PHẠM NGỌC THÁI VỚI BÀI THƠ TRĂNG TRỐI - Việt Phương

   
   

CHẾT CŨNG CHỈ NHƯ GIẤC NGỦ

 

Không than vãn, lòng chẳng hề hối tiếc

Nắm tro tàn. Thôi thế, đã là xong!

Cũng chỉ như giấc ngủ mơ màng

Đời sống vậy, đủ rồi! Em yêu mến.

 

Nghiệp đã làm xong, chẳng còn chi vương vấn

Tình cũng tàn, năm tháng kiếp phôi pha

Thì em ơi! Ta nằm xuống dưới mồ

Thanh thản chết, có gì đâu phải nghĩ.

 

Hồn thi sĩ, xin mang thơ gửi đời làm tri kỷ

Chốn trần gian sẽ ngợp áng thơ ta

Chỉ chia tay có thân xác thôi mà

Tình yêu ta còn muôn đời bất tử!

 

Cõi thế gian: Âu cũng kiếp đoạ đày phận số

Tiếc làm chi? Sống mãi chỉ mệt thân

Mãn nguyện rồi, cần chi nữa phân vân

Ta nằm xuống hoá mình vào “kinh thánh”!

 

Ta đã yêu em suốt đời trong hư ảnh

Dù có thời cũng sung sướng, đê mê

Nhưng tình em khác gì những chiếc lá bay kia?

Để năm tháng dài, hoang ru ta nơi bến lạnh.

 

"Tình và tiền"!

Tiếng nói đó làm trái tim đàn bà hưng phấn

Phụ nữ cả thế giới này, họ quí như nhau

Nhưng nếu ít tiền, tình cũng hóa cô liêu

Giọt lệ thi nhân,

           anh rỏ lên những trang thơ đời, làm liều thuốc ngủ.

                               

                                                                 Phạm Ngọc Thái

 *

   

       PHẠM NGỌC THÁI VỚI BÀI THƠ TRĂNG TRỐI
                                                                            Việt Phương   
 
Trước khi từ giã cõi đời ở Gành Ráng (Qui Nhơn), thi nhân Hàn Mặc Tử đã để lại những lời trăng trối:
              

Ta trút linh hồn giữa lúc đây              
Gió sầu vô hạn nuối trong cây              
Còn em sao chẳng hay chi cả              
Xin để tang anh đến vạn ngày                                

                      (Trút linh hồn)

     
Xuân Diệu thì nhắn nhủ lại đời, rằng:
             

Hãy để cho tôi được giã từ             

Vẫy chào cõi thực để vào hư            

Trong hơi thở chót dâng trời đất             

Cũng vẫn si tình đến ngất ngư

    
Pushkin thi hào Nga vĩ đại đã viết:
             

Nơi đàn thơ thiêng liêng ta không chết!             

Hồn ta còn sống mãi chẳng tiêu tan             

Và trên đời dù chỉ còn một thi nhân             

Danh tiếng ta vẫn còn vang mãi mãi…

     
“Chết cũng chỉ như giấc ngủ” của Phạm Ngọc Thái, cũng thuộc dạng bài thơ trăng trối như thế!
            

Hồn thi sĩ, xin mang thơ gửi đời làm tri kỷ            

Chốn trần gian sẽ ngợp áng thơ ta            

Chỉ chia tay có thân xác thôi mà             

Tình yêu ta còn muôn đời bất tử!                                       

                              (đoạn thơ ba)

    
Thi nhân thản nhiên để chuẩn bị cho mình đi vào cõi vĩnh hằng. Bài thơ đạt đến sự chí lí về cả nghĩa và tình. Ngay mấy câu mở đầu, ta thấy tâm trạng nhà thơ coi cái chết rất nhẹ nhàng:
           

Không than vãn, lòng chẳng hề hối tiếc           

Nắm tro tàn. Thôi thế, đã là xong!           

Cũng chỉ như giấc ngủ mơ màng           

Đời sống vậy, đủ rồi! Em yêu mến.

    
Mặc dù anh viết: Nắm tro tàn. Thôi thế, đã là xong! /- Nghe có vẻ như rũ bỏ? nhưng không phải. Sở dĩ lòng Người sẵn sàng ra đi thanh thoát vậy, ở trong đoạn thơ hai đã giải thích:
            

Nghiệp đã làm xong, chẳng còn chi vương vấn            

Tình cũng tàn, năm tháng kiếp phôi pha           

Thì em ơi! Ta nằm xuống dưới mồ            

Thanh thản chết, có gì đâu phải nghĩ.

