VÀI Ý VỀ CHỮ DÙNG TRONG THƠ (3) - Nguyên Lạc

              
                              Nhà thơ Nguyên Lạc

            VÀI Ý VỀ CHỮ DÙNG TRONG THƠ (3)

                                                                      Nguyên Lạc

Tiếp nối theo loạt bài viết “Vài Ý Về Chữ Dùng  Trong Thơ” [*] đã đăng trên FB và các trang web, hôm nay tôi sẽ tiếp tục phân tích việc dùng chữ trong thơ qua “cảm nhận” ngắn bài thơ sau đây của một tác giả XYZ - xin được giấu tên.

Bài thơ này nói đúng ra là hay, vì ai ngu dại gì mất thời giờ quý báu cho những bài thơ dở, những rượu giả. Chỉ tiếc “đường bay Con Chữ” quá cao, độc giả đôi khi phải chạy đi tìm từ điến tra mới hiểu nghĩa được vài cụm từ “cao siêu”, từ đó mới hiểu được tròn ý câu thơ.

BÀI THƠ ĐƯỢC DÙNG ĐỂ MINH HOẠ

Đây là nguyên văn bài thơ:

Thi nhân anh là ai ?

Những thân tằm rút ruột nhả tơ ! Chẳng biết có lấp lánh hay sẽ trầm nâu như mầu đất.

Thơ phơi trong nắng thơ đẫm mưa. Thơ chìm trong bóng trăng huyền hoặc

Linh hồn và trái tim nhà thơ là thật. Viết chẳng cần những điều được mất. Hạnh phúc khi ngôn ngữ hiện thân. Trong cánh hoa biết hát

Trong dòng sông biết khóc. Trong chiếc lá vàng Đợi cuộc tái sinh !

Thời gian như bóng câu qua núi. Người thầm lặng song hành đi cùng chiếc bóng đời mình. Qua trăm mùa dâu bể. Chẳng biết rồi ai sẽ khoác lên y nhung

Chẳng biết rồi ai sẽ ngồi đọc lại những dòng thơ quá vãng ?

Chỉ biết. Người là thi sỹ

Gom đa đoan quặng đau sinh nở những câu thơ mang hình hài

Khát vọng

Tình yêu

Nhân bản

                                                                                                XYZ

VÀI KHÁI NIỆM VỀ CHỮ DÙNG TRONG THƠ

Trước hết, xin được ghi ra đây một vài ý chủ quan mà tôi sẽ dùng để phân tích vài "hạn chế"- tôi không dám nói là "khuyết điểm" của bài thơ trên:

      1. Theo Nguyễn Anh Khiêm (Ký Ức Sơ Sài) thì tiến trình ngôn ngữ như sau: Đủ chữ/ đủ ý: Thoại –> đủ chữ/ nhiều ý: Văn –> ít chữ/ nhiều ý: Thơ.

Do vậy trong thơ càng ít chữ mà càng nhiều nghĩa thì thơ càng hay; không cần phải ầu ơ ví dầu, “hoa lá cành” cho dài ra, làm bài thơ loãng, dễ chán.

      2.  Là thơ Việt, người làm thơ / thưởng lãm / phê bình thơ phải thủ đắc một số thơ của tiền nhân, căn bản triết lý Đông Phuơng để dùng nó khám phá những hàm ẩn, “ý tại ngôn ngoại” của bài thơ.

      3. Chữ nghĩa cần có sự phát minh, sáng tạo hơn là lặp lại rập khuôn người đi trước. Những vô thường, vô vi, phù vân, phù ảo, hư ảo, hư không, tà huy, miên trường… mà người làm thơ cố đưa vào bằng được trong thơ mình thường có một vẻ gì khập khiễng, gượng gạo như một kiểu tạo dáng kém tự nhiên, đôi lúc khiến câu thơ tối tăm, khó hiểu. Thường, thơ khó hiểu thì khó hay; thơ tạo dáng thì khó tạo được cảm xúc.[theo Lê Hữu]

Tuy nhiên nên nhớ rằng, sáng tạo chứ không phải "đố chữ", phái chú ý đến độc giả chứ không phải muốn tạo ra chữ "mới" sao là tạo, tạo ra một cách tùy tiện.

Theo chủ quan tôi, thơ phải tự nhiên như hơi thở. Đừng cố tìm những từ thật kêu, những cấu trúc thật lạ nhưng lại trống rỗng, vô hồn. Thơ bật ra từ cảm xúc, từ tâm thức chứ không phải từ cái đầu, từ lý trí.

Như đã nói, đây là một bài thơ hay như nhiều người thích, tôi không cần nói thêm. Chủ ý tôi là phân tích chữ dùng trong thơ, tìm ra những "hạn chế" ảnh hưởng đến bài thơ. Điều này tôi nghĩ có thể giúp tác giả cẩn trọng hơn trong việc sáng tác. Sự cẩn trọng trong việc chọn lựa chữ cũng chứng tó rằng tác giả kính trọng độc giả.

