THÁNG MƯỜI - Thơ Louise Glück, Nguyễn Đức Tùng dịch

                 

       

                                 Nhà thơ Louise Glück

Louis Glück sinh ở thành phố New York năm 1943, lớn lên ở Long Island, theo học tại Sarah Lawrence College và Columbia University. Bà được xem là một trong những nhà thơ Mỹ lớn nhất hiện nay, với một bút pháp điêu luyện, khắc khổ, nhạy cảm. Thơ nói về tình yêu gia đình, về nỗi cô đơn, các bi kịch hôn nhân, ly dị, cái chết. Bà là tác giả của mười ba tập thơ, từ First born, Sinh đầu lòng, tập thơ đầu, đến The Garden, Khu vườn, 1976, từ Ararat 1990 đến The wild iris, Diên vĩ hoang dại, 1992, tác phẩm được giải thưởng Pulitzer. Năm 2003, bà trở thành thi sĩ công huân của Hoa Kỳ. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng thơ của bà đen tối, cô đọng, nối tiếp truyền thống từ Emily Dickinson đến Elizabeth Bishop. Tập thơ A village life, Đời sống làng quê, là một sự chuyển đổi từ khuynh hướng tối thiểu đến những câu thơ dài, theo lối kể chuyện, tươi tắn hơn, được xem là một thành công nổi bật. Ngoài sáng tác, bà cũng là một nhà phê bình, như hầu hết các nhà thơ đương đại tài năng ở Hoa Kỳ. Tập tiểu luận Proofs and Theories, Bằng chứng và lý thuyết, 1994, theo tôi là một tác phẩm đặc sắc. Tập thơ mới nhất của bà, Faithful and virtuous night, Đêm trung thành và cao quý, đầu năm 2020, được độc giả nồng nhiệt đón nhận. Tháng Mười, 2020, bà nhận giải thưởng Nobel văn học, về điều mà Hàn Lâm Viện Thụy Điển gọi là "một tiếng nói thơ ca không thể nhầm lẫn về cái đẹp khắc khổ khiến cho những kinh nghiệm tồn tại cá nhân trở thành phổ cập ".

Bài thơ October, Tháng Mười, dài như một trường ca, gồm sáu phân khúc, được viết vài năm sau ngày 11 tháng 9 năm 2001, là phản ứng và suy tư của nhà thơ về sự kiện bi thảm này của nước Mỹ và của nhân loại.
Glück đứng ở trung tâm của thời gian không phải với một xúc cảm thô ráp hay với sự bỏ rơi ngôn ngữ, mà với một câu hỏi khẩn cấp không bao giờ tàn lụi về tâm hồn.

                                                                               Nguyễn Đức Tùng
 
THÁNG MƯỜI

1.
Mùa đông tới, chẳng phải trời sắp lạnh,
Chẳng phải Frank vừa ngã trượt trên băng,
Chân anh ấy lành chưa, chẳng phải hạt giống mùa xuân
Đã có người gieo xuống
 
Đêm chẳng hết rồi sao
Băng giá tan kia mà
Chảy tràn qua đường máng hẹp
 
Xác thân em
Được giải thoát rồi sao, chẳng phải nó đã an toàn
 
Chẳng phải vết thương lành sẹo, nhìn không thấy nữa
Trên những chấn thương kia
 
Kinh hoàng lạnh lẽo,
Chẳng phải chúng kết thúc, và khu vườn sau
Đất đã cày bừa, trồng tỉa
 
Em nhớ cảm giác chạm tay vào đất, đỏ và đặc quánh
Những luống đất cứng, hạt nẩy mầm
Chẳng phải dây nho đã leo quanh tường phía nam
 
Em không nghe được tiếng nói của anh
Trong tiếng gào của gió, gió thổi qua mặt đất trống
 
Em cũng không quan tâm nữa
Tiếng của nó bây giờ ra sao
 
Khi em đã buộc phải im lặng, thật vô nghĩa
Ngồi mà tả âm thanh ấy
 
Một thứ tiếng không thể nào thay đổi được
Chẳng phải đêm đã tàn, chẳng phải đất
An toàn hơn khi mùa màng gieo xuống
 
Chẳng phải chúng ta đã rắc
Những hạt cần thiết cho đất đó sao
Những giàn nho, chúng được thu hoạch rồi, không phải thế sao?
 
