MỘT HIỂU LẦM ĐÁNG TIẾC VỀ BÀI THƠ "PHƯƠNG XA" CỦA VŨ HOÀNG CHƯƠNG – Phạm Đức Nhì

Nhà bình thơ Phạm Đức Nhì

Một Bài Thơ Lạ
 
Tình cờ đọc được bài thơ của anh Trần Vấn Lệ trên Facebook. Bài thơ có cái tựa hơi “điệu”: Bạn Có Thể Xé Quăng Bài Thơ Này Không Ạ?  Điểm chính của tứ thơ là 2 câu thơ của thi sĩ Vũ Hoàng Chương:
 

“Lũ chúng ta lạc loài dăm bảy đứa                                            

Bị quê hương ruồng bỏ giống nòi khinh”

 
Thi sĩ họ Trần có vẻ không hài lòng với cách phát biểu “đụng chạm” của thi sĩ họ Hoàng.
 
Đây là nguyên văn bài thơ:
 

BẠN CÓ THỂ XÉ QUĂNG BÀI THƠ NÀY KHÔNG Ạ?

 

Vũ Hoàng Chương cầm bút

Viết hai câu thế này:

 

"Lũ chúng ta lạc loài dăm bảy đứa

Bị Quê Hương ruồng bỏ giống nòi khinh!"

Ai đọc không giật mình?

Dân ta không thình lình

Chịu một cơn nội chiến!

 

Bốn Ngàn Năm Văn Hiến

Thành một con số không!

Vũ Hoàng Chương chắc ngông?

Chúng ta đều chắc dại?

 

Ai nhận phần sai trái

Làm Đất Nước tan hoang?

Cuôc chiến nào vinh quang?

Bắc Nam chăng? Giải Phóng!

 

Lá cờ bay gió lộng.

Đồng vọng tiếng chuông ngân...

Những cánh buồm gió căng.

 Những lòng người xẹp lép!

 

Ôi chao một đôi dép,

Một đôi mà chia hai...

Lũ chúng ta lạc loài,

Anh em nhìn lạ hoắc!

 

Vũ Hoàng Chương người Bắc

Mà không về Cố Hương!

Bao nhiêu người lạc đường

Chạy vào Nam trú ẩn?

 

Hoàng Giác tìm tổ ấm

Bằng bài ca Chiêu Hồi!

Đã qua chưa một thời...

bốn phương thành tám hướng?

 

Nguyễn Cao Kỳ biết ngượng

Về chết không chỗ chôn!

Phạm Duy có gây ồn,

Về, ngậm cười vĩnh viễn...

 

Bốn ngàn năm văn hiến

Bốn ngàn năm... một ngày!

Vũ Hoàng Chương loay hoay

Viết hai câu đứt ruột!

 

"Lũ chúng ta lạc loài dăm bảy đứa

Bị Quê Hương ruồng bỏ giống nòi khinh"

 

Một giang sơn tan tành 

Đếch có ai trách nhiệm!

Niềm vui ngày một hiếm

Nỗi buồn ngày thênh thang!

 

Bạn có thể xé quăng

bài thơ này, không ạ?

Cho tôi hôn trên má

một miếng... buồn lê thê!

 

                   Trần Vấn Lệ

 

Một Hiểu Lầm
 
Nhà thơ Trần Vấn Lệ nghĩ rằng nhóm chữ “Lũ chúng ta” trong 2 câu thơ của Vũ Hoàng Chương bao gồm cả mình (và cả dân tộc Việt Nam) nên “nổi trận lôi đình” tuôn ra những câu thơ đầy nghĩa khí:
 

Vũ Hoàng Chương cầm bút

Viết hai câu thế này:

"Lũ chúng ta lạc loài dăm bảy đứa

Bị Quê Hương ruồng bỏ giống nòi khinh!"

 

Ai đọc không giật mình?

Dân ta không thình lình

chịu một cơn nội chiến!

 

Bốn Ngàn Năm Văn Hiến

Thành một con số không!

Vũ Hoàng Chương chắc ngông?

Chúng ta đều chắc dại?

 
Bài thơ của anh Trần Vấn Lệ khá hay, đặc biệt, cảm xúc mạnh mẽ, nóng hổi. Tuy nhiên, ở đây tôi không bình thơ mà chỉ xoay quanh điểm anh Trần Vấn Lệ hiểu lầm.
 
Hai câu thơ đó nằm trong bài Phương Xa của Vũ Hoàng Chương và trong ngữ cảnh ở bài thơ đó nhóm chữ “Lũ chúng ta” có nghĩa hoàn toàn khác.
 
