Bìa cuốn “Thơ và Ca Từ » của Nguyễn Đình Toàn
Hàn huyên với Diễm Liên.
Ban hợp ca Thăng Long“Các ca sĩ bây giờ hát nhạc Trịnh theo tâm tư
của họ, cảm xúc của họ lúc đó. Mình không thể chê: cô này phải hát thế này, cô
kia phải hát thế kia. Cái khổ của người khi hát quên lời là bị trách móc. Tôi
hát sai thì không ai nói gì cả. Đấy là bởi tấm lòng thương cảm của mọi người đối
với tôi, dành cho tôi nên không ai trách tôi hát sai, dù tôi hát sai lời nhiều.
Có ca sĩ trẻ hát cùng tôi, họ hát đúng còn tôi hát sai nhưng khán giả vẫn mặc định…
họ hát sai, tôi hát mới đúng. Chúng ta hãy thông cảm, hiểu cho những ca sĩ… hát
đúng bây giờ”.
Nhạc sĩ Văn Cao từng gọi nhạc Trịnh Công Sơn là “ca
thơ”. Ca từ của ông không phân biệt được đâu là ca đâu là thơ. Ông nổi tiếng là
rất tinh tế trong ca từ, lời phức tạp, nhiều tầng nghĩa. Ông thường dùng những
từ rất độc đáo và lạ lẫm. Ca từ của ông riêng một cõi, không nhầm với ca từ của
bất cứ ai khác. Trong bài “Chiều Một Mình Qua Phố”, ông viết ‘khi nắng khuya
chưa lên’ nhưng bị hát nhầm là ‘khi nắng mưa chưa lên’. Nghe đã thấy…nhột.
Trong bài “Quỳnh Hương” có câu ‘miệng cười khúc khích trên lưng’ vẽ lên một hoạt
cảnh rất tình tứ và dễ thương của một thiếu nữ áp trên lưng người yêu, cười
khúc khích. Vậy mà có ca sĩ hát thành ‘nụ
cười khúc khích trên môi’. Nghe rất tầm thường, mất đi một hình ảnh vừa tinh
nghịch vừa dễ yêu. Bài “Một Cõi đi Về”, câu hát ‘ngọn gió hoang vu thổi suốt
xuân thì’ bị đổi thành ‘thổi buốt’ hay tệ hơn, ‘thổi xuống’ xuân thì. Một câu
trong bài “Diễm Xưa”: ‘Nhỡ mai trong cơn đau vùi’ bị đổi thành ‘Nhớ mãi trong
cơn đau vùi’ làm mất đi một câu trách móc nhẹ nhàng của tác giả. Chữ ‘con tinh’
trong bài “Một Cõi Đi Về”: ‘con tinh yêu thương vô tình chợt gọi’ nhiều ca sĩ
không hiểu đã đổi thành ‘con tim’. “Con tinh” là một danh từ rất Huế chỉ những
cô gái nhỏ, xinh xắn và nghịch ngợm bị người thân mắng yêu là “đồ yêu tinh”.
Khi bị đổi thành ‘con tim’ thì tầm thường, chẳng ra làm sao. Nhưng vui nhất
là câu ‘em đi qua chuyến đò, thấy con
trăng đang nằm ngủ’ trong bài “Biết Đâu Nguồn Cội” bị trần tục hóa thành ‘thấy
con trâu đang nằm ngủ’!
Nhạc sĩ Nguyễn Vũ vừa ra đi vào ngày 24/9/2025, khi
tôi đang viết bài này, là nạn nhân khá cay đắng. Bài hát nổi tiếng nhất của ông
“Bài Thánh Ca Buồn”, ra đời vào năm 1972, bị sửa lời lia chia. Trong suốt nửa
thế kỷ, ông rất rầu rĩ với đứa con bị hành hạ của mình. ‘Rồi một chiều áo trắng
thay màu’ là một câu trong nhạc phẩm đã bị hát thành: ‘Rồi một chiều áo trắng
phai màu’. Chỉ một chữ “thay” thành “phai” đã làm mất ý nghĩa của câu nhạc. Ông
giải thích: “Áo trắng thay màu có nghĩa chiếc áo trắng thơ ngây của cô nữ sinh
ngày nào giờ đổi thay sang một màu áo khác khi ‘em qua cầu xác pháo theo sau’”.
