HOÀNG TRÚC LY (1933-1983): HÀNH TRÌNH PHIÊU BẠT CỦA MỘT THIÊN TÀI THI CA - Phan Bá Thụy Dương

Nguồn:
https://vnthuquan.net/truyen/truyen.aspx?tid=2qtqv3m3237nvn1ntnqn4n31n343tq83a3q3m3237nvn&AspxAutoDetectCookieSupport=1

              

HOÀNG TRÚC LY (1933-1983): HÀNH TRÌNH PHIÊU BẠT CỦA MỘT THIÊN TÀI THI CA

                                                              Phan Bá Thụy Dương

Nhiều người chỉ biết Hoàng Trúc Ly qua những bài thơ đăng trên các báo, các tạp chí từ 1955 và về sau là thi tập duy nhất: Trong Cơn Yêu Dấu của anh, do nhà xuất bản Hướng Dương trên đương Lê Lợi ấn hành năm 1963, do họa sĩ Trịnh Cung vẽ bìa. Tác phẩm thi ca này còn khiêm nhường hơn nhiều so với số trang trong tập thơ Bi Ca của Hoài Thương – người phụ trách trang thơ của bán nguyệt san Thời Nay phát hành một năm trước TCYD chỉ vỏn vẹn có 38 trang với 22 bài thơ in trên khổ giấy lớn 21×25.

Còn về sách, theo tôi, chỉ riêng trong năm 1967 anh đã cho ấn hành – ít nhất, 2 tác phẩm văn là Tiếng Hát Lang Thang và Huyền Sử Một Kiếp Hoa. Ở hải ngoại tôi còn biết một tác phẩm khác của anh là cuốn Trạng Quỳnh cũng đã được một nhà xuất bản ở Houston – TX in lại vào năm 1984. Chưa kể những tập truyện cổ tích, truyền kỳ, sách thiếu nhi… hấp dẫn, luôn lối cuốn đọc giả do các chủ nhà in người Tàu cho phát hành từng kỳ hàng tuần trong thập niên 60 và đầu 70.

             

Đó là giai đoạn các loại truyện từng kỳ này được phát hành rộng rãi, bán với giá rẻ, nên rất ăn khách. Nhất là những truyện của Nghiêm Lệ Quân, Người Khăn Trắng, Sa Giang Trần Tuấn Kiệt, Anh Thuần tức Hoàng Long … Chỉ riêng truyện Lời Thề Trong Đền Rắn và Ma Hời của Anh Thuần cùng các truyện võ hiệp Tây Sơn Nhạn của Sa Giang Trần Tuấn Kiệt cũng đã được một ông chủ người Hoa tại đường Phan Đình Phùng, gần trường Aurore cho tái bản mấy lần trong 2 năm 67-68. Sách các thể loại bình dân này thường được bán đứt. Người viết lấy tiền một lần, nên các ông “xì thẩu” kia tha hồ in đi in lại mà các tác giả không vì thế được chia hưởng thêm tiền tác quyền cho mỗi kỳ tái bản.

Cũng như Trần Tuấn Kiệt, sách của Hoàng Trúc Ly viết cũng thường giao cho ông Khai Trí vì ông này là mạnh thường quân chính của 2 người. Không phải người chủ nhà sách lớn này luôn luôn cho in ấn các tác phẩm của 2 anh, mà vì thấy họ luôn thiếu thốn nên ông tìm cách trợ giúp, ngay dù cả khi họ “ham vui” quên cả việc sáng tác, nhất là Hoàng Trúc Ly. Bởi từ đầu thập niên 60 ngoài việc thích rượu anh còn dấn thân vào việc “hít-tô-phe” tức nằm bên bàn đèn “hít cho phẻ” với ông Ngọc Tú – tức nhà văn Ngọc Thứ Lang, người dịch cuốn “Bố Già” rất nổi tiếng và được nhiều người hâm mộ thời bấy giờ.

