NHỚ PHƯỜNG ĐỆ NHẤT, TỈNH QUẢNG TRỊ – Đinh Hoa Lư

Lâu nay trên các trang online Quảng Trị, ngoài cái PHƯỜNG ĐỆ TỨ của bác Tuệ Chương Hoàng Long Hải, ít ai nhắc đến cái Phường Đệ Nhất nơi có trung tâm thành phố mà cái NGÃ TƯ bà con chúng ta hay thấy.

 

Tại sao người viết hay nhớ tiệm Tân Mỹ? Do chỉ khi nào có ai đau yếu mới ghé tạt vào mua vài trái cam từ Sài Gòn ra gọi là "cam ký". Những trái cam được để trong cái khay tròn có cạnh cao. Tôi còn nhớ Mệ Khiết ngồi bán và nhớ cả hàm răng đen của Mệ.  Chú Khiết người ôm ốm trắng trẻo hay bận cái sơ mi bỏ ngoài, tươi cười hiền hậu. Những cái radio Sony bọc da thiệt màu đà trông 'phát mê'. Hình như tiệm Tân Mỹ là đại lý Honda đầu tiên ở QT thì phải? Những chiếc Honda Dame Cub 50, quá bền, bốn mươi năm sau chưa hư. Nhưng chuyện mua các thứ này là chuyện "người lớn", cỡ tôi lúc đó là đứa học sinh làm gì nghĩ đến chuyện mua máy hát mua xe honda?

 

Sau này cạnh Tân Mỹ có kèm một phòng khám bịnh bác sĩ quân y Hoàng Trọng Mộng. Ngó qua bên đường là phòng khám của các Bs Lê Bá Tung và Bs Hoa.

 
Phường Đệ Nhất theo tôi, gần múi đầu Nhà Máy Đèn theo đường chính Trần Hưng Đạo xuống đoạn nhà sách Lương Giang, Sáng Tạo, hàng vàng Quảng Ngọc... cho tới Ngã Tư chính cắt ngang đường Quang Trung. Từ ngã tư Tân Mỹ - tiệm chị Võ thị Vinh - nó đi theo con đường Quang Trung chạy cho tới bờ sông Thạch Hãn (nơi gần nhà chị Quỳnh Hoa phu nhân của kỹ sư Trí). Theo Quang Trung hướng về bờ sông thì Phường Đệ Nhất có thể từ hai trường tư thục Teresa và Thánh Tâm đi lần tới ngã tư Tiệm Tân Mỹ nói trên. Bốn góc đường là Đồng Dụng, tiệm hớt tóc ông Toàn, quán sách Tùng Sơn, Radio -TV Tân Mỹ như chúng ta thấy trong hình. Tiệm Tân Mỹ thời này chưa có TV màu, nhưng TV trắng đen sắm được thì khá lắm rồi. "tậu" TV thì khi nào cũng mua thêm bộ phận antenna để bắt cho được đài Huế. Nói đúng ra thời này có phát sóng TV thì phi cơ bay lên bay vòng vòng quanh thành phố suốt thời gian phát sóng vì chưa có cột phát . Đài 11 phục vụ cho tuyến McNamara Ái Tử cũng vậy, toàn là phim cao bồi : Wild Wild West, hay Star Trek (Lỗ Tai Lừa)...
 
Kể về tiệm sách Tùng Sơn làm sao tôi quên được loạt truyện tranh nhiều tập "CON QUỶ TRUYỀN KIẾP" và những tờ báo coi "cóp" để trên cái bàn gỗ nhỏ ở ngoài. Tiệm Tùng Sơn diện tích nhỏ bé hơn Sáng Tạo, Lương Giang, Tao Đàn nhưng nó ở ngay Ngã Tư - trung tâm QT- làm người ta nhớ lâu.
 