Dựa theo những điểm ghi ra trên, tôi thấy hình như tác giả bài thơ dùng chữ chưa được cẩn trọng lắm, chưa hiểu rõ lắm "căn bản triết lý Đông Phuơng" nên dùng chữ hơi "tùy tiện". Sau đây là những hạn chế:

VÀI HẠN CHẾ TRONG BÀI THƠ

      1. Vừa đọc xong bài thơ, chủ quan tôi nghĩ rằng:  Trong bài thơ, nếu mỗi câu thơ được ngắt xuống dòng thì hay biết mấy, khiến độc giả khỏi mất thời giờ đoán định và về hình thức bài thơ sẽ đẹp thêm

      2. Về câu thơ: "Chẳng biết có lấp lánh hay sẽ trầm nâu như mầu đất"

Về cụm chữ "trầm nâu":

- Trầm dùng cho âm thanh: Trầm bổng...

- Nâu dùng cho màu sắc: Nâu xám, đen...

Ghép 2 chữ lại có hợp không?

      3. Câu thơ "Trong chiếc lá vàng Đợi cuộc tái sinh!"

Không biết có phải đánh máy nhầm không chữ Đợi viết hoa? Chữ này chỉ viết hoa khi trước nó có dấu chấm, nếu không và câu này là câu liền thì nó phải được viết thường mới rõ nghĩa.

      4. Câu thơ "Thời gian như bóng câu qua núi"

- Thường người ta nói "bóng câu qua song cửa", "bóng câu qua khe hở " do được dẫn từ các câu thơ: “Nhân sinh thiên địa chi gian/ nhược bạch câu chi quá khích”- Trang Tử: Người ta ở trong trời đất như ngựa trắng chạy qua khe hở. Ý câu nói ngày giờ/ thời gian  qua mau.

- Ngựa mà chạy qua núi - bóng câu qua núi chắc cũng lâu lắm, nhất là các núi cao như Himalaya (tên Hán-Việt là Hy Mã Lạp Sơn)

Rõ ràng tác giả không rành điển tích mà dùng chữ "tùy tiện", không cẩn trọng.

      5. Câu thơ "Người thầm lặng song hành đi cùng chiếc bóng đời mình?"

Trong đó có cụm chữ "Song hành đi cùng": Song hành có nghĩa đi cùng rồi, lập lại 2 chữ "đi cùng" nữa làm chi?

Như đã ghi ở trên "thơ càng ít chữ mà càng nhiều nghĩa thì thơ càng hay", do đó tác giả phải bỏ bớt những chữ dư thừa không cần thiết, nhiều khi còn phải "ẩn chữ", bỏ lững để độc giả dự phần vào, tự mình đoán định theo kinh qua riêng đời; độc giả thích thú và sẽ thấy bài thơ hay thêm. Tác giả đừng nói ra hết làm độc giả cảm thấy bị "dư thừa", thơ viết cho ai chứ đâu phải cho mình.

Trong thủ pháp Show Do Not Tell nhà biên kịch người Nga Anton Chekhov có viết:

"Đừng nói với tôi là mặt trăng đang chiếu sáng; hãy chỉ cho tôi ánh sáng lấp lánh trên mảnh thủy tinh vỡ"

"Don't tell me the moon is shining; show me the glint of light on broken glass."

6. Câu thơ "Chẳng biết rồi ai sẽ khoác lên y nhung"

- "y nhung" có nghĩa là y quần áo nhung lụa, đẹp , sang. Ý nói là sẽ vinh danh thi nhân.

- cụm chữ "ai sẽ khoác lên y nhung" theo chủ quan tôi dư chữ "lên". Chính chữ "lên" làm câu thơ mù mờ. Khoác/ tròng "lên" bộ y nhung sẽ che dấu nó. Thí dụ khoác bộ cà sa lên y nhung thì nghĩa nó là bỏ danh vọng, đi tu phải không? Lỡ người ta khoác "lên" y nhung bộ quần áo ăn mày thì sao?

Do đó câu thơ "Chẳng biết rồi ai sẽ khoác lên y nhung" ý nghĩa mù mờ. Ta có thể viết "Chẳng biết rồi ai sẽ khoác y nhung", bỏ chữ LÊN, để độc giả dự phần vào tự đoán hay hơn.

Sẵn đây bàn thêm cụm chữ "y nhung": Có thể vì vần điệu mà tác giả đảo ngược chữ, nếu viết đúng là "nhung y" - quần áo nhung lụa. Vì trong tiếng Hán Việt, cũng giống như Anh ngữ tính từ đứng trước danh từ, ngược với Việt ngữ. Thí dụ: White horse (A), Bạch mã (H), Ngựa trắng (V).

LỜI KẾT

Qua trên, đó là cảm nhận của tôi về cách dùng chữ của tác giả bài thơ

Để kết thúc bài viết, tặng tác giả -người muốn "riêng một góc trời", thích chữ "cao siêu" - bài ca dao lục bát "quê mùa", đọc sẽ hiểu ngay, không cần chạy đi tìm từ điển của kẻ giữ chặt "đường bay của con chữ", không cho nó bay ra ngoài tầm tay:

Trái cau anh bổ chia nhau

Nửa anh, bậu nửa lá trầu têm vô

"Ví dầu tình bậu muốn thôi"

Xin bậu hãy nhớ nửa đôi tình nào

Nửa anh dù có ba đào

Trọn riêng nửa với lá trầu têm vôi

Bậu còn có nhớ hay thôi?

Bậu ơi hãy nhớ nửa đôi cau trầu!

                                                                                       Nguyên Lạc

.................

[*] Vài Ý Về Chữ Dùng  Trong Thơ- Nguyên Lạc

http://phudoanlagi.blogspot.com/2019/11/vai-y-ve-chu-dung-trong-tho-1-nguyen-lac.html