ĐỌC “TÂM CA” THƠ NGÃ DU TỬ - Châu Thạch

   

                        Nhà thơ Ngã Du Tử

TÂM CA

 Nhặt ngọn cỏ dắt vào trong túi áo

 Có đất trời, có cả thảy trăng sao

 Lời kinh rụng giữa đôi bờ hư thực

 Nguồn tâm ca hương ngát ý bay vào

                                        Ngã Du Tử

         
                     Nhà bình thơ Châu Thạch

                        

         ĐỌC “TÂM CA” THƠ NGÃ DU TỬ                            
                                                                               Châu Thạch                                                                                  

 “Tâm” không thể nắm bắt được trên tay vì “Tâm” không phải là vật chất. Tuy “tâm” không phải là vật chất nhưng không có tâm thì vật chất trở nên vô nghĩa, bởi vì cái gì không có tâm thì cái ấy vô tri và vô giác.

Khi nhắc đến “tâm” là nhắc đến trái tim, lòng dạ, lương tâm con người. Mọi hành động của con người đều xuất phát từ cái tâm. Tâm thiện thì suy nghĩ và hành động đúng đạo lí, lẽ phải. Tâm không thiện thì sẽ sinh tà ý và làm nhiều điều xấu xa, tội lỗi.

Chữ “tâm” thường được dùng để hướng suy nghĩ của con người đến cái thiện, tu thân, dưỡng tính, sống tích cực và làm nhiều điều tốt lành. Tâm lệch lạc thì cuộc sống điên đảo đảo điên. Tâm gian dối thì cuộc sống bất an. Tâm ghen ghét thì cuộc sống hận thù. Tâm đố kỵ thì cuộc sống mất vui. Tâm tham lam thì cuộc sống dối trá.

Khái niệm “Tâm” trong Phật giáo được xem là một trong những phạm trù quan trọng, cơ bản của đạo Phật. Kinh Pháp Cú, vốn được xem như Kinh Thánh của Phật Giáo mở đầu như sau: “Tâm dẫn đầu các pháp. Tâm là chủ. Tâm tạo tất cả”. Một cách khái quát, qua các kinh điển Phật Giáo người ta có thể phân biệt sáu loại tâm:

Nhục đoàn tâm : trái tim thịt

Tinh yếu tâm : chỗ kín mật, chỉ cái tinh hoa cốt tu

Kiên thực tâm : là cái tâm không hư vọng, cũng gọi là chân tâm

Liễu biệt tâm : gồm sáu loại nhận thức đầu trong tám thức

Tư lượng tâm còn gọi là Mạt-na thức : thức thứ bảy trong tám thức.

Tập khởi tâm còn gọi là A-lại-da thức dịch nghĩa là tạng thức hay tang thức : chứa đựng mọi kinh nghiệm của đời sống mỗi con người và nguồn gốc tất cả các hiện tượng tinh thần; là căn nguyên của mọi hoạt động nhận thức, hoạt động tâm lý; là nơi lưu trữ những hạt giống sinh ra muôn sự muôn vật, hữu hình hay vô hình. Tâm lý học phương Tây thường gọi thức này là vô thức hay tiềm thức”

Tóm lại, dù nhìn dưới khía cạnh nào, có thể nói theo Thiền Tông: Có hai thứ tâm. Một thứ là tâm theo dòng tâm thức, khởi lên rồi diệt, vì ngũ uẩn bị mê mờ bởi tham ái, dục lạc, vọng tưởng; tâm này được gọi là Vọng tâm là tâm của chúng sinh. Hai là Chân tâm có tự tánh là thanh tịnh, không sinh diệt, không dao động, thường vắng lặng, là tánh giác của những vị đã giác ngộ, cũng còn được gọi là Tâm Phật.

 Theo cách mà dân gian Việt Nam hình dung, Tâm có thể là trái tim, Tâm cũng có thể là lòng, dạ, bụng, ruột, thậm chí cũng có thể là gan và chúng có sự phân công về mặt ngữ nghĩa rất khác nhau.

 Với Ki tô giáo, Tâm có thể là linh hồn, tâm hồn

Với nhà Phật, Tâm là thức bao gồm cả ý thức và vô thức.

Với những lập luận như trên ta có thể hiểu “Tâm Ca” của nhà thơ Ngã Du Tử là gì. Đó là tiếng ca cúa trái tim đạo. Đó là tiếng ca của linh hồn, hay đó là tiếng ca của ý thức con người hướng đến chân, thiện, mỹ.

Nhạc sĩ Phạm Duy cũng viết 10 bản nhạc có tên  là “Tâm Ca”. Tâm Ca cúa Phạm Duy là tiếng ca nhận diện sự bi đát của cuộc đời và tỏ thái độ, cũng như tuyên ngôn lương tâm trước những điều đã thấy.

