LA GI ĐẤT CỦA NGƯỜI TỨ XỨ
Lần theo bước chân của Tư nghiệp Nguyễn Thông khi nhận
chức Doanh điền sứ Bình Thuận (1877) đã lặn lội tận cùng núi cao hiểm trở từ
phía tây Bình Thuận qua hướng bắc Biên Hòa, hết lòng với công việc của nhà quy
hoạch. Những địa danh có từ trước đó sống lại trên trang sớ dâng vua
"Nghĩ thỉnh thượng du đồn khẩn sự nghi sớ" (sớ xin lập đồn điền
khai khẩn vùng thượng du). Khi đề xuất mở tuyến đường nối biển với vùng cao,
Nguyễn Thông có nói đến các địa danh như La Di thuộc Hàm Tân và ước lượng
quãng đường dài tính bằng đêm xe trâu đi. Rồi ở vùng lân cận đã có Bác Dã (Đồng
Kho), Lạc Hải (Biển Lạc) thuộc Tánh Linh và Cao Cương (La Ngư), Thiển Môn (Cửa
Cạn) thuộc Hàm Thuận Nam, Hàm Tân có Canh Man (Sông Phan ?)…Tất nhiên có những
cơ sở từ sử liệu Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán nhà Nguyễn (1802-
1845) mà Nguyễn Thông tiếp tục trong quá trình khảo sát thực địa.