Hoàng Trúc Ly tên thật là Đinh Đắc Nghĩa, sinh năm 1933 tại Đà Nẳng, nguyên quán Bình Định. Nghe nói sau khi đậu bằng tú tài Pháp [Baccaleauréat complet] anh đã ghi danh vào trường Luật, nhưng chẳng được bao lâu thì bỏ học vì không khí chật hẹp, nóng bức, chẳng thoải mái của các giảng đường. Anh là người trầm lặng, hiền hòa, ít thố lộ về cuộc đời riêng tư của mình và gia đình. Nhưng khi gặp bằng hữu thân thiết thì anh cười, mừng ra mặt, ánh mắt sáng ngời. Theo tôi, có thể bởi anh thường sống cô độc, trầm tư một mình, nên sợ cô đơn, cần có bạn bè để hàn huyên cho vơi bớt khỏang trống trong tâm tư.

Dù thân phụ anh là cụ Đinh Thúc Kiện có nhà ở trong khu Ủy Hội Quốc Tế Kiểm Soát Đình Chiến trên đường Cống Quỳnh hay sau này anh thuê gác trọ bên đường Nguyễn Cư Trinh, Hoàng Trúc Ly vẫn hay đi bộ lang thang, độc hành dưới bóng chiều tà rồi tiện đường thì ghé ngủ đêm với bạn bè. Anh là người giao du rộng rãi, quen biết gần như hầu hết các văn nghệ sĩ, lại được họ quí mến bởi tánh hiền lành, chân thật của anh, nên mọi người ai cũng vui vẻ sẳn sàng tiếp đón. Chẳng hạn như nhà Hoài Điệp Tử ở khu Bùi Viện, nhà anh Phượng Hải ở khu Lò Gốm – Bình Tiên, Hồ Thành Đức ở Phan Thanh Giảng, Trần Tuấn Kiệt ở đường Phan Đình Phùng… và thỉnh thoảng ngủ lại nhà tôi khi quá chén. Những lần như vậy thì sáng tinh sương anh đã bỏ đi trong khi tôi còn đang ngon giấc.

Kế đình Phú Thạnh không xa có ông giáo Tư người Long An, ngâm rượu thuốc, rượu mít nướng – mà anh và Kiệt luôn cho rằng rượu của ông giáo này rất thơm ngon, đậm đà. Nên mỗi khi có mặt anh Anh Thuần hay tôi ở nhà là anh tha hồ uống. Anh Việt Thu, hai anh Phạm Lê Phan và Tường Linh cũng thích và khen 2 loại rượu “nước mắt quê hương” này. Tôi thì chịu không dám thử, vì ngửi qua cũng biết độ rượu rất cao, cay nồng. Bởi vậy khi phải đối tửu thì các anh ấy khề khà cạn sạch 3, 4 chung tôi cũng chưa nốc xong ly 33 của mình. Tôi còn một điều dở nữa là rất kỵ mấy món “mộc tồn” hay “nai đồng quê”, thịt rùa, rắn, tiết canh, trong khi các anh coi là các món nhấm khoái khẩu, cao cấp. Do đó anh Phạm Lê Phan – người lớn tuổi nhất trong đám, thường mắng đùa: “Chơi với cậu chán bỏ mẹ. Đi câu thì bị cá chê mồi, uống với nhau thì cậu sợ món này món nọ, chẳng được cái tích sự gì cả. Người gì mà nói hoài mà cũng không biết phục thiện.”

