CHỢ CHIỀU CAM BÌNH VÀ MỘT TIẾNG QUÊ ĐÃ MẤT - Đinh Hoa Lư

       Nhớ về mạ tôi - một thuở nhọc nhằn nơi cái chợ thôn xưa
                                                                            Đinh Hoa Lư
 
 

                                      Cảnh chợ Cam Bình vào buổi chiều khi tan chợ

Địa điểm chợ Cam Bình hiện nay, người viết nghe bà con kể lại rằng bỗng được dời từ chân dốc Trung Giang về, tức khoảng năm 1977. Khu chợ mới mang tên thôn Cam Bình có thể do người Quảng Trị muốn lưu lại cái tên Cam Lộ - Bình Long chăng? (xin xem hiệu đính phần cuối bài [1])

Nơi mua bán mới mẻ này nằm trên một khoảng cát trắng, bằng phẳng. Như thế mỗi sáng, người thôn tôi khỏi cái nạn đi ngược lên dốc. Thêm một thuận lợi do chợ nằm bên đường Tỉnh lộ 55 dẫn về thị trấn La Gi.
 
Xã Tân Mỹ vào cuối thập niên 1980 xem như "xóa sổ" vì nhập vào Tân Thiện một nửa, còn nửa kia trên đồi nhập vào xã Tân Sơn. Chợ Cam Bình, cũng như cái trường mang tên Cam Phú gần đó vẫn giữ nguyên tên tuy đã mang tên mới là xã Tân Thiện. Đó là những cái tên, nói từ miệng người dân chứ không thấy ghi tên văn bản giấy tờ gì. Người mình tự đặt với nhau lâu ngày thành quen miệng. Xã Tân Thiện mới rộng hơn, sáu thôn liền một dãy. Chợ  ở vào cái thôn cuối cùng của xã tức là Thôn Sáu.
 
CẢNH CHỢ CHIỀU 
 
Mấy thôn này dù sao cũng mang một chút hình ảnh đồng bằng tuy không "thẳng cánh cò bay". Vài ba mẫu ruộng hai bên con đường đất dẫn về thị trấn La Gi nơi phố phường đông đúc, thuộc huyện Hàm Tân.
 
Nơi này có cái "đình chợ". Người ta gọi thế cho ra vẻ, thực ra nó chỉ là những khung nhà trống xiêu vẹo lợp tranh, sau này được thay thế hai mái tôn cũ. Tuy vậy "mái đình" ưu tiên cho những sạp hàng nào giá trị như hàng vải hàng xén... chủ những cái sạp hàng "tạp nhạp" tạo thành hai dãy nằm ngoài đình. Những cái sạp đan bằng cây rừng, trên che vài ba tấm tranh tạm bợ. Người dân quê thường mua những thứ cần dùng tại đây, họ cần nhất là thuốc hút, gia vị. Vào buổi sáng khoảng trống trước chợ là nơi mua bán rộn ràng. Những gánh bột lọc trắng tinh, những trái mít chín thơm ngát, những gánh khoai sắn nặng trĩu, nào dưa gang, dưa hường, cùng bao thứ rau trái khác, gà, vịt... đa phần từ trên dốc Tân Sơn gánh về.
 

                                    Buổi chợ Cam Bình vào buổi sáng năm 1995
 
Người buôn mua lại nông phẩm đem về chợ tỉnh dưới kia. Vùng này cao hơn gần dốc dân mình ở đây gọi là vùng trên còn miệt dưới huyện Hàm Tân thấp hơn, vùng đồng bằng sát biển thì người ta gọi là "dưới". Xe đạp là phương tiện chuyên chở thông dụng nhất lúc này. Những thúng khoai nặng nề, những trái bí tròn trịa được con buôn bỏ vào bao chở sau xe đạp. Những trái mướp thơm dài "thoòng" ưu tiên treo vào ghi đông đằng trước. Mấy o con gái Cam Bình mua đi bán lại trong ngày nhanh nhẹn chạy về kịp chợ sáng La Gi. Tảo tần khuya sớm, trưa về cũng đủ tiền gạo- mắm nuôi cha, giúp mẹ.
 