2.
Mùa hè này đến mùa hè khác
Đã kết thúc, sau bạo lực:
Không cần thiết cho em
Bây giờ hóa ra tốt đẹp
Khi bạo lực thay đổi em
 
Ngày rạng. Ngọn đồi tỏa sáng
Ngay cả cánh đồng chói chang, em biết điều em thấy; mặt trời này
Có thể là mặt trời tháng Tám, đem trả lại
Những thứ nó mang đi-
 
Anh có nghe giọng nói này không?
Đó là giọng của tâm trí em
Anh không thể chạm vào thân xác em được nữa
Nó thay đổi một lần rồi, nó đã cứng lại
Đừng tìm cách khêu gợi mãi
 
Một ngày như một ngày mùa hạ xưa.
Đứng im sững. Hàng cây phong đổ bóng dài
Tựa như hoa trên đường lát sỏi.
Vào buổi tối, ấm áp. Đêm như đêm mùa hạ
 
Không có gì tốt cho em cả;
Bạo lực làm em thay đổi
Thân xác em trở nên lạnh giá như cánh đồng bị xâm phạm; giờ đây
Chỉ còn tâm trí, cảnh giác và thận trọng,
Với giác quan đã thử nghiệm xong.
 
 
Một lần nữa, mặt trời mọc hừng đông như từng mọc mùa hè
Tưởng tượng, nuôi nấng sau bạo lực
Thơm ngát mùi dược thảo, khi những chiếc lá đổi màu sau khi cánh đồng
Thu hoạch xong, quay vòng.
 
Hãy nói đây là tương lai
Em không tin được anh.
Hãy nói em đang sống,
Em không tin được anh.
 
3.
Tuyết rơi. Em nhớ lại
Âm nhạc trong cửa sổ mở rộng.
 
Hãy đến với tôi, bạn ơi, thế giới bảo.
Không chính xác như thế
Nhưng em nhận ra vẻ đẹp trong lời nói ấy
 
Rạng đông. Lớp màng ẩm mong manh
Của cơ thể sống. Ánh sáng lạnh lung linh
Hình thành trong máng xối.
 
Em đứng đó
Trong ngưỡng cửa, có vẻ kỳ khôi.
Điều gì người khác tìm ra trong nghệ thuật
Em chỉ thấy có thật trong thiên nhiên.
Những gì người khác tìm ra
Trong tình người, em chỉ nhìn ra trong cây cỏ.
Giản đơn có vậy. Nhưng không có tiếng người ở đó.
Mùa đông qua. Trong bùn đất tan băng
Một ít màu xanh đang đâm chồi.
 
Hãy đến đây bạn ơi, thế giới nói. Em đứng lên
Áo choàng len, trên cánh cổng -
Cuối cùng em có thể nói
Lâu lắm rồi; nó mang lại niềm vui. Cái đẹp
Người chữa bệnh, người thầy giáo - cái chết không làm em thương tổn
Nhiều hơn anh đã làm em thương tổn, cuộc sống dấu yêu ơi
 
4.
Ánh sáng đổi thay;
Nốt nhạc đô C đã chuyển màu đen
Và bài hát ban mai hát lại nhiều lần-
 
Đây là ánh sáng mùa thu, không phải mùa xuân.
Ánh sáng mùa thu: không ai thoát
Bài hát đổi thay; điều không thể nói
Đã nhập vào chúng
 
Đâu là ánh sáng mùa thu, nay không còn sáng, đã từng nói
Tôi vừa được tái sinh
Không phải bình minh xuân: em căng thẳng, đớn đau, em được sinh ra
Đây là hiện tại, ngụ ngôn về lãng phí
Nhiều thứ đổi thay. Và rồi bạn còn may mắn
Vết bỏng dịu dàng kia như cơn sốt
Hay chẳng hề giống cơn sốt,
Mà giống một trái tim thứ hai.
 
Những bài hát đổi thay nhưng thực ra vẫn còn đẹp lắm.
Chúng được nén lại trong không gian bé nhỏ, không gian tâm trí.
Chúng tối đi, giờ đây hoang tàn, đau khổ
Và những nốt nhạc kia trở lại. Chúng lơ lửng lạ kỳ
Đoán rằng sự im lặng sẽ tới
Tai quen với chúng. Mắt quen với biến ảo khôn cùng
 
Bạn sẽ không thoát đâu, điều gì bạn yêu thương cũng thế
Ngọn gió đã tới và sẽ ra đi làm tâm trí ta tan rã
Và để lại đốm sáng lạ kỳ ở đó.
 