Tửu lượng của tôi thuộc hạng rất tồi do đó thân hữu thường liệt, cho là hạng “lục lục thường tài”. Trong khi những bạn thơ, văn khác của anh đều là các tay hủ chìm, hủ nổi mà tôi chẳng mấy khi dám gặp, vì sợ kiểu uống liên tu bất tận của nhiều vị kiện tướng trong số các tay văn nghệ sĩ này. Chẳng hạn như: Trần Tuấn Kiệt, Phan Yến Linh, Hoài Điệp Tử, Nguyễn Thụy Long, Phạm Quốc Bảo, Bùi Ngọc Tuấn, Dương Trữ La (Tâm Đạm), Khánh Giang, Phượng Hải, Hoài Điệp Tử, Anh Thuần, Anh Hợp, Tạ K‎ý‎, Hoàng Anh Tuấn, Hoàng Ngọc Liên, Hải Phương, Hồ Thành Đức, Tô Kiều Phương, Hoàng Thắng, Nguyễn Thu Minh, Anh Việt Thu, Thiên Hà, Lâm Tường Dũ, Trần Xuân Thành, Phương Triều…

Vả lại trước năm 71 tôi còn bận quân vụ, lại chỉ là kẻ viết lách tài tử, làm báo tùy hứng bằng nghề tay trái. Khác hẳn với đa số các anh kể trên là dân viết chuyên nghiệp. Vì thế tôi chẳng mấy khi góp mặt trong các cuộc vui đông người. Năm 72 sau khi tôi được chuyển về làm công chức không lâu, thừa dịp chính phủ ra nghị định bắt buộc quân nhân, công chức nếu muốn tiếp tục hành nghề báo chí thì phải xin phép, tôi ngưng luôn. Dù lệnh này chỉ mang tính chất tượng trưng, chẳng có mấy người tuân thủ. Từ đó tôi ít gặp lại anh em vì sợ sẽ bị bị rủ rê trở lại trò chơi văn nghệ mà tôi đã hết hứng thú. Ngay cả với các anh Hoàng Trúc Ly,Tường Linh, Du Tử Lê, Tô Thùy Yên, Trần Tuấn Kiệt là những người tôi rất thân kính.

Hoàng Trúc Ly tuy ít nói nhưng tính dễ chịu, thường hay kể chuyện vui, tích lạ, nên 2 đứa con tôi và cô cháu gái giúp việc cho gia đình tôi rất thích. Mỗi lần bác Hoàng tới nhà là cháu gái này mừng rở, lo phục dịch chu đáo, cả những lúc tôi vắng nhà. Cũng có khi anh đi biền biệt vài ba tháng không trở lại. Nhớ anh tôi chỉ cần chạy đến quán café Năm Dưỡng nằm bên góc Nguyễn Thiện Thuật – Hồng Thập Tự, gần nhà Tam Ích tiên sinh là có thể gặp anh. Nếu không thì ở các quán bên lề dọc theo các đường Gia Long, Phạm Ngũ Lão, Võ Tánh hoặc khu chợ Đủi… Đó là những địa điểm anh thường đến chung vui cùng thân hữu.

Buổi trưa khi cảm thấy trống vắng, anh thường vào nằm nghỉ trên ghế đá trong công viên Tao Đàn – góc đường Lê Văn Duyệt và Hồng Thập Tự. Nghe anh em cho biết Hoàng Trúc Ly ngoài việc viết sách, đôi khi còn làm việc bán thời gian cho CLB Cercle – tức sân quần vợt sát bên công viên này và sau lưng dinh Độc lập. Anh chẳng đề cập đến, nên tôi cũng chẳng hỏi.

●●●

Hoàng Trúc Ly qua đời ngày 23 tháng 12 năm 1983 [nhằm ngày 20 tháng 11 âm lịch] tại Sàigòn vì một người lái xe bất cẩn đụng phải khi anh băng qua đường Bùi thị Xuân.

Mặc dù giao du thân thiết với HTL nhiều năm tôi chỉ vừa được biết tên thân mẩu anh là bà Đào Tiểu Tố – bút hiệu Như Cúc. Bà là cháu nội của vị danh sĩ Đào Tấn (1845-1907), Bà được sinh ra tại Bình Định năm 1910 và hiện sống tại SG. Dưới đây là bài thơ bà Đào đã làm để thương khóc con:

NGÀY GIỖ CON

(Đắc Nghĩa Hoàng Trúc Ly)

Gió bạt mưa ngàn con ở đâu

Nắng hanh ngọn cỏ chắc con sầu

Con ơi! mẹ nhớ ngày sum hiệp

Dáng trẻ thân gầy áo sổ bâu.