Kể về cái Miệu Ông Voi, tại sao người viết nhớ lâu? chẳng qua vì tôi có đứa em trai học vỡ lòng bắt đầu từ đây. Mái trường nhỏ và ông thầy hồi này vào lứa tuổi trung niên giờ chắc cũng khó còn tại thế. Những ai học vỡ lòng hay lớp 1 , 2 ở đây đều được gọi là HỌC TRÒ MIỆU ÔNG VOI cho dễ nhớ. Thôn đệ Nhất con em thành thị khá đông. Giờ các em thuộc lứa tuổi ngũ niên. Tôi cũng ưa cái ý ‘ngồ ngộ’, đề nghị các em nên kêu nhau thành lập cái hội cựu học trò miệu ÔNG VOI cho vui. Hồi này P. Đệ Nhất người ta thấy dân trong phường năng họp ở đây. Bầu ra bác phường xem chừng cũng na ná giống ở hải ngoại bây giờ là làm phường trưởng 'muôn năm' ? Thế nhưng bác Nguyễn Văn Vị - chủ lò mì Vạn Hoa- tuy không có 'lương lá' chi với cái chức phường trưởng bác làm lâu dài phục vụ cho phường một cách vui vẻ không nề hà. Đó là do tình bà con thôn xóm mà ra.  Tôi quên giải thích tại sao gọi Miệu Ông Voi? Do có hai con voi phủ phục? nhưng xin ai nhớ nhắc giúp hai con voi đằng trước miệu này đầu ngó vào trong hay ra ngoài tôi quên mất? (Theo Trần Hữu Hội, cư dân phường này còn nhớ: hai con voi đâu mặt lại với nhau chứ không ngó ra hay vô gì cả). Tiệm ăn Tàu Thanh Thanh tôi khó quên do hay sà vào đó ăn loại mỳ heo, 25 $ một tô thời đó. Tiệm Thanh Thanh này không đặc sắc bằng Nhuận Ký và Đường Ký tại đường Phan bội Châu nên không đáng nhớ. Bên cạnh tiệm THANH THANH là tiệm bánh kẹo Chị Uyển tức phu nhân anh Nguyễn Hữu Sinh trước khi vào chợ.
Trước mặt tiệm Thanh Thanh là con hẻm vào Lò Mỳ Vạn Hoa mà người chủ là bác Nguyễn Vị mấy đời làm phường trưỏng phường Đệ Nhất này. Tôi nhớ con hẻm này do nhà dì tôi ở đây. Dì tôi là em dâu bác Vị. Sau vụ Mậu Thân 1968, mẹ tôi cùng các em tôi lên đây ở chung với nhà dì tôi. Vào sâu trong hẻm, trước khi qua nhà bà Toàn làm nghề sửa kim hoàn , đổi đô la thời đó là đến cái lầu của chú Lành, trung sĩ quân y, anh ruột Cô Hồng, xong mới đến nhà dì tôi, lò mỳ Vạn Hoa.
 
Nhà bác Vị chủ lò mỳ này có cây đào cổ thụ gần cả trăm năm, người ta đồn linh thiêng. Bởi thế mệ Vị tức là mẫu thân bác Vị hái đào bị "ma xô" sau này khi nào mệ cũng chống nạng. Thân phụ của bác vị cũng là thân phụ của dượng Ngọ (Nguyễn văn Ngọ) tôi nghe đồn là thầy pháp cao tay lắm bởi vậy bị ma nó "thù" làm cho mệ bị gãy chân chống nạng sau này? Tin hay không tin, chứ tôi thì chẳng bao giờ héo lánh dưới cây đào tiên rậm rạp cao ngất này do..."sợ ".
 
Tôi nhắc nhiều tới nhà bác Nguyễn văn Vị vì tôi không quên được cái lò mỳ mà những đổi thay lò mỳ cho đến nay tôi còn nhớ.
Lò mỳ nằm sâu nhất trong xóm và cuối ngõ kiệt tôi vừa kể này. Lò xây bằng gạch. Những thanh củi to lớn được đốt bên trong suốt nửa ngày cho lò thật nóng. Xong mới người thợ mới hì hục kéo tro than ra chùi sạch bằng nhũng thanh gỗ dài có quấn bao tải ướt ở đầu. Giả mỳ đầu tiên khi nào cũng cháy nhiều và còn dính một ít hạt than. Lúc này tôi được chú Lô cho mấy ổ mỳ 'cháy', nhưng nóng hổi ăn ngon đáo để. Tiếp tục làm giả thứ hai thì mỳ mới đẹp.
 
