PHÓ TỔNG THỐNG JOE BIDEN CŨNG LẨY KIỀU – Phạm Đức Nhì

Nhà bình thơ Phạm Đức Nhì

 
Lời Nói Đầu
 
Bài viết Tổng Thống Mỹ Bill Clinton Lẩy Kiều gởi đến trang web Câu Lạc Bộ Văn Chương (HNVVN) không lâu thì tôi nhận được một bình luận thẳng thắn của bác Vũ Nho (chủ trang web). Nhận thấy bình luận của bác chỉ ra mấy điểm rất hữu ích trong việc Lẩy Kiều nên tôi đã dựa vào đó để thêm thắt vài điều trong bài viết mới này.
Cũng xin nói thêm, tên tôi là Phạm Đức Nhì chứ không phải Phạm Đức Nhị.
Xin chân thành cảm ơn bác Vũ Nho
 
BÌNH LUẬN CỦA BÁC VŨ NHO
 
Đây là quan điểm cá nhân của anh Phạm Đức Nhị. Về nguyên tắc "lẩy Kiều", người ta chọn câu thơ phù hợp với hoàn cảnh đang nói đến ở trong tác phẩm Truyện Kiều rồi LẨY ra. Không cần chú ý đến câu ấy trong đoạn thơ ra sao. Anh Nhị vạch lá tìm sâu, không hiểu nguyên tắc đó, nên chê tổng thống Hoa Kì và các quân sư! Tôi không đồng ý với anh, nhưng cứ đưa lên để rộng đường dư luận! Kính báo!
 
Những Điểm Hữu Ích
 
Bác Vũ Nho cho rằng:
 
1/ Về nguyên tắc “lẩy Kiều”, người ta chọn câu thơ phù hợp với hoàn cảnh đang nói đến ở trong tác phẩm Truyện Kiều rồi “lẩy” ra.
Tôi đồng ý với bác Vũ Nho nhưng viết gọn lại như sau:
“Lẩy Kiều” là thấy câu thơ nào trong Truyện Kiều phù hợp với hoàn cảnh thì “lẩy” ra.
 
2/ Không cần chú ý đến câu ấy trong đoạn thơ ra sao.
Tôi không đồng ý với bác Vũ Nho ở điểm này.
 
3/ Anh Nhị (Nhì) vạch lá tìm sâu, không hiểu nguyên tắc đó, nên chê Tổng Thống Hoa Kỳ và các quân sư.
Điểm này tôi xin nhường sự phán xét cho độc giả...
 
Tôi sẽ đưa hai điểm 1 và 2 vào bài viết dưới đây.

“Lẩy” Kiều, “Đọc” Kiều Hay “Trích” Kiều?
 
1/
Em gái nói với anh:
Ngoài kia trời nắng đẹp quá mà sao anh cứ ngồi ủ rũ thế?
 
Anh “lẩy Kiều”:
 

Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu

Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ

 
2/
Nói với vợ bạn:
“Sao bà quản lý nó chặt thế? Bạn bè lâu lâu gặp gỡ, bù khú một tý mà chẳng lần nào thấy mặt mũi nó cả.”
 
Vợ bạn trả lời: “Tại chồng tôi đào hoa quá, các anh ơi.”
Rồi “đọc Kiều”:
 

Rằng tôi chút phận đàn bà

Ghen tương thì cũng người ta thường tình

 
3/
Bác Cả mới trúng hai “quả” nhà đất được mấy tỉ mà vợ chồng đã bỏ nhau rồi hả?
 
Người đối diện trả lời: Có gì lạ đâu!
Và “trích Kiều”:
 

Trong tay đã sẵn đồng tiền

Dù lòng đổi trắng thay đen khó gì.

 
Dù biết vẫn có người không đồng ý, ở đây tôi cũng xin phép giữ chữ “lẩy” để “ăn khớp” với nhiều bài viết về đề tài “Các Tổng Thống (và Phó Tổng Thống) Mỹ ‘Lẩy Kiều’ ”.
 
Dùng nhóm chữ “lẩy Kiều” kiểu này chỉ có nghĩa là “thấy câu thơ nào trong Truyện Kiều phù hợp với hoàn cảnh thì ‘lẩy’ ra.”
 