Và bây giờ xin phép “dài dòng văn tự” một tý để một là, biện minh cho thi sĩ họ Hoàng, và hai là, nói vài lời công đạo cho thơ.
 
Bài Thơ “Say Đi Em” và Thành Sầu Của Vũ Hoàng Chương
 
Tập thơ Say của Vũ Hoàng Chương xuất bản năm 1940 - có nghĩa là bài thơ Say Đi Em được viết trước đó.
 
Nho học đã lụi tàn. Khoa thi Hương cuối cùng là khoa Mậu Ngọ (1918), tổ chức tại trường Thừa Thiên. Sau khoa thi Hương này, ngày 28/12/1918, vua Khải Định ra chỉ dụ bãi bỏ khoa cử ở Việt Nam. Khoa thi Hội và thi Đình cuối cùng được tổ chức năm 1919. Những người thi đỗ có bằng nhưng không được bổ nhiệm chức vụ gì. (1)
 
Cha mẹ Vũ Hoàng Chương, cũng như rất nhiều bậc cha mẹ thuộc hàng quan lại, khá giả thời bấy giờ, ở vào thế tấn thối lưỡng nan. Một là, giữ lấy chút tiết tháo kiểu quân tử Tàu, thà để con lông bông chịu dốt chứ không thèm hợp tác với ngoại bang. Hai là, cho con theo Tây học để mở mang kiến thức, có cơ hội thăng tiến trong xã hội mới. Họ, hầu hết, đã chọn con đường thứ hai. Vũ Hoàng Chương nhờ thế, đỗ Tú Tài Pháp ban toán năm 21 tuổi (1937).
 
Năm 1938 ông vào Trường Luật nhưng chỉ được một năm thì bỏ, đi làm Phó Kiểm Soát Sở Hỏa Xa Đông Dương, phụ trách đoạn đường Vinh – Na Sầm. (2)
 
“Vào năm 1935, Hà Nội tuy sống dưới chế độ bảo hộ của thực dân Pháp nhưng có một bộ mặt rất thanh bình, vui vẻ, trẻ trung. Nhà cầm quyền đang cố tình dung túng các cuộc ăn chơi phóng túng để người ta quên đi biến cố đàn áp tàn bạo vừa qua (Năm 1930, Nguyễn Thái Học và mười hai liệt sĩ VN Quốc Dân Đảng khác phải lên đoạn đầu đài ở Yên Bái, sau đó là chiến dịch lùng sục bắt bớ ở nhiều nơi), đồng thời để ru ngủ thanh niên nên các trà đình, tửu điếm, các tiệm nhẩy đầm, các nhà hát ả đào (còn gọi là hát cô đầu) và các tiệm hút thuốc phiện mọc lên nhan nhản. Người ta đua nhau ăn diện, nhiều cậu công tử Hà Thành diện đúng mốt Paris, tay sách can đi bên cạnh các cô gái tân thời, phấp phới áo dài Lemur Nguyễn Cát Tường”. (3)
 
Vũ Hoàng Chương ngoài việc bắt buộc phải theo Tây học để tiến thân, còn cắn phải miếng mồi “ru ngủ” của người Pháp. Ông cũng lao vào những thú vui trác táng - rượu, thuốc phiện, nhảy đầm và cả gái nữa. Về điểm này, Trong Thi Nhân Việt Nam, Hoài Thanh đã có một đoạn khá đầy đủ:
 
“Người say đủ thứ: Say rượu, say đàn, say ca, say tình đong đưa. Người lại còn “hơn” cổ nhân những thứ say mới nhập cảng: Say thuốc phiện, say nhảy đầm. Bấy nhiêu say sưa đều nuôi bằng một say sưa to hơn mọi say sưa khác: Say thơ”. (2)
 
Như vậy, “thành sầu” của Vũ Hoàng Chương là nỗi sầu đất nước bị ngoại bang đô hộ, dân tộc bị chúng làm tha hóa, băng hoại bằng đủ mọi âm mưu thâm độc. Trớ trêu thay, chính ông lại góp tay, giúp sức cho bộ máy cai trị ấy, chính ông lại lậm vào những cuộc chơi trác táng do chúng đặt ra, không những tự làm hỏng mình mà còn làm gương xấu cho lớp trẻ, rường cột của tương lai dân tộc. Ông cảm thấy tội lỗi, tủi nhục, uất ức và chất ngất buồn sầu. Là người có liêm sỉ, ông đã can đảm nói lên sự thật:
 

Lũ chúng ta lạc loài dăm bảy đứa

Bị quê hương ruồng bỏ giống nòi khinh

Bể vô tận xá gì phương hướng nữa

Thuyền ơi thuyền, theo gió hãy lênh đênh.