Những cái cần xế đựng mỳ có sẵn mối lái. Những đứa bé bán mỳ cũng vô lấy mỳ ở đây. Giai đoạn làm bột thật là công phu. Toán thợ thanh niên, sức vóc, ủ bột nhồi bột sau khi có thêm bột "la virre " nhập từ Pháp cho nở mỳ. Khối bột mềm mại trắng bóc, thợ rứt ra đều đặn, không quên bỏ lên cái cân bàn. Những con bột trông như những con đĩa lớn màu trắng, nhọn hai đầu đặt dài theo mái chèo gỗ mỏng dẹp. Chú thợ dùng nửa miếng dao cạo thoăn thoắt rạch 1 đường ở giữa từng con bột trước khi chuồi sâu vào lò mỳ. Các đường bột đã đầy lò, chú thợ đậy mấy cái lỗ lò trông như mấy cái lỗ châu mai mà chúng ta hay thấy tại các lô cốt thời Pháp vậy. Mỳ vàng tới, là toán thợ hối hả kéo mỳ ra. Những ổ mỳ nóng dòn, vàng hươm rớt nghe rôm rốp vào những cái cần xế đan bằng tre. Những ổ mỳ nóng đến nỗi lúc này tôi không thể nắm lên tay lâu được. Đừng chê mỳ cháy, nó ngon nhất lúc này đây. Tôi ăn bao nhiêu chú Lô người thợ chính của bác Vị chẳng nói chi, em út mà!

 

Góc chợ Quảng Trị từ trên tầng nhà Mệ Khoá Lạng ngó tới đằng kia là lầu ông Hứa đức Hào, và sau lưng nhà gạo ông Hào là đường Quang Trung có lầu Mệ Xạ Bình tức là nhà chị Q. Hoa

Sau này thời đại dầu hỏa "lên ngôi" (đúng ra gọi là dầu cặn (diesel) khi đốt nó hôi nặng mùi hơn dầu hoả), lò mỳ không đun nóng bằng củi vì thiệt ra trong thời chiến tranh khó mua củi hơn dầu nhiều. Đốt bằng dầu vừa sạch vừa tiện công hơn. Lò mỳ bằng gạch lò Vạn Hoa vẫn giữ nguyên. Nhưng không đốt than thì lại thế bằng các máy thổi chạy bằng dầu. Những luồng hơi lửa trông như súng phu lửa trong chiến trận mà chúng ta thấy trong phim ảnh, thổi ào ào hàng giờ vào trong cái lò gạch. Khi đủ độ nóng, thợ lò chùi sơ là bỏ con mỳ vào được. Lạ thay tôi thích ăn mỳ đốt bằng lò củi hơn nhiều. Các tiệm mỳ điện sau này cũng có, ví dụ Liên Thịnh nhưng làm mỳ ngọt thôi. Lò mỳ Vạn Hoa công suất nó nhiều, cung cấp nhiều mối buổi sáng và mỳ ra chiều ít hơn dành cho bán tối. Kinh doanh mở rộng hơn, lò Vạn Hoa còn cung cấp những cái thùng 4 mặt kiếng hình khối vuông, sơn màu vàng cho các mối bán mỳ xíu lẻ mượn lâu dài. Nhớ về lò mỳ Vạn Hoa tôi còn nhớ một "thiên tình sử" giữa anh Lô làm thợ và con gái bác Vị tức chị Anh. Chú Lô người Huế lưu lạc Quảng Trị làm với bác Vị. Anh lanh lợi, hoạt bát, đẹp trai. Có điều tôi nhớ chú hát vọng cổ rất hay. Làm lụng với con gái ông chủ lâu ngày, tình yêu phát sinh. Hình như phân biệt giữa giai cấp "chủ tớ" hồi này là lằn ranh ngăn cách sâu đậm, gia đình chị không ưa. Chuyện tình anh chị qua nhiều phen gay cấn lắm nhưng "thề non hẹn biển" nên cũng tới nơi, tức là 'bến đổ tình yêu". Cái miếu âm hồn trong xóm cũng đã lâu năm bên hông nhà chị Chư tức mẹ ca sĩ Khả Tú lâu nay. Nhưng cái thời tôi ở trong xóm này chắc Khả Tú chưa ra đời. Và chị Chư lại bà con với dượng Ngọ tôi mà nay lại ở gần nhà tôi ở San Jose này. Chị Yến, chị đầu của chị Chư thì là vợ của chú Lành, mà chú Lành là anh ruột cô Hồng. Bà con quanh đi quẩn lại, té ra biết nhau cả thôi. Đó là tôi chưa nhắc đến anh Viễn Khởi dòng Tôn Thất đâu trong Huế, tình duyên sao lại tới với chị đầu con gái bác Vị. Chú Khởi một thời có nhiều bàn tán về cái chức chi nghe đâu "to lắm " mỗi lần ra xóm trong bộ đồ lính "rằn ri" đội mũ đỏ mà lại có tài xế lại lái xe "dân sự"? Tôi lúc này là đứa học trò, chẳng để ý làm gì. Lạ lùng thay vào trong trại tù cải tạo sau này bên Ái Tử, lại thấy chú Khởi cũng ở tù nhưng lại làm trưởng khối "đúc song nồi" cho trại, chuyên cưa vụn xe lội nước quân đội M 113 trong rừng về trại nấu lỏng ra mà đúc.  Sau này chú Khởi "biến mất" tôi không còn thấy cho đến lúc này cũng "bặt tăm hơi"?
 

