TRƯỜNG TRUNG HỌC BÌNH TUY VÀ TÔI - Đoàn Thuận

          

                       Tác giả Đoàn Thuận

         TRƯỜNG TRUNG HỌC BÌNH TUY VÀ TÔI 

                                                                             Đoàn Thuận

 Về lại Quê Nhà, nhưng với tôi, Lagi còn nhiều điều lạ lẫm, vì tôi đã xa quê lưu lạc từ ngày bé thơ, dù có đôi lần đi về.

 Sau đình chiến 1954, tôi về thăm Mẹ, và ở lại chăn trâu gần hai năm, nhưng chỉ quanh quẩn nơi cánh đồng Tân Lý. Năm 1960, khi Má tôi chuyển gia đình từ Bình Châu về xã Phước Hội, huyện Hàm Tân, tôi chỉ về thăm nhà vào dịp Tết, hoặc nghỉ hè...

 Cuối năm 1972, từ Hà Tiên, tôi chính thức chuyển nhiệm sở về Trung học Bình Tuy, gần như trong ngành giáo dục, mọi người xa lạ với tôi. Thường ngày, tôi đến thẳng lớp, dạy xong về nhà, ngại giao tiếp trừ khi cần thiết.

Khi ổn định mọi việc, tôi về Tân Lý tìm thăm những người bạn chăn trâu đã cách xa trên mười tám năm. Thôn xóm đồng quê thay đổi quá nhiều. Anh Năm Cận cho biết nhóm bạn chăn trâu ngày nào, giờ chỉ còn lại Tư ở gần đập Đá Dựng, và Tráng ở Tân Long. Ai cũng có riêng một gia đình, nhưng Tráng Tư Thuận có chung một tình thân, thời chăn trâu Láng Đá.

Chúng tôi thường gặp nhau tại nhà Tráng, ở Xóm Lưới, dưới chân động Tiên Sa. Một ly bia, một miếng cá đuối nướng, một điệu boléro hòa theo tiếng sóng rì rào nơi bờ cát, như gợi lại bao điều của thời thơ dại. Tư hay nhắc đến mái ngói của trường Bình Tuy, ngày Tư học đệ thất, khác xa bao mái tranh lụp xụp. Chiếc áo dài trắng của nữ sinh không giống chiếc áo vá đầy bụi của chị Đổ, dạy lớp “bỏ túi” Láng Đá. Tư cũng có một cuốn “Lưu bút ngày xanh” của thời đi học, nhưng bìa là hai tấm mo cau rừng, trên khắc đầy tên bạn chăn trâu, có cả tên tôi và Tráng. Sau này, trường Bình Tuy có thêm một dãy lầu, nhưng bốn “lớp mái ngói” xưa vẫn còn nguyên, như ngày mới thành lâp. Ngày ấy, chúng tôi, đôi khi, nhìn mái ngói đỏ trên nền đá cao, nhìn những thư sinh áo trắng, thầm mơ ước được cắp sách vào Trung học Bình Tuy…

            

Dường như, chỉ có Tư được ngồi học trong “lớp mái ngói trường Bình Tuy” như ước mơ, còn bạn trong nhóm Láng Đá lưu lạc, xa dần quê hương. Riêng Tráng sớm rời “lớp học bỏ túi” đi lính, rồi bị thương nặng, được giải ngủ trở về, tiếp tục học “lớp tráng niên” trường tư. Khi đỗ tú tài một, Tráng xin việc làm, nhưng không nơi nào nhận vì từng bị thương. Thấy vậy, nhiều nhà khá giả nhờ Tráng “dạy tư gia”, luyện thi Trung học đệ nhất cấp. Còn tôi, ngày từ giã các bạn ra đi, chỉ mong có bằng tiểu học, nhưng nhờ người thiện tâm giúp đỡ, đã học “đến nơi đến chốn” và đi dạy ở Hà Tiên. Nơi quê hương Đông Hồ, tôi được hưởng “thâm niên nước độc”, chỉ chờ qua bốn năm sẽ có quyền xin về quê nhà La Gi, dạy nơi nào cũng được. Bất ngờ, Nha Trung Học điều động tôi về Trung học Bình Tuy dạy Anh văn. Bất ngờ, ở chỗ dạy Anh văn không phải Việt văn, ở chỗ chưa hết thời hạn bốn năm, ở chỗ về Trường Trung học Bình Tuy chứ không phải “một trường làng”.