 

                                              (Phương Xa)

 
Nỗi tủi nhục buồn sầu đó bắt rễ, ăn sâu rồi cao lớn như một bức tường thành sừng sững trong tâm hồn nhà thơ – đã trở thành điểm mấu chốt trong tứ thơ của thi phẩm Say Đi Em. Ông đã mượn rượu với ý định đánh sập thành sầu 
 

Nhưng em ơi! Đất trời nghiêng ngửa

Mà trước mắt thành sầu chưa sụp đổ

Đất trời nghiêng ngửa

Thành sầu không sụp đổ, em ơi.

 
Và đã thất bại.
 
Như vậy, nhóm chữ  “Lũ chúng ta” trong 2 câu thơ làm anh Trần Vấn Lệ hiểu lầm rồi nổi giận thật ra chỉ gồm Vũ Hoàng Chương và nhóm bạn “lạc loài dăm bảy đứa” “cùng hội cùng thuyền” cùng sở thích – trong đó có những sở thích hạ phẩm giá con người và làm suy yếu đất nước, ô nhục dân tộc. Chính vì thế cái “lũ” ấy mới có mặc cảm “Bị quê hương ruồng bỏ giống nòi khinh”. Còn anh Trần Vấn Lệ bây giờ và hàng mấy mươi triệu dân Việt Nam lúc đó chẳng liên quan gì đến chuyện “ruồng bỏ”, “khinh bỉ” cái “lũ” ấy cả. Hơn nữa, “Quê Hương Việt Nam, Mẹ Việt Nam” có bao giờ “ruồng bỏ”, “khinh bỉ” những đứa con của mình đâu; dù có thế nào đi nữa vẫn mở rộng vòng tay thương yêu ôm chặt đàn con bất kể ngoan hiền hay hư hỏng.
 
Tôi không biết nhóm bạn “cùng hội cùng thuyền” của thi sĩ Vũ Hoàng Chương thuở ấy thế nào chứ chính ông thì đã quay lại đường ngay nẻo chánh. Ông sống nửa cuộc đời còn lại của mình như một đứa con ngoan hiền, đã dậy dỗ và nêu gương sáng cho lớp trẻ. Đặc biệt, ông đã sáng tác và để lại cho kho tàng văn chương Việt một khối lượng tác phẩm đồ sộ và giá trị.
 
Kết Luận
 
Một bài thơ đã viết ra và phổ biến thì dù ai đó có đập tan máy tính hay xé nát văn bản nó vẫn còn đấy. Bài thơ của anh Trần Vấn lệ - vì một chút hiểu lầm – nên tứ thơ đã “đi lạc”. Mà sự “đi lạc” này khá rõ ràng, chỉ cần “quay lại” nhìn lại kỹ một chút là sẽ nhận ra. Là tác giả, anh có quyền “đường ta ta cứ đi”, thiên hạ nói gà nói vịt gì cũng mặc kệ.
 
Nhưng anh cũng có thể quay lại nói vài câu để sòng phẳng với độc giả và thi sĩ Vũ Hoàng Chương (dù ông đã khuất bóng). Nếu anh làm được như vậy thì mai đây có dịp gặp nhau trên đường đời tôi cũng sẽ chẳng ngại ngùng gì mà không chìa má cho anh hôn “một miếng”. Có điều đó không phải là “miếng hôn buồn lê thê” (chữ của Trần Vấn Lệ) mà sẽ là nụ hôn thấm đậm tình bạn bè - những người cùng hết lòng yêu văn chương thi phú.
 
(Bài viết có lấy ý và mượn vài đoạn trong Say Đi Em - Một Bài Thơ Tới Bến của cùng tác giả)
 
                                                                       PHẠM ĐỨC NHÌ
                                                                    nhidpham@gmail.com
                                                                phamnhibintho.blogspot.com

 
 ....................
 
CHÚ THÍCH:
 
 1/ (Chi Tiết Thú Vị Về Khoa Thi Nho Học Cuối Cùng, Chí Đức, kienthuc.net.vn)
(https://kienthuc.net.vn/tham-cung/chi-tiet-thu-vi-ve-khoa-thi-nho-hoc-cuoi-cung-405397.html)
 
2/ (Vũ Hoàng Chương, Wikipedia.org)
(https://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9_Ho%C3%A0ng_Ch%C6%B0%C6%A1ng)
 
3/ (Thiên Tình Sử Của Thi Sĩ Vũ Hoàng Chương - Phần 1, Phạm Thị Nhung, Cỏ Thơm)
(http://cothommagazine.com/index.php?option=com_content&task=view&id=103&Itemid=1)