Anh đã được ưu tiên biết bao, được phép bám chặt vào
Điều anh yêu mến
Sự thất vọng không phá hủy được anh.
 
Người nhạc trưởng, điệu buồn
Đây là ánh sáng mùa thu; chiếu rọi chúng ta
Quả là đặc ân khi bạn đã đi tới cuối đường
Tấc lòng vẫn đinh ninh những niềm tin thuở trước.
 
5.
Chúng ta thiếu cái đẹp cho thế gian này.
Đúng là em không thể nào khôi phục lại.
Cũng không đủ sự trung thực, ở đây em trở nên hữu dụng.
 
Em làm việc, mặc dù im lặng
Sự khốn cùng nhạt nhẽo của thế giới
Bao bọc chúng ta, trong ngõ hẻm
Giữa những hàng cây; chúng ta là
Bè bạn ở đây, không ai nói ra
 
Những suy nghĩ của mình
Phía sau hàng cây, sau những cánh cửa sắt
Của những căn nhà kín đáo ẩn mật, căn phòng đóng cửa
Đôi khi bị bỏ lại, hoang tàn như thể bổn phận người nghệ sỹ
Là tạo ra hy vọng, nhưng tạo ra từ đâu chứ, mà từ cái gì?
 
Chữ, chính nó đấy
Là giả dối, một thiết bị loại trừ
Cảm nhận ư- chỗ ngã tư
Ánh sáng trang hoàng của mùa màng
 
Ở đây em còn trẻ. Đi xe
Điện ngầm, cuốn sách nhỏ trên tay
Như để tự vệ, để chống lại
Cùng một thế giới ấy:
 
Bạn không đơn độc
Bài thơ nói,
Trong đường hầm tối đen như mực.
 
6.
Độ sáng của ngày trở thành
Độ sáng của đêm; lửa trở thành tấm gương
Bạn tôi ơi trái đất trở thành cay đắng mất rồi; tôi nghĩ
Mặt trời đánh bại thế giới
Cay đắng hay mệt mỏi, thật khó mà học hỏi.
 
Ở giữa trái đất và mặt trời
Một điều gì đã kết thúc.
Bây giờ trái đất muốn đi một mình; tôi nghĩ chúng ta nên dừng lại
Không nên tìm cách trở về với nó để tìm lời an ủi.
 
Trên những cánh đồng,
Trên những mái nhà làng quê
Ánh sáng từng làm nên sự sống
Đã trở thành những ngôi sao lạnh lẽo.
 
Hãy nằm im và nhìn:
Chúng không trao tặng điều gì, không hỏi han chi
 
Từ bên trong trái đất
Nỗi căm giận đắng cay
Lạnh lẽo và cằn cỗi
 
Vầng trăng, bạn tôi, đang tỏa sáng:
Cô nàng xinh đẹp quá đêm nay, ai biết khi nào không xinh đẹp nữa?
 

                                                                      Nguyễn Đức Tùng dịch                            

OCTOBER

1.
Is it winter again, is it cold again,
didn’t Frank just slip on the ice,
didn’t he heal, weren’t the spring seeds planted
didn’t the night end,
didn’t the melting ice
flood the narrow gutters
wasn’t my body
rescued, wasn’t it safe
didn’t the scar form, invisible
above the injury
terror and cold,
didn’t they just end, wasn’t the back garden
harrowed and planted–
I remember how the earth felt, red and dense,
in stiff rows, weren’t the seeds planted,
didn’t vines climb the south wall
I can’t hear your voice
for the wind’s cries, whistling over the bare ground
I no longer care
what sound it makes
when I was silenced, when did it first seem
pointless to describe that sound
what it sounds like can’t change what it is–
didn’t the night end, wasn’t the earth
safe when it was planted
didn’t we plant the seeds,
weren’t we necessary to the earth,
the vines, were they harvested?