Chuyện đổi cả một cuộc đời đã trờ nên vô nghĩa khi cho áo trắng “phai” màu. Áo
trắng thì sao phai màu được. Ông đã từng tức giận khi nói với một phóng viên:
“Áo trắng phai thành màu gì? Màu…cháo lòng hả?”. Câu ‘Rồi những đêm thế trần
đón Noel’ bị đổi thành: ‘Rồi những đêm thánh đường đón Noel’. Nghe có vẻ hợp lý
nhưng không hợp với ý tác giả. Nhạc sĩ cho biết: “Với tôi, Noel từ lâu đã không
còn là một lễ hội tôn giáo dành riêng cho người theo đạo nữa. Noel trở thành lễ
hội chung của mọi người. Đó là ngày hội lớn được đón nhận bởi mọi quốc gia, mọi
sắc tộc, mọi tầng lớp xã hội”. Vậy nên
Noel không gói gọn trong “thánh đường” mà trở thành niềm vui của “thế trần”.
Chưa hết. Ông cho biết: “Câu tôi viết là ‘Long lanh sao trời đẹp thêm môi mắt’,
nhưng thường ca sĩ lại hát ‘Long lanh sao trời đẹp thêm đôi mắt’. Hay ở câu:
‘Cùng nhau quỳ dưới chân Chúa cao sang’, vì trong đạo Công giáo có lễ hôn chân
Chúa, nhưng nhiều ca sĩ lại hát không đúng thành ‘Cùng nhau quỳ dưới tượng Chúa
cao sang’. Một câu khác, tôi viết ‘Ôi giọng hát em mênh mang buồn’ thì có người
lại hát ‘mênh mông buồn’.
Kể ra thì còn nhiều câu hát bị sửa lời như trong ca khúc “Đêm Đông” của nhạc sĩ Nguyễn văn Thương, câu ‘Chiều chưa đi màn đêm rơi xuống’ bị đổi thành ‘Chiều chưa đi màn đêm buông xuống’. Trong bản “Riêng Một Góc Trời”, nhạc sĩ Ngô Thụy Miên có câu: ‘Nụ hôn đã mơ say, bờ môi ướt mi cay, nay còn đâu’. Chữ “mơ’ rất đắt, khi ca sĩ đổi thành “mê say”, mất hết vẻ đẹp tới rợn da gà của chữ “mơ”. Bài “Dấu Tình Sầu” cũng của Ngô Thụy Miên, ‘Ngàn năm cho giá băng hồn / Tuổi buồn gầy lên màu mắt’. Chữ “gầy” nơi đây cũng rất đắt. Vậy mà người ta đã bán rẻ chữ “gầy” bằng chữ “nầy” khiến chúng ta chỉ muốn bưng tai khi nghe. Nhạc sĩ Phạm Duy, bậc thầy về ca từ, trong bài “Tuổi Thần Tiên” ông viết: ‘Cỏ trinh nữ tắm trong phấn thông mờ / Khi mưa về, e thẹn cỏ hoa’. Vậy mà nỡ lòng nào hát “em” thay vì “e” làm sai lạc hết chủ từ. Cỏ trinh nữ e thẹn chứ không phải một “em” bá vơ nào đó xông vào e thẹn.
Tôi nhớ khoảng cuối thập niên 1980, ca sĩ Quỳnh Giao
khi đó còn ở thủ đô Washington D.C., đã có ra vài cassette mang tên “Kỷ Niệm”.
Điểm đặc biệt là trước mỗi bài hát, cô mời tác giả bài hát nói một vài câu giới
thiệu. Nhạc sĩ Vũ Thành chắc bị sửa lời bài hát nhiều nên giọng nói có vẻ bực bội.
