PHẠM NGỌC THÁI VỚI BÀI THƠ TƯỢNG TRƯNG ĐIỂN HÌNH – Trần Đức

       

NGƯỜI ĐÀN BÀ TRẮNG

                       

       Người đàn bà đi trong mưa rơi

       Chứa một trời thầm như hoa vậy...

                               (Tặng Bích Đào)

Chiếc mũ trắng mềm em đội bầu trời

Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc

Đôi mắt em đong những áng mây

Người đàn bà trắng!

Em đi - về... chao những hàng cây

Hồ gió thổi lệch vành mũ đội

Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội

Xoã ngang vai mái hất tơi bời

Nỗi niềm thao thức

Những đêm trăng nước...

Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai !

Người đàn bà ai mà định nghĩa?

Đường xưa đó về đây, em ơi!

Những con đường đã đầy xác lá rơi

Xác ve, xác gió và xác của mưa

Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu

Anh cũng không làm chàng Trương Chi

                                    suốt đời chèo sông vắng

Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng

Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau!

Vết thương lòng không dễ đã lành đâu

Những đêm sao buồn, những đêm gió khát

Khúc thơ tình anh lại viết về em

Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...

                 Phạm Ngọc Thái

        (Trích "Tuyển thơ chọn lọc", Nxb Hồng Đức 2019)

        

         Tác giả bài viết Trần Đức

         Nguyên CB Viện Ngôn ngữ & Văn hóa dân gian                                                                                                                                            

PHẠM NGỌC THÁI VỚI BÀI THƠ TƯỢNG TRƯNG ĐIỂN HÌNH

                                             

"Người đàn bà trắng" là một trong những bài thơ tình của nhà thơ Phạm Ngọc Thái, được viết theo thi pháp của dòng thơ tượng trưng hiện đại châu Âu - Trên con đường vô định của tình yêu. Những đêm hoang vắng và sâu thẳm của không gian mênh mông, lòng nhà thơ vẫn âm thầm, khắc khoải nhớ về mối tình đã qua:

              Những đêm sao buồn, những đêm gió khát

              Khúc thơ tình anh lại viết về em

              Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...

     Chữ "ngậm" ở đây mang biểu tượng của thơ siêu thực: Nàng là cả vầng trăng hay "vầng trăng" chứa trong tấm thân của nàng? Đồng thời cái vầng trăng này, còn để chỉ cái "tòa thiên thai" của người đàn bà - Câu thơ đã được mỹ hóa, sâu xa. Hình ảnh "sao buồn, gió khát"... đều mang ý nghĩa tượng trưng cả: Những ngôi sao trên vòm trời xa xôi, ngọn gió đêm vô tình - Nó cũng hiu hắt như nỗi vắng vẻ, trống trải của lòng chàng.

     Tác giả gọi em là "người đàn bà trắng", thực ra khi ấy em vẫn còn là một thiếu nữ: Từ chiếc mũ vải trắng mềm một thưở nào em thường đội lệch trên đầu, lẫn vào trong khóm mây. Khóm mây đó lại vờn bay trên mái tóc nàng - Tất cả đều trở thành ấn tượng để nhà thơ mô tả về người đẹp:                               

Chiếc mũ trắng mềm em đội bầu trời                    

Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc                      

Đôi mắt em đong những áng mây

                                 Người đàn bà trắng!

     Đó là đôi mắt của mùa thu huyền diệu và xa thẳm.  Bích Khê cũng từng mô tả về đôi mắt đẹp của nàng mỹ nữ, trong bài thơ "Tranh lõa thể" nổi tiếng của ông: Mắt ngời châu rung ánh sáng nghê thường /- Nó chìm ngập một thế giới, chiếu rọi vào ngõ ngách tâm hồn của thi nhân. Hay như Xuân Diệu tả về đôi mắt của người yêu, cũng thật kỳ ảo:

           Mắt em thăm thẳm như màu gió

           Thơ cũng vàng trong như nắng hanh

     Trở lại với bài "Người đàn bà trắng": Đôi mắt em đong những áng mây /- Như thể đã bao lần nhà thơ từng phiêu du trong đôi mắt ấy. Nó bộc lộ một sự hiền hòa, nhân ái. Tác giả lấy hình ảnh của vũ trụ qua cảm xúc mà mô tả, quyện với mái tóc nàng trong mây bay, gió cuốn... hiển hiện dưới bầu trời cao vòi vọi. Bầu trời ấy vừa để nói về tình yêu của người đàn bà ở cõi nhân sinh, vừa là bầu trời của quê hương, đất nước vậy.

     Sang khổ thơ thứ hai - Hình bóng người thiếu nữ hiện lên trong một khung cảnh thiên nhiên rực rỡ:

            Em đi - về... chao những hàng cây

            Hồ gió thổi lệch vành mũ đội

            Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội

     Cả thềm nắng hắt lên mình em như tơ lụa đất trời, có gió thổi, cây đưa... Vẫn chiếc mũ vải trắng mềm xưa mà em thường đội lệch, che lên khuôn mặt đẹp như một vầng trăng - Tất cả đều từ những hình ảnh của thiên nhiên, mà tình thơ vẫn hết sức gợi cảm. Đọc lên ta thấy nôn nao trong người. Bao nhiêu kỷ niệm đã từng được chứng kiến bên cái bờ hồ ấy, trong những tháng năm nhà thơ đã sống êm đềm với hạnh phúc của tình yêu cùng "người đàn bà trắng". Giờ đi lại trên con đường đã qua, anh như nghe thấy cả khúc tình ca đang sống lại: 

           Xoã ngang vai mái hất tơi bời

    Mái tóc của người con gái xưa vẫn xõa bay trên đôi vai trần trắng của nàng. Bồi hồi trong ký ức, hồn nhà thơ tựa con đò mộng lạc vào nơi bến vắng. Chỉ còn nghe thấy tiếng gió táp, mưa sa... cùng những chiếc lá vàng rơi phủ xuống trong trời đất:

              Đường xưa đó về đây, em ơi!