2.
Summer after summer has ended,
balm after violence:
it does me no good
to be good to me now;
violence has changed me.
Daybreak. The low hills shine
ochre and fire, even the fields shine.
I know what I see; sun that could be
the August sun, returning
everything that was taken away —
You hear this voice? This is my mind’s voice;
you can’t touch my body now.
It has changed once, it has hardened,
don’t ask it to respond again.
A day like a day in summer.
Exceptionally still. The long shadows of the maples
nearly mauve on the gravel paths.
And in the evening, warmth. Night like a night in summer.
It does me no good; violence has changed me.
My body has grown cold like the stripped fields;
now there is only my mind, cautious and wary,
with the sense it is being tested.
Once more, the sun rises as it rose in summer;
bounty, balm after violence.
Balm after the leaves have changed, after the fields
have been harvested and turned.
Tell me this is the future,
I won’t believe you.
Tell me I’m living,
I won’t believe you.

3.
Snow had fallen. I remember
music from an open window.
Come to me, said the world.
This is not to say
it spoke in exact sentences
but that I perceived beauty in this manner.
This is not to say
it spoke in exact sentences
but that I perceived beauty in this manner.
This is not to say
it spoke in exact sentences
but that I perceived beauty in this manner.
Sunrise. A film of moisture
on each living thing. Pools of cold light
formed in the gutters.
I stood
at the doorway,
ridiculous as it now seems.
What others found in art,
I found in nature. What others found
in human love, I found in nature.
Very simple. But there was no voice there.
Winter was over. In the thawed dirt,
bits of green were showing.
Come to me, said the world. I was standing
in my wool coat at a kind of bright portal —
I can finally say
long ago; it gives me considerable pleasure. Beauty
the healer, the teacher —
in my wool coat at a kind of bright portal —
I can finally say
long ago; it gives me considerable pleasure. Beauty
the healer, the teacher —
in my wool coat at a kind of bright portal —
I can finally say
long ago; it gives me considerable pleasure. Beauty
the healer, the teacher —
death cannot harm me
more than you have harmed me,
my beloved life.

4.
The light has changed;
middle C is tuned darker now.
And the songs of morning sound over-rehearsed. —
This is the light of autumn, not the light of spring.
The light of autumn: you will not be spared.
The songs have changed; the unspeakable
has entered them.
This is the light of autumn, not the light that says
I am reborn.
Not the spring dawn: I strained, I suffered, I was delivered.
This is the present, an allegory of waste.
So much has changed. And still, you are fortunate:
the ideal burns in you like a fever.
Or not like a fever, like a second heart.
The songs have changed, but really they are still quite beautiful.
They have been concentrated in a smaller space, the space of the mind.
They are dark, now, with desolation and anguish.
And yet the notes recur. They hover oddly
in anticipation of silence.
The ear gets used to them.
The eye gets used to disappearances.
You will not be spared, nor will what you love be spared.
A wind has come and gone, taking apart the mind;
it has left in its wake a strange lucidity.
How priviledged you are, to be passionately
clinging to what you love;
the forfeit of hope has not destroyed you.
Maestro, doloroso:
This is the light of autumn; it has turned on us.
Surely it is a privilege to approach the end
still believing in something.

5.
It is true that there is not enough beauty in the world.
It is also true that I am not competent to restore it.
Neither is there candor, and here I may be of some use.
I am
at work, though I am silent.
The bland
misery of the world
bounds us on either side, an alley
lined with trees; we are
companions here, not speaking,
each with his own thoughts;
behind the trees, iron
gates of the private houses,
the shuttered rooms
somehow deserted, abandoned,
as though it were the artist’s
duty to create
hope, but out of what? what?
the word itself
false, a device to refute
perception — At the intersection,
ornamental lights of the season.
I was young here. Riding
the subway with my small book
as though to defend myself against
the same world:
you are not alone,
the poem said,
in the dark tunnel.
the poem said,
in the dark tunnel.
the poem said,
in the dark tunnel.

6.
The brightness of the day becomes
the brightness of the night;
the fire becomes the mirror.
My friend the earth is bitter; I think
sunlight has failed her.
Bitter or weary, it is hard to say.
Between herself and the sun,
something has ended.
She wants, now, to be left alone;
I think we must give up
turning to her for affirmation.
Above the fields,
above the roofs of the village houses,
the brilliance that made all life possible
becomes the cold stars.
Lie still and watch:
they give nothing but ask nothing.
From within the earth’s
bitter disgrace, coldness and barrenness
my friend the moon rises:
she is beautiful tonight, but when is she not beautiful

                                                               Louise Glück