Ý NGHĨ SƠ SÀI VỀ THƠ HAY TỨ TUYỆT - Nguyên Lạc

              
                              Tác giả Nguyên Lạc

            Ý NGHĨ SƠ SÀI VỀ THƠ HAY TỨ TUYỆT
                                                                             Nguyên Lạc

                                                                     

LÀM MỘT BÀI THƠ TỨ TUYỆT

Để bàn về Thơ Hay Tứ Tuyệt, tôi xin giới thiệu thiền sư Muju (Nhật: Japan) sẽ hướng dẫn và minh họa hầu các bạn:

Người ta hỏi một thi sĩ Nhật nổi danh rằng làm thế nào viết được một bài thơ tứ tuyệt của Trung Hoa. Thi sĩ giảng giải: Câu đầu chứa phần khởi nhập; câu hai là phần chuyển tiếp của câu đầu; câu ba chuyển từ đề mục và bắt đầu một ý mới; và câu bốn gồm ba câu trước hợp lại với nhau. Một khúc dân ca Nhật minh họa ý này:

“Hai cô con gái của một người bán lụa ở Kyoto,

Cô chị hai mươi, cô em mười tám.

Một anh lính có thể giết người với lưỡi kiếm của anh ta,

Nhưng hai cô gái này giết đàn ông với đôi mắt của các nàng.” (1)

THƠ HAY TỨ TUYỆT

1. THƠ HAY là thơ đọc qua liền nghe lòng mình thổn thức, thuộc và nhớ rất lâu.  Như người nữ đẹp (giai nhân), gặp qua một lần là suốt đời không quên.

Đọc một bài Tứ Tuyệt, muốn biết nó đáng được gọi là THƠ HAY hay không thì phải thẩm xem câu cuối (kết) có mang lại cho ta bất ngờ tự nhiên, sảng khoái không? Nếu không thì hỏng!

2.  Nét độc của bài THƠ HAY là phải đảm bảo được nguyên tắc “mạch kỵ lộ” của thi pháp thơ Đường: Nghĩa là mạch thơ tối kỵ bị để lộ ra. Nhà thơ phải cách nào để đến câu cuối cùng, điều mình muốn nói, muốn nhắn nhủ mới lộ ra; gây bất ngờ cho người đọc. Bất ngờ càng lớn,  ngược lại được những đoán định, thì sức lay động sẽ càng mãnh liệt. Vì thế, câu cuối cùng thường là câu gánh vác nhiệm vụ thể hiện chủ đề của bài thơ.  Những câu đầu dù nói nhiều điều, tả nhiều thứ vẫn chỉ là sự chuẩn bị cho sự xuất hiện của câu cuối.

3. Vài bài thơ tứ tuyệt hay:

Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên

Giang phong ngư hỏa đối sầu miên

Cô Tô thành ngoại Hàn San tự

Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền [*]

         (Phong Kiều dạ bạc- Trương Kế)

Nam quốc sơn hà Nam đế cư,

Tiệt nhiên phân định tại Thiên thư.

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm,

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

(Nam quốc sơn hà -Lý Thường Kiệt)

Một trà, một rượu, một đàn bà

Ba thức lăng nhăng nó quấy ta

Chừa được thức nào hay thức nấy:

- Họa chăng chừa rượu với chừa trà! 

          (Chừa rượu - Trần Tế Xương)

Chớm chừng đã chợt bỏ ra

Đừng say mút chỉ rầy rà tít mây

Chơi mà mút chỉ đứt dây

Còn chi mà nói thang mây phiêu bồng

(Uống Rượu Yêu Đời - Bùi Giáng)

Đời sau người có thương ta

Từ lâu xuống lỗ làm ma mất rồi!

Đường xa.../ Thôi,/ miễn bồi hồi

Mả hoang nhảy đại lên ngồi đi cha!

              (Nhắn - Nguyễn Đức Sơn)

Ta nhận xét các bài tứ tuyệt trên đúng theo giải thích của thiền sư Muju : - Câu đầu chứa phần khởi nhập; câu hai là phần chuyển tiếp của câu đầu; câu ba chuyển từ đề mục và bắt đầu một ý mới; và câu bốn gồm ba câu trước hợp lại với nhau,

THỬ ĐỌC VÀ NHẬN XÉT MỘT BÀI THƠ

Sau đây là bài thơ của "lão niên thi sĩ" Hoàng Xuân Sơn theo tôi "ấn tượng"

1. Bài thơ tứ tuyệt

tóc mình bạc thiệt chẳng phải chơi

mây trắng vẫn luôn luôn trên trời

à bay. thì vẫn còn đất đứng

cho đến lúc chân tay rụng rời

               (bạch - hoàng xuân sơn)

2. Lời bình phẩm

Có những phản hồi như thế này:

- Thơ tứ tuyệt ngắn quá, không diễn tả trọn ý.    

Tôi tự nghĩ:

- Cái quan trọng là hay hay dở chứ không phải ngắn dài. Thơ đâu cần phải "ầu ơ ví dầu", càng ngắn, càng nén ý càng tốt;  cần chi kể lể (Tell) như tôi đã bàn trong bài viết Show Do Not Tell (2), hãy để độc giả dự phần vào, tự họ cảm theo trải nghiệm của riêng mình.

LÀM THỬ THƠ TỨ TUYỆT

Tôi xin phép làm thử - theo giải thích trên của Muju một bài thơ tứ tuyệt xem sao, các bạn tự do góp ý.

chợ đời gom nhặt sân si

quảy lên chùa đổi từ bi nắng vàng

ra về rơi rắc dọc đàng

giai nhân thoáng hiện tôi bàng hoàng tôi!

                           (Vô đề 1 - Nguyên Lạc)

                                                                                        Nguyên Lạc

....................

Nguồn:

 (1) Thạch sa tập – Thiền sư Muju 

(bản dịch của Đỗ Đình Đồng – Góp nhặt cát đá)

(2) Thủ pháp “Show, Do Not Tell” – Nguyên Lạc

https://nguyenlac.blog/2018/08/15/thu-phap-show-do-not-tell-nguyen-lac/

[*] Dịch thơ:

Trăng tà, tiếng quạ kêu sương

Lửa chài, cây bến, sầu vương giấc hồ

Thuyền ai đậu bến Cô Tô

Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San

                                                        Tản Đà