              Những con đường đã đầy xác lá rơi

              Xác ve, xác gió và xác của mưa

Con đường mà người con gái đã đến với cuộc đời anh, giờ đây hoang dã trong qui luật bụi cát của thời gian. Hình ảnh đoạn thơ nghe như trong giấc mộng: Xác gió, xác mưa, đã đầy xác lá, xác ve trôi... /- Xin trở lại để phân tích sâu thêm về khổ thơ thứ ba:

           Nỗi niềm thao thức

           Những đêm trăng nước...

           Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai !

           Người đàn bà ai mà định nghĩa?

     Hình ảnh câu thơ đã được cách điệu hóa theo tự nhiên: Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai ! /- Biểu tượng mô tả tuy mang màu sắc trừu tượng nhưng vẫn rất gợi cảm.

     "Chùm trinh em hát...": Suy cho cùng, vũ trụ và thế giới đều tồn tại, sinh ra ở đó. Nó vừa vĩ đại và man dại. Nếu không có cái chỗ thiên thai ấy của người đàn bà thì không có cả linh hồn lẫn sự sống, cũng không có ý nghĩa gì về lịch sử của thế giới này - Còn nói về câu:

            Người đàn bà ai mà định nghĩa?

     Đại văn hào Lép-Tônxtôi - Ông là một thiên tài xây dựng hàng trăm tính cách về đàn bà với những khuôn mẫu khác nhau. Người từng nói những câu đại ý rằng: Không thể đưa ra những nguyên lý có tính khuôn mẫu nhất định đối với người đàn bà, chỉ có những sự tìm tòi, tìm tòi và tìm tòi mãi - Nàng không thể nào định nghĩa được trong sự tồn tại của đời ta? Câu thơ treo trên đầu ta như một câu hỏi vĩnh cửu, lại như thể một định mệnh.

     Tôi bình khổ thơ thứ năm:

         Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu

         Anh cũng không làm chàng Trương Chi

                                   suốt đời chèo sông vắng

        Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng

        Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau!

     Mảng thơ triết lý về những mâu thuẫn giữa tình yêu và cuộc sống của nhà thơ với "người đàn bà trắng"! Đó cũng là một nghịch lý cuộc đời: Dù tình yêu tan vỡ đã làm cho trái tim anh và em tan nát, nhớ thương nhau suốt đời - Nhưng: Em không (thể) biến thành đá để hóa Vọng Phu /- Và anh cũng không đầy mình để làm mãi cái anh chàng Trương Chi suốt đời chèo thuyền trên con sông quạnh vắng, rồi tương tư nàng Mỵ Nương mà chết !? Hay, cái con-đường-lông-ngỗng-trắng nàng Mỵ Châu đã rắc cho chàng Trọng Thủy theo - Thần tượng thì rất đẹp: Nhưng cuối cùng chàng cũng nhảy xuống biển mà chết, hóa thành ngọc trai giữ tình son sắt với nàng - Nó bi ai quá! Cái hay của khúc triết lý trong bài thơ là nó đã được viết "như đời" - Tình thơ đã không kết thúc bằng sự bi thảm: Đôi trai gái vẫn phải sống và tồn tại, dù là theo chiều gió cuốn cuộc đời. Phải chăng tình thơ cũng là một cuốn tiểu thuyết "cuốn theo chiều gió" như bao bi kịch tình trên bờ bến nhân gian?

     Đây là một trong hai mảng thơ xương cốt nhất của bài. Mảng thơ thứ nhất như trên đã nói, chính là khổ thơ thứ ba:

              Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai !

              Người đàn bà ai mà định nghĩa?

     Cùng với khổ thơ thứ năm này làm thành nền tảng như tim óc, tủy sống cho cả tình thi. Tình yêu ấy tháng năm còn sống và đẹp mãi trong trái tim thi sĩ, để:

              Những đêm sao buồn, những đêm gió khát

              Khúc thơ tình anh lại viết về em

     Để rồi cuối cùng Phạm Ngọc Thái đã kết thúc bằng một câu thơ đẹp nhất về nàng:

             Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...

      Đây là một câu thơ siêu thực chứa đầy trầm tích đã được thăng hoa. "ngậm cả vầng trăng": Một thiên tạo đang nép trong tấm thân của người đàn bà hay chính nàng là một vầng trăng? Cái "vầng trăng" ấy của nàng nó cứ nguyên thủy như hang động thời tiền sử, lại huyền bí tựa thánh linh. Nhưng chao ôi, dù gì thì nàng cũng đã "ngậm" cả cái vầng trăng đó rời bỏ nhà thơ ra đi rồi !? Những tháng năm buồn thương nhớ người yêu, nhà thơ Phạm Ngọc Thái đã viết nên thiên tình ca tuyệt vời này để lại cho thế gian!

     "Người đàn bà trắng" là một bài thơ tình hay, có khả năng sống trường cửu với thời gian và nền văn học nước nhà.

                                                                                             Trần Đức