Đắc Nghĩa con ơi đã mất rồi

Ớ tình ớ cảnh ớ con ơi

Trở trời trái nắng ai săn sóc

Trẻ dại con đành bỏ mẹ thôi.

Mồ con mẹ đã xây rồi

Thôi thì con ráng ngủ đi thôi

Ngàn thu vĩnh biệt con xa mẹ

Tóc bạc da mồi đã vắng con.

                          Đào Tố Tố

Em gái anh là cô Đinh Thị Xuân Hương tức nhà thơ Đinh Hương vừa qua đã gom góp thơ anh để xuất bản mà tên sách nghe thật lạ lùng: Người Lớn Từ Biệt Trẻ Con. Trong thi tập mới này có một số thơ mà người xuất bản cho rằng đó là các tác phẩm của HTL chưa phổ biến. Tôi đọc qua vài bài và nhận thấy không giống phong vị của anh bao nhiêu nên không đề cập đến. Cô này cũng có vài tác phẩm đã ấn hành tại SG.

Quanh HTL có nhiều huyền thoại về cuộc sống của anh và những nhân vật nữ trong các bài thơ của anh, nhất là nhân vật Hoàng Lan mà anh ví von là “hoa của trăm hoa”:

HOÀNG LAN

Có phải vì em đang gỡ tóc

Cho mây từng sợi rối chân chim

Có phải hoa bay đầy cánh bướm

Vì em thay áo mái tây hiên

Ôi mới hôm nào như hôm qua

Tay ai bùa phép nắm đôi ta

Như nắm mùa đông hơ ngọn lửa

Cho tuyết đầu non chảy máu ra

Ôi mới hôm nào như hôm kia

Con đường chở nặng những đêm khuya

Cho nên bóng tối bay thành khói

 Ánh mắt mờ sương lạc lối về

Ôi có hôm nào là hôm nay

 Anh ghen vì gió đã choàng vai

Em đi như vẽ trên đường nắng

Em nói như đàn trong miệng ai

Anh là dòng sông mơ chín suối

Em là mặt trăng thèm mặt trời

Cách trở bốn mùa vây trái đất

Còn nghe đau xót thuở nào nguôi?

Họa sĩ Hồ Thành Đức cho biết anh đã từng đi cùng HTL đến nhà cô nữ sinh này. Cô sống tại Gò Vấp và đặc biệt là có mái tóc rất dài và óng ả, mượt mà, nhưng nhan sắc thì chỉ “thường thường bậc trung”. Đến đó họ Hoàng không vào mà chỉ đứng lặng lẽ ngoài đường ung dung nhìn vào. Còn một giai thoại khác mà nhiều người thường nhắc nhở đến sau khi 2 bài thơ lục bát tuyệt hảo dưới đây ra đời:

CA SĨ 1

Từ em tiếng hát lên trời

Tay xoa dòng tóc, tay vời âm thanh

 Giọt buồn chẻ xuống hồn anh

Lắng nghe da thịt tan tành xưa sau

Trời em tiếng hát lên từ

Âm ba tóc rối lững lờ vòng tay

Áo dài lùa nắng vào mây

Dấu chân hồng nhạn rụng đầy gió sương.

Hai bài thơ ngắn này nhiều người cho là Hoàng Trúc Ly viết tặng nữ ca sĩ Thanh Thúy – hình minh họa trên, tranh vẽ chân dung TT của nữ họa sĩ Thanh Trí. Bởi từ đó về sau, giới báo chí, văn nghệ đã đặt cho giọng ca Thanh Thuý nào là Tiếng hát liêu trai, Tiếng hát khói sương. Bên cạnh Tiếng hát lên trời của Hoàng Trúc Ly còn có Tiếng hát lúc không giờ là danh hiệu mà nhà văn Mai Thảo đã tặng cho cô ca sĩ có giọng ca đầm ấm quyến rủ này.