Dĩ nhiên, còn nhiều “kiểu” khác trong các “trò chơi Kiều”; xin nhường cho các vị có những sở thích khác đó.
 
Tại Sao Dân Việt Thích “Lẩy” Kiều?
 
Khi gặp một “cảnh đời” nào đó, muốn biểu lộ thái độ, tâm trạng của mình thì “lẩy Kiều” là một cách ứng xử tao nhã, thanh cao.
 
Dưới đây là vài ý do:
 
1/ Được tiếp cận với một tác phẩm có giá trị nghệ thuật cao của nước mình, của dân tộc mình.
 
2/ Trong Truyện Kiều có rất nhiều câu nét đẹp văn chương siêu đẳng mà đa phần người Việt có chút hiểu biết về thơ ca, trong hoàn cảnh riêng nào đó, cũng có thể thấy hợp với tâm trạng của mình một cách sâu sắc.
 
3/ Thỏa mãn lòng yêu thích và có cơ hội nâng tầm thưởng thức thơ ca, văn chương.
 
4/ Có cơ hội tiếp xúc với bạn bè và những người “đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu.”
 
5/ Được những người nghe (trong hoàn cảnh đó) có chút nể trọng nếu câu “lẩy Kiều” của mình hay, xuất sắc.
 
Thế Nào Là “Lẩy Kiều” Hay?
 
Có mấy điểm cần lưu ý:
 
1/ Chọn được câu Kiều có nét đẹp văn chương “cao cấp”
     a/ Ngôn ngữ đẹp, cao sang; chữ, nhóm chữ nối kết ăn ý, nhịp nhàng, hợp lý.
     b/ Câu gọn chắc.
     c/ Ý sâu sắc, thâm thúy, ý nhị.
2/ Hợp cảnh
3/ Hợp tình
4/ Nét đẹp văn hóa dân tộc: Không có cũng không sao, nhưng có thi câu lẩy Kiều được đánh giá cao hơn.
 
Bàn Lại Hai Câu Lẩy Kiều Của Tổng Thống Bill Clinton
 
Đó là hai câu:
 

Sen tàn cúc lại nở hoa

Sầu dài ngày ngắn, đông đà sang xuân

 
1/ Nét đẹp văn chương
 
Ở đoạn Kim Trọng Nhớ Thương Kiều (câu 245- 260) (1) cụ Nguyễn Du có hai câu thật tuyệt vời:
 
Sầu đong càng lắc càng đầy
Ba thu dọn lại một ngày dài ghê
                           (Câu 247-248)
 
Đây là hai câu đầy tính nhân văn, phổ cập rộng rãi, không chỉ đúng với Kim Trọng mà còn có thể áp dụng cho rất nhiều người hiểu biết và thích thơ ca (không chỉ riêng ở Việt Nam) trong hoàn cảnh tương tự nào đó.
 
Còn hai câu:
 
Sen tàn cúc lại nở hoa
Sầu dài ngày ngắn, đông đà sang xuân
                                  (Câu 1795-1796)
 
thì nhóm chữ “Sầu dài, ngày ngắn” (Sầu đầy mà thời gian ngắn) có ý hoàn toàn trái ngược nên đã có mấy khuyết điểm sau:
     a/ Dung lượng nỗi sầu và cảm nhận về độ dài thời gian không đúng với quy luật thường tình như hai câu (Sầu đong – dài ghê), bắt tội cụ Lê Văn Hòe phải vất vả quanh co chú giải (2)
     b/ Các nhóm chữ trong hai câu không nối kết ăn ý, nhịp nhàng, hợp lý.
Như vậy, chỉ riêng khía cạnh văn chương, hai câu trên đã mắc phải hai lỗi khá nặng làm giảm nét đẹp của thơ.
 
2/ Không hợp cảnh, không hợp tình
 
Nếu đọc cả đoạn thơ
 

Lâm Truy từ thuở uyên bay,

Buồng không, thương kẻ tháng ngày chiếc thân

Mày ai, trăng mới in ngần

Phấn thừa, hương cũ, bội phần xót xa

Sen tàn, cúc lại nở hoa

Sầu dài, ngày ngắn, đông đà sang xuân

Tìm đâu cho thấy cố nhân?

