HOA HỒNG XANH VÀ LÁ DIÊU BÔNG - Nguyên Lạc

   

BÀI THƠ BLUE ROSES - HOA HỒNG XANH

Hoa Hồng Xanh - Blue Roses là bài thơ của Rudyard Kipling, một văn thi sĩ người Anh.

I. Vài Hàng Tiểu Sử Rudyard Kipling

     Joseph Rudyard Kipling (sinh tại Mumbai, Ấn Độ 30 tháng 12, 1865 – qua đời 18 tháng 1, 1936)  là một trong những tác giả nổi tiếng nhất ở Vương quốc Anh, cả về văn xuôi và thơ, vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Rudyard Kipling đoạt giải Nobel Văn học năm 1907 - ông được trao giải Nobel khi mới 42 tuổi – là người trẻ tuổi nhất trong lịch sử giải Nobel Văn học.

Các tác phẩm tiêu biểu:

- Plain Tales from the Hills (Truyện kể núi đồi, 1887)

- The Jungle Book (Sách Rừng xanh, 1894), tập truyện - dựng thành phim

- The Five Nations (Năm dân tộc, 1903), thơ

- If (Nếu, 1910), thơ - Cuối thế kỷ XX, đài BBC đã đề nghị thính giả chọn những bài thơ hay nhất của các nhà thơ Anh, bài thơ này được chọn nhiều nhất.

- Đặc biệt bài thơ Blue Roses được rất nhiều người biết đến và thích. Có người cho nó thuộc về thơ "Siêu thực".  [..."Chủ nghĩa/Trường phái Siêu thực (Surrealism) là khuynh hướng nghệ thuật bắt nguồn từ chủ nghĩa Tượng trưng và Phân tâm học, đặt phi lý tính lên trên lý tính. Chủ trương, khuynh hướng trường phái nầy nhằm giúp con người thoát ra khỏi mọi xiềng xích xã hội. Chủ nghĩa siêu thực cố gắng diễn tả tiềm thức bằng cách trình bày các vật thể và sự việc như được thấy trong những giấc mơ"...] 

                                                                             (Nguồn Wikipedia)

II. Bài thơ  Blue Roses

   Xin giới thiệu đến các bạn bài thơ Blue Roses, theo tôi đầy cảm xúc, đánh động lòng người.

Nguyên tác:

BLUE ROSES

Roses red and roses white

Plucked I for my love's delight.

She would none of all my posies--

Bade me gather her blue roses.

Half the world I wandered through,

Seeking where such flowers grew.

Half the world unto my quest

Answered me with laugh and jest.

Home I came at wintertide,

But my silly love had died,

Seeking with her latest breath

Roses from the arms of Death.

It may be beyond the grave

She shall find what she would have.

Mine was but an idle quest--

Roses white and red are best

                     By Rudyard Kipling

III. Ý nghĩa của hoa hồng xanh

     Hoa hồng xanh tượng trưng cho những điều không thể thành hiện thực, hoặc không thể đạt được. Bởi hoa hồng xanh rất hiếm trong tự nhiên, nên nó đại diện cho điều gì đó hầu như không nằm trong tầm tay của con người, một giấc mơ không thể thực hiện.

IV. Dịch Thơ Blue Roses

    Có nhiều người dịch bài thơ Blue Roses, sau đây là các bài dịch tiêu biểu:

1. Nguyễn Viết Thắng dịch:

HOA HỒNG XANH

Tôi mang đến tặng em

Hoa hồng đỏ và trắng.

Không hiểu sao em bỗng

Nói em thích hồng xanh.

Tôi đi khắp thế gian

Tìm thứ hoa như vậy.

Nhưng người ta cười nói:

“Chẳng có ở trên trần”.

Tôi trở về mùa đông

Em của tôi đã chết

Em có còn nhận biết

Hoa từ tay Tử thần.

Biết đâu nơi suối vàng

Có loài hoa ao ước.

Chẳng có hoa nào đẹp

Bằng hoa cõi trần gian.

2. Trần Đức Phổ dịch:

BÔNG HỒNG XANH

Hoa hồng đỏ, hoa hồng trắng

Tôi hái trao tặng người thương

Vô tình nàng chê chẳng nhận

Đòi màu xanh biếc hoa hường!

Lang thang nửa vòng trái đất

Chẳng đâu mọc thứ hoa này

Hỏi tìm nửa vòng trái đất

Chỉ toàn cười mỉa, chua cay

Trở về trong mùa đông lạnh

Người yêu thơ dại qua đời

Nhìn nàng trút hơi thở cuối,

Tử thần cướp đóa hồng tôi!