Người viết xin kể lên đây hình ảnh những chiếc xe thổ mộ. Phương tiện xe ngựa này chắc hẳn ngoài quê chưa bao giờ có?  Họ ở dưới Ngã Tư Quân Cảnh (Ngã Tư Hiến Binh) hay là thôn đầu Tân Thiện thay phiên nhau lên đây chở hàng và khách. Mỗi xe một ngựa, xe độc mã. Con ngựa kéo gầy gò, nhẹ bấc so chiếc xe đầy nhóc nào sắn nào khoai! Những bao nông phẩm đã thế còn chất cao trên mui, người chật nít bên trong. Chưa hết! còn bao nhiêu thứ lủng lẳng treo hai bên nữa?! Hình ảnh này trông thật thảm thương cho con ngựa! Lúc này, cái càng xe đằng trước bị nhấc lên cao kéo theo cả con ngựa "khốn khổ" lên trời, bốn vó nó "đu đưa-chới với"!? Chú tài ngựa lúc này vội nhảy xuống, chú vội nhờ thêm vài người khách, "í ới" một hồi mới kéo được con ngựa cùng cái càng xe xuống đất. Dân trong thôn tạm gọi là "bến xe ngựa". Họ chờ khách trước nhà máy xay Liên Cao, có khi người cần việc về Lagi hay Xã có thể đi đi xe thổ mộ này cho kịp thì giờ.  Bến xe ngựa, mấy chiếc xe ôm Minsk cùng mấy tiệm hàng, nhà máy xay Liên Cao...  đã góp phần làm cho cảnh chợ Cam Bình thêm phần nhộn nhịp, vui hơn cái năm vừa sau 1975 khá nhiều.
 
Nói về "chợ cá", tiếng là chợ cá nhưng nó khiêm nhường, 'núp' phía sau, tiện  lối ra biển. Hiếm khi thấy cá lớn. Cá lớn loại  ngon, mực, tôm bao hải sản đắt tiền ngư dân ngoài mấy xóm biển chỉ đem về thị trấn La Gi, ưu tiên "xuất khẩu", chợ quê làm gì mua nỗi? họa chăng vài ba mớ cá vụn, gánh vội vào đây. Trời bù cho là cá rất tươi, biển gần, mới vô, chỉ non cây số. Mấy o buôn cá đi tới đi lui ngoài biển, vơ xong vài mớ cá vụn chạy vội vào chợ chỉ mười mấy phút là đến. Những lúc trời động, nói đúng ra là biển động thì có cá đuối. Cá đuối nằm sát đáy nhưng biển động thì nó ngoi lên. Có lúc có con cá đuối quá to hai người gánh mới nỗi. Cá đuối lúc này thành phố không chuộng, "xuất khẩu " cũng chê, mới "trôi dạt" vào ngôi chợ nghèo này. Sau này đất nước ăn nên làm ra: cá đuối phơi khô làm mồi nhậu 'cao cấp' thế là chợ nghèo mất tăm cá đuối, ngoại trừ các con đuối thật nhỏ hay cá đuối kim mà thôi.
 
Đằng trước, rộn ràng vài ba tiếng đồng hồ vì Cam Bình là đầu mối cho những mặt hàng rau quả buôn về thị trấn. Những chiếc xe đạp chở rau quả, những chuyến xe ngựa, chất hàng xong, lóc cóc theo sau chạy về hướng tỉnh. Rồi ngược lại, những o con gái Cam Bình buôn hàng từ La Gi cũng vừa lên tới. Chợ bán đi những hàng nông phẩm, thì cũng cần tiêu thụ những thứ buôn lên từ La Gi. Vài ba ký thịt heo, thịt bò loại hai, loại ba, có nghĩa là "thịt vụn" được buôn lên đây. Vài thứ rau quả Đà Lạt như cà rốt , su hào, ít mớ khoai tây cũng loại "hai, ba", người ta gọi là hàng legume, vài chục ổ bánh mỳ mới ra lò tô điểm  thêm cho "mặt hàng thành phố". Người bán kẻ mua, bà con thôn xóm cả thôi. Những cô con gái lớn lên từ vùng đất trước đó gọi là Động Đền quanh quất chẳng ai xa lạ. Sau này ngôi chợ to dần, mấy chiếc honda đời cũ dần dà thay thế mấy chiếc xe đạp.