Mới về, tôi ở nhà Ba tôi gần trường Bồ Đề Quảng Đức. Ban ngày tôi qua trường dạy vài giờ Anh văn, ban đêm tôi tham gia cours Pascal. Tại đây, thầy Nguyễn Phát Minh giới thiệu tôi với thầy Nguyễn Tấn Hưng dạy Toán, thầy Đào Văn Lộc dạy Lý, cô Trịnh thị Nghĩa dạy Sinh vật. Dân dà, chúng tôi thành nhóm “thân hữu Pascal”, giúp đỡ nhau trong giảng dạy cũng như ngoài cuộc sống. Khi thầy Nguyễn Tấn Hưng chuyển về Sài Gòn, Cours Pascal dừng lại, nhưng nhóm vẫn duy trì tình thân hữu mãi về sau này. Cô Nghĩa và thầy Lộc là giáo sư tư nhân dạy giờ, chẳng những dạy ở Trung học Bình Tuy, mà còn ở nhiều tư thục trong tỉnh. Thầy Đào văn Lộc như trung tâm nối kết giáo sư cũ và mới, tư nhân và chính ngạch, trong ngành và ngoài ngành. Chính nhóm thân hữu này giúp tôi khắc phục thói xấu sống khép kín và mặc cảm. Đặc biệt, cô Nghĩa thường “chọc quê”, gọi tôi “anh không lời”, khi hỏi đôi điều tôi không thể trả lời được, hay nín thinh khi nhóm gặp nhau…

Đầu năm 1973, vì nhà Ba tôi chuẩn bị lên lầu, nên tôi thuê lại một căn nhà của thầy Lượng trong làng Thương Phế Binh, để ở tạm. Tại đây, tôi nhận ra trên Dốc Tỉnh có vài Xóm Học. Học sinh nơi xa về tỉnh học, thường xin ở nhờ nhà bà con, hay thuê tạm một phòng trống trong nhà dân. Đây không phải nhà trọ hay gác trọ, mà là một nơi ở bình thường, dưới mái nhà của phụ huynh bình thường. Đông nhất là Xóm Học Đồng Tiến quanh trường Trung học Bình Tuy và Xóm Học Đồi Sim gần Suối Đó. Vào mùa học, sau khung cửa, nghiêng nghiêng những mái đầu trên trang vở, bên ánh đèn khuya. Đôi khi, tiếng học bài theo gió ru qua bờ hoa, bay vào bao la. Vào hạ, xóm học khuất màu áo trắng, tắt ánh đèn đêm, chỉ còn trong tôi nỗi mong ngóng mùa học mới...

Nghỉ hè, tôi tìm gặp các bác phụ huynh cao tuổi, lão ông bản địa, để hỏi han về cội nguồn của La Gi. Nhờ đó, tôi dò dẫm đi thăm những nơi tổ tiên ông bà cha mẹ chúng tôi đã từng sinh sống. Đến đâu, thấy gì, nghe gì, tôi ghi lại những điều tiêu biểu về phong cảnh, về tình làng nghĩa xóm…nơi Đất Mẹ. Cuối hạ 1974, tôi có 4 tập bản thảo “Trường ca Lagi”, “Lagi ngàn xanh”, “Huyền thoại Hòn Bà Núi Ông”, “Mái trường quê hương”. Tôi dự định vào mùa hạ 1975, về thăm Núi Ông, sông La Ngà, rừng La Dạ, để bổ sung cho “huyền thoại Hòn Bà Núi Ông”.

Cuối 1974, thời cuộc lắm biến động, nhiều Thầy Cô rời Trung học Bình Tuy ra đi, tôi cũng trả nhà lại cho thầy Lượng dọn về nhà Ba tôi, trong tâm trạng bất an…

Đầu năm 1975, Trung học Bình Tuy gần như đóng cửa. Dãy “lớp học mái ngói”, tượng trưng cho ngôi trường ngày mới thành lập, là nơi tạm trú cho người chạy loạn.

Hè 1975, bảng hiệu Trung học Bình Tuy thay bằng Trường Cấp 3 Hàm Tân. Tôi đâu còn là “giáo sư trung học”, chỉ là một “phu chữ” không ngừng nuối tiếc về ngôi trường xưa…

THÁNG TÁM VỀ XÓM HỌC

Người về Xóm Học đã thưa

Những trang vở khép vào xưa cũ dần

Hàng dương liễu đứng bâng khuâng

Khung trời tháng tám mưa ngần ngại bay.

Bước chân gõ guốc phố này

Áo em trắng, với tháng ngày thư sinh

Sân trường giờ lại vắng thinh

Thềm ngoài lớp học rêu in sắc chiều.

Thuyền xa, bờ chợt cô liêu

Đàn chim bay khuất, quạnh hiu núi đồi

Nghỉ hè, em lại xa xôi

Mình tôi giữa cõi muôn lời cổ thi.

Lá thu xanh gọi ngày đi

Ngoài ô cửa lớp mùa thi qua rồi

Đường về Xóm Học chia đôi

Đèn khuya bụi phủ, chỗ ngồi lặng yên.

Những chiều ru gió sau hiên

Tiếng ve buồn vọng cuối miền quê xa

Mong ngày hạ trắng mau qua

Em về bước nhỏ lối hoa mộng này.

                                      Lagi,1973

                                      CÁT SỸ

                                 (Đoàn Thuận)