PHẠM NGỌC THÁI VỚI BÀI THƠ LÃNG MẠN TUYỆT HAY - Nguyễn Đình Chúc

(Trích tập "Cánh đại bàng của thi ca đương đại VN", Nxb Thanh niên 2019)

   

             

VÁY THIẾU NỮ BAY

                        

Rõ ràng trong ngọc trắng ngà                  

Dày dày sẵn đúc một tòa thiên nhiên

                                        Nguyễn Du

                                         

Váy thiếu nữ bay để ngỏ

Một khoảng trời nghiêng ngửa bên trong

Gió réo rắt, nắng bồn chồn hơi thở

Tìm vào cung cấm của em...

 

“Bờ bãi con người” em trổ hoa, trái ngọt

Đến đế vương cũng khum gối cầu mong

Váy thiếu nữ bay lộ một lâu đài, điện ngọc

Nơi sự sống nhân quần tiến hoá muôn năm

 

Váy thiếu nữ bay mang cả hồn thời đại

Mênh mông bầu trời, say đắm thế gian

Có phải đó khúc quân hành nhân loại

Em giữ trong mình nguyên thuỷ lẫn văn minh

 

Váy thiếu nữ bay, để thấy đời còn có lý!

Sự sống anh cùng nhân thế tồn sinh

Dù dung tục vẫn thánh tiên bậc nhất

Khởi điểm cho các luồng chính trị toả hào quang.

                            

                                                 Phạm Ngọc Thái

PHẠM NGỌC THÁI VỚI BÀI THƠ LÃNG MẠN TUYỆT HAY
                                                                              Nguyễn Đình Chúc
 
Có nhà thơ nào đã ví "cái" của người thiếu nữ như một cổng trời, qua cổng trời đó vào một động thiên thai. Hay như cách tả của bà Hồ Xuân Hương về của quí của chị em, trăm hình vạn trạng? Nhiều bài làm ta phải sởn gai óc. Thí dụ bài "Động Hương Tích":
               

Bày đặt kìa ai khéo khéo phòm              

Nứt ra một lỗ hỏm hòm hom    

Khi thì bà mượn cái quạt để tả về "chỗ ấy":               

Chành ra ba góc da còn thiếu               

Khép lại đôi bên thịt vẫn thừa...

    
Giờ ta đến với bài thơ của Phạm Ngọc Thái - Anh đã ví cái của em:
               

Một khoảng trời nghiêng ngửa bên trong    

Đến thiên nhiên cũng phải ngưỡng mộ và say đắm:               

Gió réo rắt, nắng bồn chồn hơi thở               

Tìm vào cung cấm của em...

    
Cũng đúng thôi! Trái tim ta khi cảm xúc còn rung động, huống hồ thiên nhiên? Nhưng điều mà tôi muốn nói ở đây, viết ra câu thơ như thế, tác giả đã mạnh bạo. Từ câu trước dùng hình tượng gợi cảm: Gió réo rắt, nắng bồn chồn /-  Câu sau lại rất đời:
              

Tìm vào cung cấm của em...

Đọc lên ta thấy gai gai, nhưng ngẫm kỹ thì sướng thơ. Sang khổ thứ hai,  thơ đã có tính triết lý:
                

“Bờ bãi con người” em trổ hoa, trái ngọt                 

Đến đế vương cũng khum gối cầu mong

     
Trong nhân sinh quan ta thấy: Rõ ràng nhà thơ đứng về phía nhân gian. Ca ngợi tình yêu, sự sống ở chốn cộng đồng. Câu thơ: “Bờ bãi con người” em trổ hoa, trái ngọt -  Nghĩa là vậy. Ta thường nói, sở dĩ tác phẩm của Nguyễn du sâu sắc, bất hủ - Bởi Người đã có hàng chục năm phải sống lăn lộn nơi dân dã, thấu hiểu nỗi tình kiếp chúng sinh mà viết nên... Kiều! Tôi nghĩ, một quan điểm rất cơ bản trong thi ca, chính là thái độ nhân sinh và thế giới quan của nhà thơ như thế nào? Nó có ý nghĩa rất quyết định tới tấm vóc của một bài thơ hay, cũng như tác phẩm văn chương.
     
Xin trở lại bài Váy Thiếu Nữ Bay. Câu thơ vừa nói trên ý rằng, ở nơi "Bờ bãi con người...": Em như hoa trái của sự sống. Sự sống mà không có hoa, trái... thì chẳng có gì hết, sẽ chỉ như cái xác chết. Sau đó để làm rõ hơn về giá trị nhân phẩm về “cái” của em, nhà thơ viết:
                           

Đến đế vương cũng khum gối cầu mong

Vậy là, hơn một lần tác giả lại bộc lộ quan điểm, “cái” của em còn cao hơn, đáng giá hơn hàng bậc đế vương kia! Sau đó, nhà thơ vẫn tiếp tục miêu tả về của quí của em, nhưng ở mức độ rộng và cao hơn:
                            

Váy thiếu nữ bay lộ một lâu đài. điện ngọc                          

Nơi sự sống nhân quần tiến hoá muôn năm...