 

                      Cảnh chợ Cam Bình ngày ba mươi tết với những bó hoa bình dân

Con đường liên tỉnh lộ 23 (nay 55) đi qua chợ Cam Bình - thời chưa đổ nhựa. Bên đường những chiếc xe thồ Minsk đứng đợi khách-cái đình chợ ở giữa vẫn còn, trái là nhà máy xay Liên Cao và Tiệm hàng xây dựng Sáu Huế  [hinh Thanh Nho]

ĐỘI BÓNG CAM BÌNH TRƯỚC 1995

Trước quán cà phê chú Thậm (qua đời 2017). Ở giữa là bác Lê văn Linh (đã qua đời )+ Anh Thành làm cho Xã Tân Thiện & lớp trẻ xung quanh nay đã khá tuổi con cái đùm đề

Con đường Tỉnh Lộ 55 (ngày xưa còn gọi là liên tỉnh lộ 23) đi qua chợ Cam Bình, tiếp tục được tu bổ nhiều lần. Bao lớp đất đỏ từ xa chở về, đắp dần cho đến Bình Châu. Bộ mặt ngôi chợ từ đó thay đổi. Vài ba quán cà phê: quán Chú Thậm, Chú Thư. Tiệm chụp hình & thuốc tây của Chú Nho, tiệm bán đồ xây dựng Sáu Huế, nhà máy xay Liên Cao sau này thành tiệm tạp hoá, đại bài gạo Lâm Tín... theo nhau mọc lên.

 

Trong đình chợ còn thêm vài ba tủ kiếng bán mua vàng bạc như Kim Ty, Kim Phượng. Hàng vải hàng xén gia đình bác Định, bác Miễn... hàng ăn cùng kẹo đậu phụng nổi tiếng của vợ chồng chú thím Lý - Sâm. Lò heo ông Giáo, ông Tình bà Cẩm, tiệm tạp hóa O Cháu, O Đồng, Chị Trà  con bác Miễn v v... quanh đi quẩn lại cũng là bà con Cam Lộ - Gio linh không ai xa lạ.

Chỉ tiếc một điều một hai năm gì đó sau 1980 vắng bóng gánh cháo lòng O Nuôi mẹ thằng Châu. Phải công nhận O Nuôi nấu cháo lòng rất ngon, cháo không bao giờ rền như cháo hầm. Tô cháo thơm ngát mũi, khách đi qua không thể nào không ghé. Nhà thằng Châu con trai độc nhất của O cũng nhờ gánh cháo O bán trong mái nhà tranh cạnh chợ. O nhờ gánh cháo mà nuôi đứa con trai cưng của O đầy đủ không thua ai. Người viết về đây thì hàng "đột đột" - tiếng dân QT gọi về lu vại - của ông Hai Than cũng hết bán. Nhưng còn nghe thiên hạ kể trận lụt lớn 1977 lướt qua chợ làm lu vại của ông Hai Than bị vùi lấp gần hết. Trận lụt lớn thiệt! Lấp trường Cam Phú một nửa, cát cuốn tràn đầy các phòng học. Cho đến 1980 xe máy xúc trên huyện về mới cào ra hết cát. Số cát cào ra này tạo quanh trường y như một con đê che chở một doanh trại hay pháo đài nào đó.      

   

Ông Hai Than mua bán vậy cũng có tiền nuôi con học lên bác sĩ. Bác sĩ Hà Văn Anh sau này về phục vụ bà con tại đây. Phòng khám bệnh nằm ngay chân dốc Tân Sơn đổ về, sau lưng là đồi cát trắng hiu quạnh. Một thời bà con trên đồi Tân Sơn và ngay cả Cam Bình mắc chứng "sán móc" quá nhiều nên phòng khám bs Anh làm không hết việc. Người viết không thể nào quên thời này ra đường gặp rất đông người dân có màu da vàng vọt vì cái bệnh sán quái ác.

 

Biển Cam Bình ngày nay 2014 - vẫn những chiếc thúng, đánh vét cá ven bờ kiếm sống qua ngày
   
Khoảng cuối thập niên 1980 những chiếc xe mô tô Minsk của Liên xô ra đời tạo thêm công ăn việc làm cho đàn ông trong thôn. Nghề chạy xe ôm khá tiện lợi. Ai cần đi đâu gấp như ra bến xe hai ba giờ sáng: có xe ôm! Ai cần ra Quốc Lộ 1 đón xe ra Trung: có xe ôm! Thậm chí ai bệnh nặng cấp kỳ cũng cần xe ôm! Mấy anh xe ôm chở khách đằng sau, hai chân chống hai bên lội chiếc xe Minsk qua mấy ổ gà đầy nước... Nghề chạy xe ôm tuy cực nhưng cũng đỡ vất vả hơn khi đứng cuốc giữa cánh đồng bạc màu cho ít hoa lợi. Mùa rảnh, rõ ràng chiếc xe ôm đã giúp cho mấy anh nông dân kiếm thêm lợi tức.