Có lẽ bên kia thế giới

Nàng tìm thấy được niềm vui

Riêng tôi chân tình chẳng đổi

Hồng đỏ. hồng trắng tuyệt vời!

3. Nguyên Lạc phóng dịch

a. Vài ý riêng về dịch thơ nước ngoài:

Trước khi phóng dịch bài thơ, tôi xin ghi ra đây vài ý chủ quan:

- Dịch thơ từ tiếng nước ngoài, nhất là tiếng đa âm - các  nước phương Tây, ra tiếng đơn âm - tiếng Việt; hoặc ngược lại, là một điều rất khó. Coi chừng "dịch là diệt". Dịch chính xác từng mặt chữ - giống như các dịch giả chuyên nghiệp, thì bài thơ sẽ không mượt mà. Theo tôi, thi nhân chỉ cần nắm bắt được "hồn thơ", dịch theo ngôn ngữ riêng của mình - với điều kiện đừng quá xa rời nguyên bản - thì bài thơ dịch sẽ mượt mà hơn.

- Tiêu biểu viêc nắm vững "hồn thơ" rồi dịch rẩt tài hoa là trường hợp Phan Huy Vịnh, dịch câu thơ chữ Hán của Bạch Cư Dị ra tiếng thuần Việt mà nhiều người cho là còn hay hơn câu nguyên tác:

Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân => Cùng một lứa bên trời lận đận

- Với những điều nói trên, tôi sẽ không dịch chính xác theo mặt chữ một vài từ/ chữ, chỉ dịch thoát chúng theo ý/tứ câu/bài thơ.

   Thí dụ: "The grave" không dịch là "mộ phần", "nghĩa địa", "chết" ... mà dịch là "cõi khác". Tương tợ, "Half the world" tôi không dịch là "nửa vòng trái đất", mà dịch là "khắp cùng trái đất", "khắp cùng thiên hạ" cho mạnh nghĩa, vân vân...

b. Phóng dịch bài thơ:

     Tôi sẽ cố gắng nắm "hồn thơ",  theo sát nguyên tác để dịch bài thơ Blue Roses . Chủ quan, trong công việc dịch thuật văn thơ nước ngoài, ai cũng tham khảo các người dịch trước, tôi cũng không ngoại lệ.

     Đúng ra bài thơ này có nhiều người dịch rồi, tôi không nên dịch; nhưng vì đồng ý với nhiều người cho rằng nó thuộc về thơ "Siêu thực", và giống như bài thơ Việt Nam nhiều người yêu thích - đã được các nhạc sĩ tài hoa phổ nhạc : Lá Diêu Bông của thi sĩ Hoàng Cầm - nên tôi dịch lại.

     Bài thơ hầu như là loại thơ 6 chữ, do đó theo chủ quan tôi, dịch thơ theo loại 5 chữ thì thiếu chữ, không diễn tả hết ý nguyên bản; còn dịch bằng 6/8, 7 hoặc 8 chữ ... thì dư chữ và khó khăn. Tôi sẽ phóng dịch bằng thơ 6 chữ như thi sĩ Trần Đức Phổ.

Đây là bài phóng dịch thơ của tôi:

HOA HỒNG XANH

Hoa hồng trắng hoa hồng đỏ

Hái tặng làm vui tình nhân

Không phải màu hoa mong muốn

Nàng đòi xanh biển hoa hồng!

Lang thang khắp cùng trái đất

Tìm đâu được thứ hoa này

Hỏi tìm khắp cùng thiên hạ

Nhận toàn giễu cợt mỉa mai

Về đúng ngay lúc mùa đông

Ngây thơ yêu đang hấp hối

Tìm nàng thở hơi thở cuối

Hoa hồng trong tay Tử thần!

Có lẽ bên kia cõi khác

Nàng sẽ tìm được hồng xanh

Riêng tôi tấm lòng không khác

Trắng đỏ tuyệt nhất luôn dành

BÀI THƠ LÁ DIÊU BÔNG

     Lá Diêu Bông là bài thơ của Hoàng Cầm, thi sĩ người Việt. Bài thơ Blue Roses - Hoa Hồng Xanh khiến ta liên tưởng đến bài thơ Lá Diêu Bông của thi sĩ Hoàng Cầm, vì cả hai đều nói đến sự truy tìm những điều không thể thành hiện thực.

     Bài thơ Lá Diêu Bông viết về một câu chuyện có thật, câu chuyện về mối tình đầu tiên trong đời Hoàng Cầm với người con gái lớn tuối, đáng chị mình.