 
Dùng hình tượng ví như "lâu đài, điện ngọc" ta cũng dễ hiểu. Cụ Nguyễn Du cũng từng ví của Kiều:
                           

Dày dày sẵn đúc một toà thiên nhiên

 
Còn về ý nghĩa tiến hoá vạn vật trong vũ trụ? Khởi thuỷ và muôn năm, cũng ở  trong “cái ấy” mà ra cả: Sự sống của nhân loại, nền văn minh, tiến bộ thế giới đều phải bắt đầu từ đấy! Về cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Còn tác giả muốn mượn cách nói như thế, để hàm ý những gì nữa... thuộc trong lĩnh vực chính trị xã hội? Thì có lẽ, mai sau đời sẽ bàn thêm.
     
Nghĩa là câu thơ: Nơi sự sống nhân quần tiến hoá muôn năm -  Mang theo cả ý nghĩa xã hội và tính vũ trụ của thi ca trong đó. Sang khổ thơ ba:
                             

Váy thiếu nữ bay mang cả hồn thời đại                            

Mênh mông bàu trời, say đắm thế gian

     
“Cái” mà đã dấu trong chiếc váy bay của người con gái lại bao trùm lên cả hồn thời đại, làm say đắm thế gian !? Không phải chỉ bây giờ, từ xa xưa đến mai sau vẫn thế -  Rồi tác giả buông ra một câu hỏi:
                           

Có phải đó khúc quân hành nhân loại?

     
Để anh chốt lại trong câu thơ kết đoạn:
                           

Em giữ trong mình nguyên thuỷ lẫn văn minh

     
Ngay từ thuở thiên thai, khi mà người đàn bà còn chưa biết mặc váy: “cái” đó đã có rồi. Nó mãi mãi là một bích phẩm bất hủ nhất, của cả tạo hoá lẫn xã hội con người. Thơ mang màu triết học, nghĩa kết vào nhau chặt chẽ.
    
Sang khổ thơ cuối cùng – Nhà thơ tung ra một lời phán quyết:
                          

Váy thiếu nữ bay, để thấy đời còn có lý!                          

Sự sống anh cùng nhân thế tồn sinh                          

Dù dung tục vẫn thánh tiên bậc nhất                          

Khởi điểm cho các luồng chính trị toả hào quang...

     
Câu thơ cuối đã khoá lại bài thơ. Nó mang theo lời triết lý có ý nghĩa xã hội !? Xin phân tích đôi nét - Bước đầu, tác giả lý giải về sự sống:                   
                          

Sự sống anh cùng nhân thế tồn sinh

     
Nghĩa là từ cá nhân tới xã hội phải nhờ có "cái ấy" mới có thể tồn tại và phát triển. Tất nhiên cách nói trong thi ca cũng chỉ có ý nghĩa biểu tượng. Hàm ý thi ca Phạm Ngọc Thái trong bài thơ này, còn mang theo tính phản biện có ý nghĩa xã hội? Tác giả đã phát triển biện luận ấy thế nào:
                        

Dù dung tục vẫn thánh tiên bậc nhất

     
Nói là phàm tục, cũng là phàm tục. Nhưng nếu nói "cái" ấy tiên thánh? Thì cũng là tiên thánh - Chẳng thế mà nhà thơ Nga M.Lermôntốp đã viết những câu thơ bất hủ về tình yêu với người đàn bà:
                       

Tượng thờ dù đổ vẫn thiêng                       

Miếu thờ bỏ vắng vẫn nguyên miếu thờ.

 Bởi vì với ý tưởng chân chính, khát vọng tình dục… cũng là đỉnh cao của sự thăng hoa trong tình yêu con người. Cái hạnh phúc vô giá. Niềm đam mê vô tận. Nó vừa tạo nên những sướng vui, đồng thời cũng là nguồn gốc của nỗi đau đớn. Nó mang đến ý nghĩa thánh thiện, đức nhân ái và bao dung. Nó chính là hạt nhân của tình lứa đôi. Cho nên Puskin đã nói một câu nổi tiếng, rằng: "Chỉ có tình yêu mới đẩy lùi tội ác"!
     
Ở đây tác giả nhấn mạnh về tình yêu gái trai nơi nhân gian, mà anh gọi là "Bờ bãi con người...".  Như trên đã nói, câu cuối cùng đã chốt lại cả bài thơ:
                   

Khởi điểm cho các luồng chính trị toả hào quang...

     
Đó là ngòi bộc phá nổ để bảo vệ cho toàn bộ ý tưởng của bài. Nào là:
                  

… Váy thiếu nữ bay mang cả hồn thời đại                  

… Nơi sự sống nhân quần tiến hoá muôn năm                 

 … Mênh mông bầu trời say đắm thế gian                  

… Một khoảng trời nghiêng ngửa

    

Chỉ để bảo vệ một chủ thuyết của tác giả: Ca ngợi cái kiệt tác mà tạo hoá đã sinh ra trên tấm thân người đàn bà - Thì từ khi có vũ trụ cùng thế giới con người đến nay, có cái gì được coi là vĩ đại hơn "cái" của đàn bà ấy đâu? Dù nhân loại có tiến triển đến hàng triệu năm nữa, nó vẫn vĩ đại nhất!
     
"Váy thiếu nữ bay" xứng đáng là một đài thơ. Một tuyệt phẩm thi ca của Phạm Ngọc Thái.
                                                           
                                                                       Nguyễn Đình Chúc                                                                                
(Trích "PNT cánh đại bàng của thi ca đương đại VN", 2019)