Nhưng cũng có người cho là anh viết về nữ ca sĩ Thái Thanh. Tôi và Trần Tuấn Kiệt đã yêu cầu anh xác nhận, nhưng HTL chỉ mỉn cười nhỏ nhẹ đáp: “thơ moa làm xong ai muốn nhận là moa viết tặng riêng họ thì cũng chẳng sao, càng tốt.” Riêng anh Anh Thuần thì cho rằng 2 bài thơ trên HTL viết tặng một nữ danh ca khác mà tôi không tiện nêu tên. Cô này là vợ của một nhạc sĩ nổi danh. Vợ chồng họ là chủ một nhà sách và nhà chuyên xuất bản nhạc lớn, nằm gần đầu đường Trần Hưng Đạo quận 1 mà anh Anh Thuần chơi rất thân với cả 3 người trong cuộc.

           

                           Chân dung Thanh Thúy qua Thanh Trí

Còn một bài nhị thập bát tú khác dưới đây mà có người cho là bài CA SĨ 2:

mùa Xuân còn gì thưa em

sáu giây rét mướt chưa mềm trăng khơi

cô đơn đỉnh núi gần trời

nghiêng vai xin khoác nụ cười áo xanh.

Tôi đồng ý với quan điểm của TTK để cho rằng bài này vốn mang tựa Nghĩ Về Tỳ Bà Hành. Thiển nghĩ những dòng thơ trên diển tả về một nhạc khí cổ thì đúng hơn là nói về dung nhan ca sĩ. Nhưng cũng không biết chừng chính anh HTL tự sửa lại tên bài thơ. Bởi nhiều tác giả cũng hay làm điều này sau khi thơ mình phổ biến một thời gian. Nhuận sắc, thay thế một số chữ, vài câu trong bài thơ là chuyện thường thấy, do đó ngay một bài thơ đôi khi chúng ta thấy có đến mấy dị bản.

Thơ Hoàng Trúc Ly có nhiều bài đầy chất sáng tạo, mới mẽ, mang sắc thái tuyệt mỹ, xuất thần với những thi ngữ hay mỹ từ pháp, thi ảnh tinh khôi, sống động. Thơ anh nhiều nhạc tính, âm vận uyển chuyển dể rung cảm. Thơ HTL còn chan chứa chất lãng mạn trữ tình và tiềm tàng ‎‎‎ý niệm hoài nghi ray rức, ngậm ngù, đôi khi ẩn lộ nét phóng đảng, an nhiên:

HÀNH TRÌNH

1.

tôi nay đi giữa hoang đường

niềm đau thân thể tủi buồn hai vai

giật mình nước mắt tương lai

ngày qua và tiếng thở dài xuống thu

2.

toa xe cửa khép khung trời

người đi môi đỏ run lời tiễn đưa

tóc dài xõa mộng ngày xưa

vết thương kỷ niệm bây giờ lại đau

3.

khuya đi dù biết về đâu?

nghiêng vai còn mãi tiếng sầu vọng âm

đường xưa trải nhớ nhung thầm

ngôi sao yểu mệnh căm căm cuối trời

4.

qua đây từng giọt buồn phiền

mắt em cổ thụ thâm xuyên gọi mời

bãi hoang cồn dựng bể khơi

xuôi tay xin gởi miệng cười mộng du

5.

tôi ơi tôi mãi tôi còn

trái tim bé nhỏ nỗi buồn chung thân

nhớ gì vết cỏ bàn chân

lối đi thơ dại đêm gần tịch liêu.