1. Tiểu sử Hoàng Cầm

     Hoàng Cầm tên thật là Bùi Tằng Việt, sinh năm 1921 (một bài báo ở Saigon gần đây cho biết ông sinh vào năm 1922) tại Làng Lạc Thổ, Huyện Lang Tài, Phủ Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh trong một gia đình Nho Giáo. Hoàng Cầm học Tiểu Học tại Bắc Giang rồi lên Hà Nội học Trung Học và đậu Tú Tài II Pháp. Khi còn đang học lớp Ðệ Tứ, Hoàng Cầm phóng tác cuốn Graziella của Lamartine thành chuyện Việt Nam với tên Hận Ngày Xanh. Tiểu thuyết đầu tay của Hoàng Cầm là Thoi Mộng, viết vào năm 1943. Trở về Bắc Giang, dạy học tại trường La Clarté, Hoàng Cầm vẫn viết văn, làm thơ để gửi đăng trên các báo Tiểu Thuyết Thứ Năm, Tiểu Thuyết Thứ Bẩy. Anh là người dịch truyện Ba Tư Một Ngàn Ðêm Lẻ ra Việt ngữ...

                                                [Hoàng Cầm Trong Tôi - Phạm Duy]

2. Nguyên văn bài thơ

LÁ DIÊU BÔNG

Đứa nào/ tìm được lá diêu bông

Từ nay ta gọi là chồng.

Mùa Đông sau em tìm thấy lá

Chị lắc đầu/Trông nắng vãn bên sông

Ngày cưới chị/ Em tìm thấy lá

Chị cười xe chỉ ấm trôn kim

Chị ba con/ Em tìm thấy lá

Xoè tay phủ mặt chị không nhìn.

Từ thuở ấy/ Em cầm chiếc lá

Đi đầu non cuối bể/ Gió quê vi vút gọị

Diêu bông hời … ới Diêu bông!”.

                                       (Hoàng Cầm)

3. Phổ nhạc bài thơ Lá Diêu Bông

- Năm 1984 bài thơ Lá Diêu Bông của Hoàng Cầm đã được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc, cùng tên. Nội dung bài thơ được giữ nguyên, Phạm Duy chỉ thêm vào hai câu lục bát ở cuối bài:

Em đi trăm núi nghìn sông

Nào tìm thấy lá diêu bông bao giờ?

- Ngoài ra, khoảng năm 1990, nhạc sĩ Trần Tiến phổ lại nhạc với lời mới cho bài thơ này, bài hát mang âm hưởng dân ca Bắc bộ, lấy tên là "Sao em nỡ vội lấy chồng".

Trích lời bài hát "Sao em nỡ vội lấy chồng" - Trần Tiến :

Bướm vàng đã đậu trái mù u rồi

Lấy chồng sớm làm gì, để lời ru thêm buồn

Ru em thời thiếu nữ xa xôi

Còn đâu bao đêm trăng thanh

Tát gàu sòng, vui bên anh

Ru em thời con gái kiêu sa

Em đố ai tìm được lá diêu bông

Em xin lấy làm chồng

. . .

Thương em tôi tìm được lá diêu bông

Sao em nỡ vội lấy chồng

Diêu bông hỡi diêu bông

Sao em nỡ vội lấy chồng!

4. Về lá diêu bông: 

Lá diêu bông là lá gì ?

- Lá diêu bông (lá bông diêu thì đúng hơn) là thứ lá đặc biệt ở làng Ðình Bảng, Bắc Ninh, phụ nữ thời xưa thường vắt ra nước rồi bôi lên mặt cho da dẻ được hồng hào tươi đẹp - theo Phạm Duy

- Lá diêu bông được nhà thơ Hoàng Cầm giải thích rằng đó là lá của hoa phiêu diêu, hoa trong mộng tưởng. Tình yêu luôn đẹp và phiêu diêu như vậy.

***

     Theo chủ quan của tác giả bài viết thì cả hai bài thơ đều hay, đầy cảm xúc. Vấn đề được nêu ra ở đây là:

     - Những điều bản thân mình mong muốn mà "không thể trở thành hiện thực", khi người mình thương yêu "vẫn hiện hữu" và người mình thương yêu đã bị "Thần Chết cướp đi", cái nào thảm hơn cái nào?

                                                                                      Nguyên Lạc 

...............

Mời nghe:

- Lá Diêu Bông (Thơ Hoàng Cầm, nhạc Phạm Duy - Ý Lan hát)

https://www.youtube.com/watch?v=2mazKAw_vZQ

- Sao Em Nỡ Vội Lấy Chồng  (Nhạc Trần Tiến - ca sĩ Tố My)

https://www.youtube.com/watch?v=QAyrm8jA_a8