 

Thế mà...
Dù hiện nay chợ Cam Bình đã thuộc xã mới có tên là Tân Phước nhưng không khá hơn chút nào, đó là vì sao ? Cái chợ quê như người viết đã kể trên không phải không gặp chuyện bất ngờ! Kinh tế đổi mới thêm, đường sá thông thương hơn. Con đường đất năm xưa giờ đã trải nhựa đến tận Bình Châu. Phương tiện dồi dào, đi đứng thuận lợi, nhấc điện thoại lên sẽ có xe đò chờ ngoài ngõ. Nhất là đời sống người dân Cam Bình nay đã lên cao. Nhà nào cũng có phương tiện xe máy "rù" một xíu là đến ngay chợ La Gi. Ngôi chợ quê nay dưng ế ẩm? đông người bán, ít kẻ mua?  Chợ dần hồi thu nhỏ không giống như cái thời mới bắt đầu..."đổi mới".

Biển Cam Bình hôm nay. Thỉnh thoảng có khách xa về thăm biển Cam Bình nhưng chưa giúp gì kinh tế Cam Bình lên cao?

 
Những con đường ra biển nay bỗng thông thương, trải nhựa, xe hơi chạy được. Quán xá, chợ đò, mở thêm sát biển cho khách hóng mát, du lịch. Nhà nghỉ, quán trọ, thi nhau mọc lên. Tất cả cộng lại khiến ngôi chợ phía trong càng lúc càng khó làm ăn! Đã thế, nhà cửa thi nhau xây lớn thêm xung quanh khiến nó càng  "co rúm" lại giữa, khó nhìn ra !
 

Con đường trải nhựa chạy suốt từ La Gi một mạch vào tận Bà Tô, Bà Rịa cho đến Sài gòn. Những chiếc xe hàng, xe khách nhiều kiểu chạy qua càng lúc càng nhiều. Cái đáng nói chẳng chiếc xe nào cần thiết phải dừng lại trước cái chợ này. Chợ Cam Bình ngày nay khách vắng dần nên càng lúc càng thu hẹp lại. Chỗ mua bán trao đổi nông phẩm rộng trước chợ nay chẳng còn. Lác đác một hai anh xe ôm uể oải ngồi đợi khách (hình Trần Thiên Khả , Cam Bình)

 

Cho đến hôm nay ngôi chợ Cam Bình đã thu nhỏ lại khuất hẳn sau hai cây phượng vĩ, khó nhìn ra, thật đúng hình ảnh một cảnh "chợ chiều " [hình Thanh Nho 10/2014]

Cảnh chợ chiều 

BAO LỚP TRẺ RA ĐI LÌA XA CAM BÌNH
 
Những lớp người trẻ sinh ra trên mảnh đất Cam Bình, lớn lên từ nhành lúa bạc màu, củ khoai củ sắn nơi thôn nghèo, giờ khôn lớn học hành đổ đạt phải ra đi tìm đời sống mới. Những lớp bán buôn xưa giờ không còn tìm đâu ra lợi tức nơi vùng đất cũ. Bao kẻ ra đi. Hôm nay Cam Bình quạnh vắng bên sóng biển ngàn năm rì rào vỗ nhịp. Cam Bình chỉ còn lại lớp tuổi già nua, ngồi ngóng tin con ra đi tìm đời mới, đầy đủ hơn, tại chốn thị thành.
 
Hai chữ Cam Bình dần dà chắc sẽ theo lớp người xưa đi vào dĩ vãng, một thời lem luốc củi than. Hình bóng bao cánh rừng bạt ngàn cùng lớp người xưa nay đã khuất hẳn vào trong quá khứ cũng như tiếng rìu tiếng rựa một thời...
 
Ngót nghét hai mươi năm người viết mới có dịp về thăm lại thôn xưa.  Chợ Cam Bình nay không còn khách. Các o, các mệ, bán hàng hai mươi năm trước, nay theo nhau khuất bóng. Ai còn tại thế như mẹ tôi nay trí óc đã hao mòn mụ mẫm lúc nhớ lúc quên? Cảnh CHỢ CHIỀU trong bao ngày tần tảo mà mẹ tôi nhọc nhằn một nắng hai sương nuôi sống gia đình... lớp lớp mồ hôi nhọc nhằn trên đôi vai gầy guộc của mẹ. Ngày ngày quẩy gánh ra chợ mẹ tôi mong sao kiếm sống qua ngày...
 