Đêm nay thu sang cùng heo may

Đêm nay sương lam mờ chân mây

Thuyền ai lờ lững trôi xuôi dòng

Như nhớ thương ai chùng tơ lòng...

            (Con Thuyền Không Bến)

 

Vạn Đò Bến Hộ, bến đò Quảng Trị ngó qua bên tê là Nhan Biều thấp thoáng trường Nông Lâm Súc

Ra lại con hẻm vừa nói trên, đi về trái ra bờ sông qua khỏi các tiệm tồn xi măng ông Tài vài vài căn phố nữa mới tới tiệm xi măng đồ xây dựng túc là nhà chị Quỳnh Hoa trước khi giáp giới bến đò. Anh Quang hội trưởng QT giờ còn trẻ, thằng Quốc bạn tôi em anh Quang hồi này học với tôi một lớp. Tôi ít tới nhà, lâu lâu đi ngang thấy ba thằng bạn tôi tức là ba anh Quang lâu lâu ở mô về, đeo 3 cái mai vàng sáng chói ! Thằng Quốc ngó thì "hoang " vậy mà rất thương tôi, tôi thì hiền mà hắn chẳng khi nào ăn hiếp tôi cả. Bên kia kế ngõ vô chợ là tiệm Hứa Đức Hào thương gia mễ cốc thuộc loại lớn nhất nhì tỉnh Quảng Trị. Con ông Hào tức là Hứa Thạnh thân với thằng Quốc bạn tôi. Hứa Thạnh hắn thuộc dân "Bồ Đề" nên chơi với Trương Sừng - dân Phường Đệ Tứ là bạn trong xóm với tôi.

 

 

Đạo có Fb là Hoàng Đạo

Góc này có vài tiệm bán tạp hóa nhà lụp xụp hơn ngó qua là chợ cá và hàng thịt. Họ vào từ năm 1954 nói tiếng Bắc. Có nhà thằng Đạo học với tôi từ hồi Trường Nam Tiểu Học. Cái giọng Bắc của nó rất chuẩn với chính tả nên thầy giáo thường bắt thằng Đạo đọc chính tả cho cả lớp. Tại sao mà tôi gọi là chuẩn - theo cái từ lúc này - vì tôi còn nhớ chữ có dấu hỏi như chữ ‘bảo vệ’ thì giọng Bắc đọc cái accent "nặng xuống", trái lại những chữ có dấu ngã như chữ ‘bão’ thì giọng Bắc đúng thì đọc cao hơn.

                             Trương Sỹ Dũng hiện nay cùng gia đình ở Long Khánh
 

Cái thằng ôm ốm đen đen, cùng nhóm với Trương sĩ Dũng , nhưng Trương sĩ Dũng sau 1975 tôi còn gặp một xóm tại Động Đền Hàm Tân còn như thằng Đạo thì mất hút từ lúc sau tiểu học.
 