Nhà thơ Phạm Công Thiện đã từng phát biểu:

“Thơ Hoàng Trúc Ly có ma lực kỳ quái của những câu phù chú. Đối với Hoàng Trúc Ly, ngôn ngữ hãy còn mới tinh. Mỗi chữ đều mang một linh hồn, mỗi chữ là một sinh vật. Tôi gọi Hoàng Trúc Ly là thi sĩ lớn, là nhà thơ bậc thầy của thi ca hiện đại”.

Lời nhận định trên quả đã diển tả trọn vẹn về thiên tài thi ca của nhà thơ lỗi lạc họ Hoàng tức Đinh Đắc Nghĩa này.

●●●

Trong Cơn Yêu Dấu của anh được ấn hành năm 63 và ra mắt sách tại quán Xinh Xinh trên đường Phan Đình Phùng. Vì chỉ tổ chức trong vòng thân hữu nên chẳng có bao nhiêu người được tham dự. Theo Hải Phương, người bạn thơ thâm giao của HTL, thì buổi ra mắt sách này đã được tài trợ bởi một nữ thương gia cư ngụ tại Phan Thiết. Vị nữ nhân này vốn là bạn quen thân với thi sĩ Bích Khê và là người rất ái mộ thơ anh.

Khi đề cập đến TCYD học giả Tam Ích – một trong những người sớm phát hiện tài năng cũa anh, đã nói: “Hoàng Trúc Ly đã và đang làm mọi người ngạc nhiên ít nhất là một lần nữa về thiên tài của mình.”

Giờ đây, nhờ mẹ và em gái anh, chúng ta có thể xác định được ngày sinh với tử của anh một cách rõ ràng: Hoàng Trúc Ly sinh ngày 14 tháng 4 năm 1933 và qua đời 2 ngày trước lễ Giáng sinh năm 1983 như đã viết ở trên, chứ không phải như vài cây bút hải ngoại đã nhầm lẫn loan truyền bấy lâu nay là 1937-1985.

Tôi quen anh trong một dịp tình cờ. Số là vào đầu năm 1963, vừa lảnh lương xong vừa được nghỉ phép, nên khi từ trường SQTB/Thủ Đức về tôi bèn chạy ngay đến tòa soạn Phổ Thông rủ Trần Tuấn Kiệt và Nguyễn Thu Minh đi sang tuần báo Ngày Mới của nhà báo lảo thành Cồ Việt Tử  (Nguyễn Duy Hinh) để kéo thêm anh Anh Thuần đi Kim Sơn. Thu Minh vì là Thư ký Tòa Soạn hôm đó lại gặp ngày báo sắp ra nên chỉ có Kiệt theo tôi. Đến báo Ngày Mới thì thấy Anh Thuần và Hoàng Trúc Ly đang ngồi vừa nhâm nhi cà phê vừa đọc báo. Đó là lần đầu tiên tôi quen biết Hoàng Trúc Ly qua sự giới thiệu của anh tôi và Trần Tuấn Kiệt. Lúc đó tôi nhận thấy anh hơi gầy yếu, xanh xao, tánh tình hòa nhã, khiêm tốn, dễ thân thiện. Đôi mắt tuy trong sáng nhưng ẩn màu mang mang xa vắng.

Sau khi thôi làm việc một thời gian tại Ohio, đến năm 2005 nhân cơ hội các con tôi vừa cho xây cất xong ngôi nhà mới ở bên kia cầu chử Y, tôi bay về để xem có thể dưởng hưu ở Saigon hay không, đồng thời giúp thân nhân lo việc dời nghĩa trang giòng họ ra khỏi thị trấn L.H – nơi quê nhà, theo lệnh của chính quyền địa phương.