Lấy câu vận mệnh khuây dần nhớ thương

                                      (Câu 1791-1798)

sẽ thấy hai câu (Sen tàn – sang xuân) nằm giữa một khung cảnh, một tâm trạng đau buồn đến mức tột cùng thê thảm (của Thúc Sinh) chứ không phải “hết đông u ám là đến xuân tươi sáng” theo quy luật vận động tất yếu của tự nhiên như Tổng Thống Bill Clinton muốn diễn tả.
 
3/ Gởi lầm thông điệp
 
Hậu quả là tương lai của mối quan hệ Mỹ-Việt, nếu hiểu đúng nghĩa hai câu Kiều trên, sẽ chỉ là một đoạn đường đen tối, không có cả chút ánh sáng cuối đường hầm.

Dĩ nhiên Tổng Thống Bill Clinton không có ý xấu nhưng vì nghe lời quân sư “chưa hiểu Kiều thấu đáo” nên đã phạm một sai lầm ngoại giao quan trọng - vừa ê mặt mình và nước Mỹ của mình lại vừa xúc phạm đến đất nước Việt Nam nữa.
 
Đến đây hy vọng độc giả đã thông cảm phần đối thoại của tôi với bác Vũ Nho: “Lẩy Kiều”, nếu không “vạch lá tìm sâu”,  “không cần chú ý đến câu ấy trong đoạn thơ ra sao” sẽ có khi không hiểu đúng ý câu Kiều rồi “lẩy” sai, gởi lầm thông điệp, làm trò cười cho thiên hạ.
 
 
HAI CÂU “LẨY KIỀU” CỦA PHÓ TỔNG THỐNG JOE BIDEN
 
 Trong diễn văn đón tiếp Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng  ngày 08 tháng 07 năm 2015 Phó Tổng Mỹ Joe Biden đã “lẩy” hai câu Kiều:
 

Trời còn để có hôm nay

Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời

                                 (Câu 3121-3122)

 
Hai câu này nếu đứng riêng thì có nghĩa là những ngày u ám, đen tối cũ đã qua đi, vận hội mới tốt đẹp đã tới  – rất hợp với cái nhìn lạc quan về quan hệ Mỹ - Việt, làm vui lòng giới lãnh đạo và cả nhân dân Việt Nam nữa. Nhưng đây là lời Kim Trọng khuyên Kiều quên những ngày tháng đau buồn để nối lại tình xưa với mình.
 
Ở hoàn cảnh của Kiều, nàng có suy nghĩ  khác - rất chua xót và tủi nhục:
 

Thiếp từ ngộ biến đến giờ

Ong qua bướm lại đã thừa xấu xa

Bấy chầy gió táp mưa sa

Mấy trăng cũng khuyết mấy hoa cũng tàn

Còn chi là cái hồng nhan

Đã xong thân thế còn toan nỗi nào?

Nghĩ mình chẳng hổ mình sao?

                     (Câu 3097-3103)

 
Để thông cảm tâm trạng nàng Kiều hơn mời độc giả cùng tôi đọc một đoạn thơ:
 

Tôi có quen

mấy cô bán bar cho Mỹ

hết chiến tranh

trở lại cuộc sống thiện lương

lấy chồng đẻ con

vợ hiền dâu thảo

bán buôn tần tảo

nuôi con nên người

 

Con trai

có nghề nghiệp hẳn hoi

con gái

quyết không để đi vào vết xe mình đã đổ

 

Với chòm xóm

biết phận mình

khi gặp gỡ

nói năng khiêm tốn

cư xử nhún nhường

cô bác đều thương

không ai nỡ nhắc đến quãng đời xưa cũ

 
Nhưng cái quá khứ làm đĩ đó như một vết nứt trong tim mới tạm khép lại, chỉ đụng nhẹ là máu cũng có thể chảy lênh láng.
 