Ngược lại với Phạm Duy, “Tâm Ca” của Ngã Du Tử là bài thơ lấy cái tâm là trái tim của mình, lấy cái tâm là ý thức của mình, lấy cái tâm hướng tới tự tính thanh tịnh, không sanh không diệt để hưởng nguồn “hương ngát” dấy lên từ “ý thức” đó.

Vào bài, ta thấy Ngã Du Tử viết một câu thơ hơi lạ kỳ:                       

Nhặt ngọn cỏ dắt vào trong túi áo

Ngọn cỏ thì liên quan gì đến tâm ca?

Có đấy, bài ca nào cũng bắt đầu từ nốt nhạc đầu tiên. Không có nốt nhạc đầu tiên thì không có bài ca bao giờ. Nhà thơ lấy ngọn cỏ làm nốt nhạc đầu tiên cho tâm ca của mình, bởi từ ngọn cỏ nhà thơ thấy sự vi diệu vô cùng của Tạo Hóa. Thực sự, ngọn cỏ cũng được kiến tạo từ đất, nước. gió, lửa là tứ đại, là 4 yếu tố bất di bất dịch mà Tạo Hóa đã dùng nó hình thành nên thế giới vật chất từ cái nhỏ nhất đến cái vĩ đại vô cùng trong vũ trụ.

Đọc thơ, ta suy luận biết được, nhà thơ đứng một nơi nào đó, giữa trời đất bao la có trăng, sao, mây, nước. Tác giả cầm ngọn cỏ lên tay, và ngọn cỏ bỗng nhiên trở thành như một “văn Tự bất lập” để  “trực chỉ nhân tâm”cho tác giả thấy được cái tráng lệ nhiệm mầu của nguyên lý sáng tạo ra thế giới. Nguyên lý ấy là tứ đại có trong vạn ngàn tinh tú trên trời cao  mà cũng có trong ngọn cỏ dưới đất dày. Ngã Du Tử đã thấy một cái thấy mà một tác giả phương Tây đã viết như sau:                                                     

Thấy Vũ Trụ trong một Hạt Cát                          

Thấy Trời nơi một Bông Hoa Dại                         

Nắm Vô Biên trong lòng bàn tay                         

Và Vô Tận trong một khoảnh khắc.

Khi nhà thơ không vất bỏ ngọn cỏ, khi nhà thơ trịnh trọng “Nhặt ngọn cỏ dắt vào trong túi áo” là lúc cái tâm nhà thơ không phải là Nhục Đoàn Tâm (trái tim thịt) mà chính  là Kiên Thực Tâm là chân tâm, là cái tâm không hư vọng đã làm nẩy sinh bài ca trong linh hồn tác giả, một bài ca giác ngộ về sự huyền vi của trời đất.

Từ cái việc Ngã Du Tử “Nhặt ngọn cỏ lên dắt vào trong túi áo”, nhìn ngọn cỏ ngộ ra trong ngọn cỏ  “Có đất trời và có cả trăng sao” đã đưa tâm hồn tác giả chuyển biến qua một trạng thái khác, một trạng thái thăng hoa vượt trên nhận thức đời thương, lấy cái tâm Tập khởi hay còn gọi A-Lại Đa Thức, hay còn gọi Tạng Thức trong Phật Giáo để hiểu ra, đê ngộ được những lời kinh tụng niệm xưa nay, biết được những kinh điển tu tập xưa nay chỉ là “bị mắc kẹt giữa đôi bờ hư thực” nên không thể chấp vào đó nữa. Bây giở, từ nhặt ngọn cỏ làm duyên nghiệp u mê đã hết, quả lành đã đến và lời ca từ tâm ấy ngát hương mới đến trong linh hồn:                          

Lời kinh rụng giữa đôi bờ hư thực                         

Nguồn tâm ca hương ngát ý bay vào

Vì sao lời kinh phải “rụng giữa đôi bờ hư thực” thì “nguồn tâm ca” mới “hương ngát ý bay vào”?

Ta hãy đọc khổ thơ của Nhà Sư Minh Đức Triều Tâm Ảnh           

Ta đứng lên         

gọi đò         

bên bờ sông lau lách         

lá tử sinh cháy đỏ cuối ghềnh xa         

lòng dừng lại, nhìn thời gian huyễn hoặc         

chẳng bao giờ thấy hết cõi người ta

                                 (Giấc Ngủ Của Đá)

Đây là tâm trạng của nhà sư khi còn đi tìm đạo, khi mà “Lời kinh chưa rụng giữa đôi bờ hư thực”

Tiếng gọi đò là sự tìm kiếm một con đường giải thoát. “Bờ sông lau lách” là trần gian. Con sông là sự ngăn cách giữa ta và chân lý. Đò chính là đạo, là con đường đưa ta đến bờ giải thoát bên kia. Nhà thơ gọi đò trong vô vọng. Bởi vì gọi đò mà tác giả không thấy đò đâu, lại thấy “lá tử sinh cháy đỏ cuối ghềnh xa” nghĩa là thấy sự chết chờ ta ở cuối cuộc đời. “Lòng dừng lại, nhìn thời gian huyễn hoặc” nghĩa là quán được tác động của thời gian trên mọi biến đổi của đời. Từ đó mà tác giả thốt lên một câu nói bi quan: “chẳng bao giờ thấy hết cõi người ta”. Cảnh giới sông, đò lau lách trong thơ của nhà sư chỉ là sự đại diện cho cái tâm cố chấp, là sự nô lệ cúa linh hồn bị dính mắc vào sắc tướng.