Gặp lại 2 anh TL và Trần Tuấn Kiệt tôi mới biết được Phạm Lê Phan của phòng Văn Nghệ QĐ năm nào đã mất lâu rồi tại một khu Kinh tế mới hẻo lánh trong vùng rừng núi Định Quán. Còn Hoàng Trúc Ly mấy năm sau cũng nối gót “đi” theo kịch tác gia họ Phạm. Trước khi tôi trở lại Hoa kỳ, Trần Tuấn Kiệt và tôi mỗi người đã làm một bài thơ tưởng niệm Hoàng Trúc Ly. Đây là những dòng tôi viết cho anh – một hiền huynh chí tình, mà tôi luôn kính trọng, quí mến:

BÀI TƯỞNG NIỆM HOÀNG TRÚC LY

               (gởi Trần Tuấn Kiệt)

bụi trần phủ áo phong sương

 mà người nay đã hà phương thăng trầm

rượu nồng tưởng niệm cố nhân

ngàn chung cay ngọt một lần từ ly

hỏi người, người đã bỏ đi

 nằm trong đáy mộ có gì nhớ thương

tóc bồng nẻo vắng cô đơn

 một thân lưu lạc u hồn lạnh mê

người xa chưa lạc lối về

sao hiền huynh chẳng chờ nghe đôi lời

 ngủ yên Hoàng Trúc Ly ơi

chuyển thân hóa kiếp đời đời cuồng say

rượu ngon còn một chai này

 hãy chia nhau chút men cay thâm tình

cõi trần dẫu có điêu linh

 cõi hư vô hẳn hồi sinh non Bồng.

●●●

Sau khi biết tin Hoàng Trúc Ly đã nằm xuống tôi cứ nghĩ đến 2 câu thơ mang mang niềm hoài niệm của cụ Vũ Đình Liên: “Những người muôn năm cũ . Hồn ở đâu bây giờ ?”. Rồi chạnh nhớ tới Anh Việt Thu, Phạm Lê Phan, nhớ những người đã âm thầm ra đi mang theo những kỷ niệm đáng trân quí, khó quên của một đời người. Anh Việt Thu thì vĩnh viễn yên giấc trong một khu vườn xoài tại làng An Hữu quận Giáo Đức cách cầu Mỹ Thuận không xa. Phạm Lê Phan thì chắc vẫn đang lạnh lẽo nằm dưới mộ trong một sơn khê vắng vẻ, thưa thớt bóng người. Hoàng Trúc Ly may mắn hơn vì được chôn cất gần thành phố nơi mà gót chân anh đã từng lưu dấu bao năm dài qua những ngày mưa ngày nắng.

Nếu chúng ta tin rằng con người sau khi mất đi phần linh hồn vẫn còn vấn vương nơi trần thế hoặc siêu thoát về một cõi vô minh miên viễn nào đó, thì bây giờ thân xác các anh hẳn đã tan hoá trở thành cát bụi trong lòng đất, vậy thì hồn các anh giờ này đang ở đâu? Họ có còn nhớ đến những ân tình, hệ lụy trong tiền căn để quanh quẩn, quấn quít bên những người thân yêu? Hay là họ đã hoàn toàn trút bỏ, quên lãng quá khứ để hồn mình bềnh bồng phiêu bạt theo cỏ nội mây ngàn, vui với tiếng chim hót, gió ru trong cõi an nhiên vô ưu, vô úy?

Tạ Ký tác giả thi tập Sầu Ở Lại đã từng nhận xét về những vần thơ mang niềm cay đắng như 2 bài không có trong tập TCYD dưới đây của Hoàng Trúc Ly như sau: “Tạ Ký còn can đảm kiên nhẫn viết ra một trang năm ba chục câu thơ. Đến như Hoàng Trúc Ly, ông chỉ viết bốn câu, sáu câu. Ấy bởi vì cái thứ rượu ông dọn ra là cái loại rượu quá chát. Kẻ tửu lượng thượng thừa, cũng chỉ nhấm vài giọt là choáng váng tối tăm mày mặt.”