Bởi vì:
 

Làm đĩ như Con Tư Gò Vấp

mỗi lần đi khách

được chia tiền chỉ vừa đủ tô bún riêu

làm đĩ như Thúy Kiều

“Đĩ có tàn, có tán

đĩ có hương án thờ vua.” (3)

dù bỏ nghề

cũng đều mang tiếng là đã từng làm đĩ

 
Cho nên cái tiếng “đã từng làm đĩ” không dễ quên tí nào.(4)
 
Bởi vậy, khi cụ Nguyễn Du “mớm” vào mồm Kim Trọng 4 câu:
 

Trời còn để có hôm nay

Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời

Hoa tàn mà lại thêm tươi

Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa

                              (Câu 3121-3124)

 
trong đó hai câu sau (Hoa tàn … rằm xưa) đặc biệt để khen nàng Kiều – người vừa trải qua 15 năm lăn lộn trong chốn thanh lâu - thì đúng là một lời khen đểu, và dĩ nhiên, vô cùng cay độc.
 
Những người thích Kiều, lẩy Kiều thường thuộc Kiều. Đọc hai câu trên là họ đã liên tưởng ngay đến hai câu dưới để ý nghĩa hòa quyện lấy nhau, để thấy cái đẹp của bức tranh tổng thể. Thế mà “luật chơi” lại bảo “Không cần chú ý đến câu ấy trong đoạn thơ ra sao” thì còn gì là giá trị văn chương đích thực của câu thơ ấy nữa.
 
Chàng phiên dịch Anh Phạm (5) đã “gợi ý” để ngài Phó TổngThống Joe Biden đưa hai câu này vào bài diễn văn của mình ca ngợi những ngày tươi sáng sắp đến của mối quan hệ Mỹ - Việt thì thật là quá vô tình.
 
So với hai câu Kiều trong diễn văn của Tổng Thống Bill Clinton thì hai câu của Phó Tổng Thống Joe Biden đỡ tệ hơn:
 

Trời còn để có hôm nay

Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời

 
1/ Nét đẹp văn chương khá hơn. (Có điệp ngữ Trời.. trời nhưng chỉ là lỗi nhẹ, không đáng kể.)
2/ Hợp cảnh
3/ Không hợp tình
4/ Thông điệp có kèm lời khen đểu
 
Trong cuộc chơi “lẩy Kiều” này phía Mỹ chỉ mang tiếng là ngây ngô - hiểu hời hợt về Văn Hóa Việt Nam -  đưa ra hai câu Kiều thoạt nhìn thì có vẻ hợp cảnh nhưng không hợp tình. Còn phía Việt Nam thì ôi thôi - bẽ bàng, ê mặt.
 
Phạm Đức Nhì
nhidpham@gmail.com
 
CHÚ THÍCH:
 
1/

Chàng Kim từ lại thư song

Nỗi nàng canh cánh bên lòng biếng khuây

Sầu đong càng lắc càng đầy

Ba thu dồn lại một ngày dài ghê

Mây Tần khóa kín song the

Bụi hồng liệu nẻo đi về chiêm bao

Tuần trăng khuyết đĩa dầu hao

Mặt mơ tưởng mặt lòng ngao ngán lòng

                                        (Câu 247-252)

 

2/
 
Truyện Kiều Chú Giải, Lê Văn Hòe, trang 440, câu 1510-1511
truyen-kieu-chu-giai.pdf (tusachtiengviet.com)
 
3/
 
Đĩ Cầu Nôm của Nguyễn Khuyến

“Đĩ mà có tàn có tán, có hương án, có bàn độc”

 
Sau được dân gian đổi thành:
 

“Đĩ có tàn có tán

Có hương án thờ vua”

 
Có lẽ để êm tai hơn.
 
4/
 
Các cô gái “bán bar” thường làm việc xa nhà, xa quê (tỉnh khác, vùng khác) để không phải gặp mặt người quen biết. Nếu vạn bất đắc dĩ không đi làm việc xa được sau này thường bỏ quê, bỏ xứ ra đi.

5/

https://zingnews.vn/phien-dich-obama-thua-nhan-goi-y-cau-kieu-cho-tong-thong-my-post653372.html