêu chí tự nhiên