Ông nói đại khái: ca sĩ hát một bản nhạc như đọc một bức thư. Tác giả viết thế
nào, cứ thế mà đọc, không được sửa chữ chi cả. Vậy mà có những danh ca, tới đây
ông nhấn mạnh: những “đại danh ca”, vẫn thích sửa lời của tác giả khi trình bày
bản nhạc.
Nhạc sĩ Nguyễn Vũ
Kể ra thì còn nhiều câu hát bị sửa lời như trong ca khúc “Đêm Đông” của nhạc sĩ Nguyễn văn Thương, câu ‘Chiều chưa đi màn đêm rơi xuống’ bị đổi thành ‘Chiều chưa đi màn đêm buông xuống’. Trong bản “Riêng Một Góc Trời”, nhạc sĩ Ngô Thụy Miên có câu: ‘Nụ hôn đã mơ say, bờ môi ướt mi cay, nay còn đâu’. Chữ “mơ’ rất đắt, khi ca sĩ đổi thành “mê say”, mất hết vẻ đẹp tới rợn da gà của chữ “mơ”. Bài “Dấu Tình Sầu” cũng của Ngô Thụy Miên, ‘Ngàn năm cho giá băng hồn / Tuổi buồn gầy lên màu mắt’. Chữ “gầy” nơi đây cũng rất đắt. Vậy mà người ta đã bán rẻ chữ “gầy” bằng chữ “nầy” khiến chúng ta chỉ muốn bưng tai khi nghe. Nhạc sĩ Phạm Duy, bậc thầy về ca từ, trong bài “Tuổi Thần Tiên” ông viết: ‘Cỏ trinh nữ tắm trong phấn thông mờ / Khi mưa về, e thẹn cỏ hoa’. Vậy mà nỡ lòng nào hát “em” thay vì “e” làm sai lạc hết chủ từ. Cỏ trinh nữ e thẹn chứ không phải một “em” bá vơ nào đó xông vào e thẹn.
Ca sĩ Thái Thanh
“Đại danh ca” Thái Thanh đã có lúc sửa lời nhạc của ông anh rể Phạm
Duy. Bài “Cho Nhau”, tác giả viết: ‘Cho nhau ngòi bút cùn trơ / Cho nhau, cho
những câu thơ tàn mùa / Cho nốt đêm mơ về già’. Thái Thanh hát: ‘Cho nhau ngòi
bút còn lưa /…./ Cho nối đêm mưa về già’. Phạm Duy viết: “Cho nhau thù oán hờn
ghen / Cho nhau một cõi âm ty một miền’. Thái Thanh hát: ‘Cho nhau một nỗi âm
ty một miền’. Tác giả Nghiêm Nguyễn giải thích: “’Lưa’ là chữ cổ, nghĩa là “còn
sót lại”, nhưng mang một âm thanh u hoài, luyến lưu, tiếc nuối. Dĩ nhiên “ngòi
bút cùn trơ” mang ý nghĩa chính xác hơn, nhưng nghe không thi vị bằng “ngòi bút
còn lưa”. “Cho nốt đêm mơ về già” có nghĩa là cho hết đi, không còn chừa gì cả,
nhưng “Cho nối đêm mơ về già” nghe sâu nặng, thủy chung hơn. Chữ “nỗi” mang ý
nghĩa sâu xa, hay hơn chữ “cõi”. Vì từ “cõi” mang một ý niệm hữu hình về không
gian, tuy có vẻ bao la nhưng hữu hạn. Còn “nỗi” là một ý niệm vô hình, diễn tả
tâm trạng con người, tưởng chừng như nhỏ bé so với “cõi” không gian, nhưng thật
ra mông mênh, vô tận lòng người”.
Không nghe nói phản ứng của bậc thầy chữ nghĩa Phạm Duy nhưng coi bộ ông không thể không gật đầu!
Song Thao
Không nghe nói phản ứng của bậc thầy chữ nghĩa Phạm Duy nhưng coi bộ ông không thể không gật đầu!
Song Thao
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét