SÔNG DINH, DÒNG SÔNG MUÔN THUỞ - Phan Chính

          

          SÔNG DINH, DÒNG SÔNG MUÔN THUỞ

                                                                            Phan Chính

          Sông Dinh ở La Gi xuất phát từ Núi Ông thuộc huyện Tánh Linh, chảy qua huyện Hàm Tân, nhưng đoạn ngang qua phần đất thị xã La Gi khoảng 6 km rồi trổ ra cửa biển để hòa vào đại dương mênh mông. Sách xưa mô tả sông La Di phát nguồn từ phía tây huyện Tuy Lý 70 dặm, đầu nguồn từ động Mọi và hợp lưu các khe suối núi Chà Cố chảy đến xứ Bồn Bồn rồi tuôn ra cửa biển La Di/La Gi. Thực ra tên gọi Sông Dinh không những ở La Gi, Bình Thuận mà còn có ở nhiều nơi như Phú Yên, Ninh Thuận, Quảng Bình, Bà Rịa-Vũng Tàu… lại gắn với truyền thuyết rất riêng. Qua các nhà nghiên cứu văn hóa Chăm, cho rằng đối với người Chăm xưa thường gọi những đoạn sông chảy ngang hoặc hướng về khu cư dân đông đảo, nơi có thờ các thần linh với nguyên từ là “nau-ding”, từ chữ Ding phát âm là “Tìng”, người Việt phiên âm thành Dinh, để tương ứng với nghĩa là nơi thờ thần linh ở những địa bàn cư dân tập trung. Sông Dinh ở La Gi còn gọi là sông La Di như trong sách Đại Nam nhất thống chí triều Nguyễn có ghi chép.

         Đây là một trong số ít con sông lớn, có lưu lượng ổn định của tỉnh Bình Thuận nhờ có nguồn nước phía thượng nguồn cao nguyên Di Linh chảy xuyên qua các huyện Tánh Linh, Hàm Tân, La Gi dài trên 110km với trữ lượng lớn. Trên bản đồ Bình Thuận năm 1910, có ghi sông này tên La Giang. Điều kỳ bí, đầu nguồn là Núi Ông và cuối nguồn trổ ra cửa biển La Gi, cách đó chưa đến 2 km là đảo nhỏ Hòn Bà làm nên huyền thoại của một chuyện tình bàng bạc sử thi. Từ lâu, sông Dinh ở La Gi đã trở thành một bến cảng cho trên 3.000 thuyền đánh bắt hải sản của địa phương và các nơi trong khu vực thường xuyên neo đậu. Tại cửa biển sông Dinh, phía hữu ngạn là phường Phước Lộc ngày xưa có dịch trạm Thuận Phước nằm trong hệ thống chuyển giao công văn, đồ công dụng. 

Năm 1967, bến đò ngang qua sông lâu nay từ chợ Cá Biển với xóm chài Tân Long được bắc chiếc cầu gỗ cho người đi bộ đặt tên cầu Long Hội (ghép tên xã Phước Hội với Tân Long) nhưng chỉ một năm sau lũ quét trôi. Trước đó ngược dòng sông cũng có chiếc cầu gỗ qua xóm Tân Lý ở vị trí cầu Tân Lý từ năm 1972 được xây lại bằng bê tông nhưng chia làm 2 lối đi rất hiếm thấy ở các nơi- bên ô tô bên bộ hành. Sau trận lũ lớn vào năm 1999, cầu bị sập và được xây mới đưa vào sử dụng hiện nay. 

Cầu Tân Lý từ năm 1972 được xây lại bằng bê tông nhưng chia làm 2 lối đi rất hiếm thấy ở các nơi - bên ô tô bên bộ hành. Sau trận lũ lớn vào năm 1999, cầu bị sập...

                    Cầu Tân Lý được xây mới từ năm 1999 và đưa vào sử dụng hiện nay.

         Dòng sông Dinh chảy qua địa bàn thị xã La Gi tuy ngắn nhưng nằm giữa các xã phường Tân An, Tân Bình, Bình Tân, Tân Thiện, Phước Hội, Phước Lộc được coi là những nơi cư dân đông đảo nhất. Đoạn đầu giáp với địa giới huyện Hàm Tân có dòng Suối Đó với truyền thuyết dân gian khá ly kỳ nhập vào tạo nên một cảnh sắc thiên nhiên thi vị, với đá tảng cây rừng còn đậm nét hoang sơ. 

Dòng sông mềm mại uốn khúc quặn mình trông thật sinh động.Về hướng hạ lưu là Đập Đá Dựng, một công trình ngăn dòng sông để tích trử nước cho sinh hoạt và sản xuất, xây dựng cách đây 60 năm. Đây là một thắng cảnh nằm cạnh trung tâm thị xã. 

Càng ra cửa biển, đôi bờ dòng sông Dinh là những vườn cây xanh, bóng dừa in bóng như bức tranh thủy mặc lúc hoàng hôn. Đứng ở cầu Tân Lý nối giữa phường Phước Hội và phường Bình Tân, hướng nhìn về cửa biển, ta có cảm giác con sông Dinh bỗng trở mình đổi khác khi ở đây là những dãy thuyền máy đủ sắc màu đang chờ con nước nổi để ra khơi.

         Sông Dinh có vai trò rất lớn trong đời sống xã hội và phát triển kinh tế của thị xã La Gi, đặc biệt là hoạt động khai thác hải sản.Theo sớ dâng vua dưới triều Nguyễn (1877) của doanh điền sứ Bình Thuận Nguyễn Thông trong “Nghĩ thỉnh thượng du đồn khẩn sự nghi sớ” đã chỉ ra tầm quan trọng của cửa sông La Di/ La Gi để trở thành điểm kết nối vùng thượng du trù phú phía nam của tỉnh với Phan Thiết và miền đông Nam bộ. Từ hàng trăm năm, các địa danh xóm làng Láng Gòn, Đá Mài, Đá Dựng, Láng Đá, Xóm Rẫy, Tân Lý, Tân Long…được hình thành dọc dài theo bờ sông Dinh. Sông Dinh trở thành mạch nguồn của sự sống cho người dân tứ xứ từ các tỉnh miền Trung tụ hội ở đây. Đến bây giờ, ngay tại làng biển Tân Long, Phước Lộc ai cũng có thể nhận ra đặc điểm cư dân, nếp sống văn hóa của xứ biển Bình Định, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Nghệ Tĩnh…dù đã trải qua nhiều tháng năm vẫn còn giữ lại những nét đặc trưng làng xưa đất cũ trên mảnh đất La Gi hiền hòa ngày nay.

 Đoạn sông Dinh gần cầu Tân Lý, trong những ngày ngư dân La Gi đậu ghe chờ ra khơi

         Tuy nhiên ở góc độ của cảnh quan du lịch, Sông Dinh có thể coi là một di sản văn hóa thiên nhiên ở vùng đất này. Hãy thử tưởng tượng dưới đêm trăng đẹp, bằng một chiếc thuyền nhỏ bồng bềnh trôi ngược dòng sẽ cảm nhận cái không gian đầy chất lãng mạn, trữ tình. Hãy nghĩ rằng, một khi có sự chuyển mình của các khu du lịch ở La Gi, chắc chắn dòng Sông Dinh sẽ trở thành một sản phẩm thú vị, hấp dẫn trong hoạt động, khai thác dịch vụ du lịch ở địa phương.

                                                                                        Phan Chính