Thế gian 'vật đổi sao dời', đó là lẽ thường của cuộc đời.  Tuy thế trong lòng người viết vẫn bồi hồi mỗi khi nhớ về ngày tháng cũ. Hình ảnh cái chợ quê mang hai chữ "CAM BÌNH" - Cam Lộ, Bình Long - người dân Quảng Trị "mang theo quê hương" khi ra đi KHAI HOANG LẬP ẤP.
Mong sao mai kia, dù ngôi chợ đó có bị xóa đi dấu tích, vẫn còn người nhắc lại CHỢ CAM BÌNH  cho thế hệ cháu con.
 
XIN THAY CHO PHẦN KẾT
 
THIÊN HẠ ĐỔI DỜI, SỐ PHẬN CHỢ CAM BÌNH tuy đổi tên là Tân Phước nhưng may thay vẫn còn nằm trên nền đất cũ.  Chợ Tân Phước (Chợ Cam Bình) thay đổi tên cũng như bao di tích nào đó từ thời trước đến nay cũng chung số phận.  Tên gọi một địa danh có khi nó lại kèm theo một di chứng LỊCH SỬ truyền khẩu cho muôn đời con cháu mai sau. Thói đời THAY CŨ ĐỔI MỚI là chuyện thường tình. Nhưng có khi cháu con lại vô tâm đánh mất đi một dấu ấn của cha ông để những ngày sau mất công tìm lại.
 

Chợ xây lại ngày 26/4/2018 với cái tên mới “chợ Tân Phước”

TRĂM NĂM BIA ĐÁ THÌ MÒN: đúng vậy cung vàng điện ngọc hay xây dựng công phu nào đó cũng bị thời gian phế bỏ. Nhưng NGÀN NĂM BIA MIỆNG VẪN CÒN TRƠ TRƠ: chính đây là cái thâm ý của tổ tiên chúng ta bao đời dặn dò con cháu rằng: chỉ có BIA MIỆNG chính nó là truyền khẩu muôn đời như câu ca dao điệu hò của mẹ nó vẫn TRƯỜNG TỒN MẢI MÃI VỚI THỜI GIAN. Thế ta tiếc chi hai tiếng CAM BÌNH sao thế nhân nỡ lòng XÓA MẤT? Để cho con cháu chúng ta đời sau và đời sau nữa chẳng còn gì một hình ảnh ngày xưa NGÀY KHAI HOANG LẬP ẤP có một cảnh CHỢ CHIỀU MANG HAI CHỮ THÂN YÊU CHỨA CHAN KỶ NIỆM ĐÓ LÀ CAM BÌNH ,TIẾNG CỦA ÔNG BÀ MÌNH NGÀY TRƯỚC...
 
NAY NGỒI NGẪM LẠI CHÚNG TA THƯƠNG TIẾC CHO HAI CHỮ CAM BÌNH SẼ THEO THỜI GIAN TỪ NAY MẤT TIẾNG!
 
                                                                     ĐINH HOA LƯ
                                                         Edit 30 tháng tư năm 2020

 *

[1] Theo thu thập vài nguồn tin cũng như theo trí nhớ tác giả thì trước phong trào di dân lập ấp cho đồng bào chiến nạn Quảng Trị từ Đà Nẵng vào Bình Tuy vào năm 1973 thì đã có một số đồng bào Bình Long chạy giặc vào năm 1972 về sinh sống ở vùng Động Đền, Hàm Tân này rồi. Khi người Cam Lộ vào định cư tại Động Đền mới lập nên vùng này gọi là Cam Bình thuộc xã Tân Mỹ thuộc Huyện Hàm Tân. Cam Bình là ghép tên từ Cam Lộ và Bình Long thì đúng hơn.  Năm 1980 tác giả được ra trại cải tạo về lại Cam Bình còn quen một số bạn và gia đình người Bình Long còn làm nông ở thôn 6 Tân Mỹ này. Địa phận xã Tân Mỹ từ dốc Thanh Linh cho đến dốc chợ Trung Giang. Sau này xã Tân Mỹ xóa tên Cam Bình thuộc Tân Thiện và một phần trên dốc thuộc về xã Sơn Mỹ.