Và rồi trong một bài thơ khác, để gọi được đò vượt qua con sông phàm tục đó, nhà sư phải bỏ cái tâm cố chấp, cái tâm nô lệ, cái tâm dính mắc sắc tướng đi, phải để linh hồn mình nhẹ như những chiếc lá “rụng giữa hai bờ sắc không”, cũng giống như Ngã Du Tử để cho “Lời kinh rụng giữa đôi bờ hư thực”, vậy thì mới qua được con sông, đến bến bờ giải thoát:                          

Qua sông bèn gọi con đò                         

Nôn nao lá rụng hai bờ sắc không

Từ chiếc “lá rụng” trong thơ Minh Đức Triều Tâm Ảnh và “lời kinh rụng” của Ngã Du Tử ta hiểu ra được sự buông bỏ tất cả, buông bỏ cả cái có và cái không thì khoái lạc của “Nguồn tâm ca hương ngát ý” sẽ “bay vào” linh hồn ta vậy.

Trong Phật giáo, khái niệm tánh "sắc" (thực) không thể bị đồng hóa với "có" và tánh "không” (hư) không thể bị đồng hóa với "không có". Kinh Bát Nhã viết “Sắc tức thị không, không tức thị sắc” đã nói lên bản chất thật của vạn vật liên đới  hài hòa giữa có và không, giữa hư và thực. Ngã Du Tử nghiệm được thế, nhà thơ không chấp vào sắc, không chấp vào không, để linh hồn thanh thản thành chiếc lá rơi giữa đôi bờ sắc không như Minh Đức Triều Tâm Ảnh,  hay để lời kinh rụng giữa hư và thực thì  tiếng ca chân lý sẽ dậy lên trong trái tim mình.

Trong kinh Hoa Nghiêm đức Phật dạy: “Trong 49 năm Ta chưa hề nói 1 câu, 1 chữ, 1 lời nào”. Ngài đi giảng đạo 49 năm làm sao không nói được?. Lý do Ngài dạy chính là buộc ta suy nghiệm ẩn ý trong lời Ngài để hiểu sâu xa hơn. Xin tạm ví dụ  “lời kinh” là triết lý nhà Phật, lời Ngài nói thành tiếng là “thực”, Ngài bảo Ngài không nói gì chính là “hư”. Ngã Du Tử để “Lời kinh rụng giữa miền hư thực” chính là  hiểu được câu nói phủ nhận của Phật. Mục đích của Phật là để mọi người nhận ra cái bản lai diện mục của mình, bởi do (tam độc) vô minh che khuất chân trí mà không ngộ được chân lý khi nghe lời phật giảng.

Đọc “Tâm Ca”của Ngã Du Tử, ta thấy được linh năng, linh quyền của tạo hóa trong mọi vật từ thiên nhiên vô hạn đến ngọn cỏ trong bàn tay người thi sĩ. Đọc “Tâm Ca” của Ngã Du Tử ta chiêm nghiệm được sự huyền vi của đất trời có trên mọi vật.  Tâm ca chính là nguồn vui trong linh hồn “vô quái ngại”, thoát ra mọi  ràng buộc, buông bỏ mọi chấp niệm kể cả chấp niệm lời kinh Phật dạy để không vướng mắc vào sắc hay không, hư hay thực , hòa nhập vào vô vi, hưởng hương thơm của nguồn trong trẻo vô biên, rong chơi giữa thường hằng. Đó chính là ước vọng mà nhà thơ hằng hướng đến đến khi viết “Tâm Ca”.

Chỉ 4 câu thơ, ban đầu nhà thơ dắt ngọn cỏ vào túi. Túi áo thể hiện cho cái trí non nớt cúa mình mà ngọn cỏ đã khải thị cho nó thấy được tất cả quang vinh của tạo hóa trong cái hình hài nhỏ bé kia. Thế rồi từ sự khải thị đó, nhà thơ trực nhận được pháp môn, thoát khỏi sợi dây hư thực trì kéo, biến  linh hồn trở nên thơm ngát  trong tiếng reo ca bát ngát của tâm.  Bốn câu thơ thật ngắn nhưng nói thật nhiều, như ngọn cỏ nói lên cho cả cái vĩ đại của thiên nhiên huyền bí! 

Linh hồn ai có tiếng tâm ca nầy thì linh hồn đó dư dật niềm vui, rời xa bi lụy! 

Người viết bài nầy chỉ nương theo những gì uyên thâm tham khảo được từ sách vở để tìm cái hay trong thơ Ngã Du Tử.

                                                                                       Châu Thạch