   

Vâng, thêm một lần nữa, Phạm Ngọc Thái đón nhận cuộc đi vào vĩnh cửu… thật ung dung. Bởi anh biết, sự nghiệp thi ca cùng tên tuổi anh để lại cho đời... sẽ không bao giờ chết. Nhà thơ có nằm xuống dưới mồ, thì đâu phải “tất cả đã là xong”? – Như Pushkin từng nói:
              

Nơi đàn thơ thiêng liêng ta không chết! 

   
Thi nhân coi cuộc ra đi đó chỉ như là một giấc ngủ mơ màng. Bài thơ đi sâu lý giải về đời, mà kinh phật từng dậy là “cõi tạm”:
             

Cõi thế gian: Âu cũng kiếp đọa đày phận số             

Tiếc làm chi? Sống mãi chỉ mệt thân             

Mãn nguyện rồi, cần chi nữa phân vân             

Ta nằm xuống hoá mình vào “kinh thánh”!                                  

                                        (đoạn thơ thứ tư)

    
Một quan niệm phật giáo. Nói về hai chữ “kinh thánh” – Trong bài “Khúc xuân tuổi bảy mươi”, tác giả cũng viết:
              

Đi giữa mùa xuân

       đã thấy vĩnh cửu ở trên đầu

Cõi Phật rước ta về đất thánh…

    

Nghĩa là, cuộc đi này của thi nhân không phải để… chết? Mà Người hóa mình vào “kinh thánh” đó thôi!
    
Cuộc đời gồm cả “tình yêu và cuộc sống” – Bài thơ tràn sang lĩnh vực “tình”:
               

Ta đã yêu em suốt đời trong hư ảnh               

Dù có thời cũng sung sướng, đê mê                                             

                                     (câu 17-18)

    
Trong đời thường từ tư tưởng, tình cảm đến đời sống thực? Ai cũng quan tâm đến tiền bạc. Nhưng với người phụ nữ thời hiện đại thì, tiền bạc chỉ đạo họ về mọi phương diện: Kể cả lĩnh vực... tình! Cái quan niệm “một mái nhà gianh, hai trái tim vàng” cổ xưa lắm rồi! Thời nay, tuy cũng có nhưng rất hiếm.Tình thì tình, họ yêu trước hết phải là… tiền! “tiền” gần như là một chủ nghĩa, một lý tưởng sống của người phụ nữ bây giờ. Bởi vậy,  những chàng thi sĩ với tâm hồn lãng mạn, mộng mơ, chỉ giàu tình mà nghèo tiền? Rất dễ bị rơi vào “bến cô liêu”! Thi nhân viết:
                

“Tình và tiền”!              

Tiếng nói đó làm trái tim đàn bà hưng phấn                

Phụ nữ cả thế giới này, họ quí như nhau               

Nhưng nếu ít tiền, tình cũng hóa cô liêu!

    
Tức là, những tình yêu chỉ xây dựng trên nền tảng theo “tiếng gọi của trái tim” như của các nhà thơ, hầu hết trước sau cũng… tan vỡ! Nên Người mới than:
                

Nhưng tình em khác gì những chiếc lá bay kia                

Để năm tháng dài, hoang ru ta nơi bến lạnh…                             

                                                    (câu 19-20)

    
Thơ tình Phạm Ngọc Thái phần lớn được sáng tác từ các mối tình xưa. Thi nhân sống lại trong thơ bằng những kí ức của tình yêu.
                

Anh trở về như Na-pô-lê-ông                                              

Đi tù ngoài hoang đảo               

Ông dành thời gian viết hồi kí thuở tung hoành                

Anh lấy tình xưa xây giấc mộng thi nhân                

Chỉ tiếc nuối tình sao ngắn ngủi.                                            

                                         (Vĩnh biệt cuộc tình)

    

Anh đã nói như vậy. Cái thời mà người chồng là một nhà thơ nghèo, được bà vợ vẫn thủy chung như vợ của Tú Xương, Nguyễn Khuyến? Là chuyện rất... xưa. Thưở ấy, Tú Xương tự than trong bài thơ “thương vợ” nổi tiếng của ông rằng:
                

Quanh năm buôn bán ở mom sông,                

Nuôi đủ năm con với một chồng.                

Lặn lội thân cò khi quãng vắng,                

Eo sèo mặt nước buổi đò đông.                  

Một duyên hai nợ âu đành phận,                

Năm nắng mười mưa dám quản công.                

Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,                

Có chồng hờ hững cũng như không!

    
Giờ, xin phân tích đôi nét về quan hệ giữa đời sống thực của Phạm Ngọc Thái với thi ca: Tôi không biết nhiều đến hoàn cảnh gia đình trong mối quan hệ vợ chồng của anh? Nhưng xét nghĩ, với một con người đam mê văn chương, nhất là thơ ca như anh! Để có được một gia đình yên ấm ở xã hội hiện đại này, quả thật là khó !? Nghe nói, sau này tuy vẫn sống với nhau nhưng hai người thường hay xẩy ra chuyện xích mích về chuyện tiền nong - Mặc dù, cũng có một giai đoạn tác giả sống rất êm ái, yên ấm với gia đình. Chẳng thế, thời kì đó anh đã sáng tác cả một tập thơ nói về vợ con: Đó là tập “Có một khoảng trời” xuất bản năm 1990, sau một chuyến công tác ở Đức về. Có những bài thơ rất hay nói về người vợ trẻ của mình, như bài “Tiếng hát đời thường”:
                 

Trong một phố nghèo có người vợ trẻ                     

Vẫn đón con đi, về... như thường lệ                    

Vóc em thanh cũng thể mùa xuân                   

Đôi mắt em: Đôi mắt ấy màu đen.

    
Hay là:
                  

Miền đã theo tôi vào cuộc Trường Sơn                  

Hành quân rừng già, võng treo sườn gió...                  

Ai biết chiều nay người vợ trẻ                  

Đứng mong chồng bên đứa con thơ                  

Giọt lệ cháy xót lòng mang sắc xanh thu!

    
Rồi bài “Có một khoảng trời”:
                  

Cái khoảng trời, khi anh và em đã cách xa                  

(xa thật đấy mà cũng gần thật đấy)                  

Trong đau đớn anh hoá bờ cát cháy                  

Thổi về phương em giữa chiều gió nổi

                  

Hạt vô tư còn lại… những tàn tro!

    
Tình cảm của nhà thơ với gia đình, quê hương - Đặc biệt với người vợ, rất đẹp! Anh không ngớt lời ca ngợi qua một số bài khác nữa: Nỗi trăn trở người đi tìm vàng, Bài ca xứ sở, Trăng quê, Mùa tuyết quê người…
     Song cũng phải nói: Giai đoạn này tác giả còn đang công tác ở ngành ngoại thương, lại đi nước ngoài - Cuộc sống chắc cũng khá! Chưa bị mối quan hệ về tiền bạc chi phối nhiều, như khi anh đã lao hết mình vào sự nghiệp thơ phú, văn chương.
    
Mảng sáng tác duy nhất anh nói về người vợ, chỉ ở mỗi tập thơ đầu tay “có một khoảng trời” ấy! Còn cả một khối lượng hàng trăm bài thơ tình viết sau này, không thấy nhà thơ nói về người vợ của mình nữa. “em” trong các bài thơ tình của anh, toàn là em của cái thuở mộng mơ xưa... hoặc cảm xúc với một phụ nữ nào đó, không phải là vợ.
    
Bởi vậy, tất cả thơ tình Phạm Ngọc Thái hoàn toàn xuất phát từ sự rung động trái tim (ngoài phạm trù tiền), cảm xúc mà thành, cho dù tan vỡ vẫn đẹp!    
“Chết cũng chỉ như giấc ngủ” không chỉ là một bài thơ có tính tự sự bản thân? Nó đã mang cả ý nghĩa thời đại, trong mối quan hệ giữa “tình và tiền” của đời sống xã hội. Phản ảnh nhân sinh quan tác giả.    
Bài thơ ôm trùm rất nhiều mặt, giữa riêng tư với tính hiện thực xã hội. Khúc chiết và hay. Có những câu thơ đột biến, như:
                  

Ta nằm xuống hoá mình vào “kinh thánh”!

    
Huyền bí mà hiển linh. Nhiều người cho rằng, câu thơ: “Nhưng nếu ít tiền, tình cũng hóa cô liêu” là hay nhất! Để rồi tác giả buông một câu tự xoa dịu lòng mình:
                  

Giọt lệ thi nhân,                            

anh rỏ lên những trang thơ đời làm liều thuốc ngủ.     

Bài thơ đã kết thúc ở đó!
                                                                
                                                     VIỆT PHƯƠNG             

            (Trích tập “Cánh đại bàng của thi ca đương đại VN” 2019)