 

                             Từ Đông Hà vô qua Cầu Ga sẽ bắt đầu vào Thị Xã QT
 
Kể miên man như thế, tôi không biết cái bến đò cuối đường Quang Trung thuộc về quyền hành chánh của phường nào. Còn mấy quán chè và bún thịt nướng gần cái bến Đò thì thuộc phường Đệ Nhất hay không? Tôi tin chắc rằng người dân phố Quảng Trị hay phường Đệ Nhất không ai quên được mấy quán chè và bún thịt nướng ở cạnh bến đò này. Ở đây có mấy cây ngô đồng nó lên cao khá nhanh che cho mấy quán chè. Hình như vị trí này hiện nay là cái miếu thờ bộ đội to lớn và mấy quán cà phê hiện tại thì phải.
 
Bà con phải nhắc đến cái Quán Cơm XÃ HỘI do chính quyền Tỉnh trợ cấp, giúp cho học sinh nghèo và người lao động. Tôi không có dịp vào đây vì đã ăn cơm nhà rồi. Nhưng các học sinh ngụ cư, từ xa tới tỉnh học, hay nhắc đến Quán Cơm Xã Hội Quảng Trị. Sau lưng Quán Cơm XH này tới hướng Vườn Bông xưa là Đình Thạch Hãn. Nhà máy nước đá Mỹ Phát - tức là chú Hiếu - gần đình này. Năm ngoái tức là năm 2016 khi dự đám tang bà Quảng Tường (tức là mạ của Ngọc Hà và chị Bích) người viết có gặp bà Mỹ Phát. Khi tôi nhắc lại chuyện nước đá hiếm hoi vào ngày hè nam nắng xứ Quảng Trị ra răng, thím Hiếu vui lắm vì còn người nhớ đến cái tiệm nước đá năm xưa của mình trên đường Trần Hưng Đạo ngó qua nhà máy đèn (điện). Chú Hiếu thì mất lâu rồi, chú mất ở Hạ Uy Di.
 
Ngó qua bên kia là trường Nữ Tiểu Học (đây còn gọi là Vườn Bông) nhưng sau này lại trở thành ‘hiu quạnh’ vì phải dời về dưới xa cuối đường Trần Hưng Đạo do con số học sinh càng lúc càng đông.  Trại Hiến Binh sát bờ sông gần đình Thạch Hãn cũng dời về trước mặt cổng thành Đinh Công Tráng.
 

Đoạn đường Quang Trung , ghẹo trái tới rạp xi nê Đại Chúng ; đi thẳng là lên Ngã Thánh Tâm và Ngã Tư Tân Mỹ-Người đàn bà bận áo dài đang hướng lên chợ Tỉnh mua thức ăn

Gần 1972 ông Hứa đức Hào cũng xây thêm một cái lầu tới 5-7 tầng nhưng chưa ở. Gần 1972, phong trào xây lầu tự nhiên thi đua nhau "ào ào" . Tôi còn nhớ, tiệm Tân Mỹ cũng xây thêm 3 tầng nữa nhưng mỗi tầng mới phải xây thấp hơn vì sợ "quá tải". Con đường Quang Trung và cái tên phường Đệ Nhất mà trong bài hát CON ĐƯỜNG BUỒN HIU của cố nhạc sĩ ca sĩ Nhật Ngân có đoạn "...ngày hai buổi đi về đường Quang Trung", hai đứa em gái tôi thì có kỷ niệm nhiều vì đi học đường này. Riêng tôi, thời này tôi ở nhà cậu tôi ăn học tại Phường Đệ Tứ mà con đường Lê văn Duyệt qua Góc Bầu ghẹo Duy Tân đi lên Nguyễn Hoàng lại quen thuộc hơn nhiều.
 
Kể về phường Đệ Nhất cùng một đoạn Quang Trung như là một hoài niệm nho nhỏ về một thành phố nay đã xóa nhòa dấu vết, chẳng còn một viên gạch rong rêu ngày tháng cũ. Người viết chỉ mong góp một nét vẽ sơ sài, hi vọng giúp cho ai từng ở đó nhớ về vài hình ảnh e nay phai mờ trong ký ức.
 
 

                      Bệnh Viện QT cuối Đường Trần Hưng Đạo gặp QL1
 
Dù 'vật đổi sao dời' Quảng Trị ngày xưa vẫn theo dấu chân những người phố Quảng. Phường Đệ Nhất - hình ảnh con phố, tên đường, chưa hẳn đã mất tên trong bao trái tim hoài cổ.
 
                                                                                  Đinh Hoa Lư

                                                                                     15/3/2014