Ở SÀI GÒN

Soi gương lạ mặt bao giờ

Nửa đêm lãng đãng tôi mờ bóng tôi

Ở đây vụng dại với người

Nghiến răng nhai mãi nửa lời vô duyên

CÕI DÂN THÂN

Tôi còn yêu cho biển còn xanh

Mây còn bay cho chim chắp cánh

Ngựa què rồi em cởi lưng anh

Tôi cứ yêu khốn nạn cứ cười

Chim cứ bay cho mây gãy cánh

Em chết rồi ai ám sát tôi ?

Nhiều người đã nói, đã phân tích, nhận định về thơ Hoàng Trúc Ly, nên trong bài này tôi chỉ đề cập đến anh qua những giao tình cá nhân, những kỷ niệm một thời giữa tôi và con người luôn phiêu bạt này. HTL là một thi sĩ lỗi lạc, đọc qua thơ anh ai cũng dể cảm nhận những điểm nổi bật, sâu sắc để tự đánh giá sự khác biệt giữa thi ca của anh với thi ca của những người hữu danh cùng thời, trong giai đoạn 50-75.

Viết đến đây tôi nghĩ, tôi có thể mượn những lời nhận định sâu sắc về thơ Hoàng Trúc Ly của nhà phê bình văn học Đặng Tiến để kết thúc bài này:

“…Thơ Hoàng Trúc Ly có cái bình thản âu yếm của kẻ đã đạt tới đạo, hiểu theo nghĩa Đông Phương: y hồ thiên lý, nhân kỳ cố nhiên. Văn chương hiện đại là một thứ văn chương sáng suốt, nghĩa là một thứ gương phản chiếu. Thơ Hoàng Trúc Ly trái lại chỉ là một khối thủy tinh, không trả lại hình ảnh nào, không đón đợi mà cũng không phải là không đón đợi, chỉ biết thích ứng với tất cả những gì đến với mình. Như thế tâm hồn Hoàng Trúc Ly đã đạt đến hạnh phúc tối cao, đã liên hợp được cái ngã và cái vô ngã trong sự thong dong không bờ bến.

…Trong thi ca Hoàng Trúc Ly giữ một địa vị đặc biệt. Địa vị của thi sĩ dường như vượt lên hẳn các trường phái thi ca; ngôn ngữ của ông tươi mát, mới mẻ, trong sáng, ở một giai đoạn mà Tây phương cũng đang biến thi ca thành tiếng hát.

…Trước cuộc đời, Hoàng Trúc Ly chỉ đóng vai người khách hào hoa phong nhã. Thi sĩ đã trở lại đời sống thanh thoát của nhà hiền triết Đông Phương. Ngôn ngữ tân kỳ ảnh hưởng của Tây phương, nhờ đó, đã chắp cánh để bay vút lên cao.”

(Đặng Tiến * Hoàng Trúc Ly: Nụ cười trong và đôi mắt sáng)

Diễn dịch thêm thơ của người thi sĩ tài hoa, phiêu bạt này – theo tôi – là một điều phí phạm. Phí phạm thêm thì giờ của người đọc.

                                             PHAN BÁ THỤY DƯƠNG

Dưới đây là một số thi phẩm, những áng thơ hay, tiêu biểu của Hoàng Trúc Ly được nhiều người ưa thích, truyền tụng:

HÀNG CÂY BÊN ĐƯỜNG

người yêu tóc xõa tròn vai

nửa đêm da thịt quên cài áo khuya

xác thân rã mục lời thề

mùa đi lá rụng đường về xuân thu

VĨNH BIỆT

rồi mai khởi sự xa đời

chuyến xe trăm tuổi đưa người nghìn năm

trăng sao bốc cháy chỗ nằm

áo xanh mây lá vết bầm núi non.

NẰM MỘNG THẤY NỮ SINH

(Tặng HOA của trăm hoa)

Ta từ giấc mộng bước gần em

Đường phố đầy trăng hay mặt trời chìm

Ô hay con gái bay nhiều quá

Hai cánh tay mềm như cánh chim

Như cuống của hoa như cội của cành

Em đến bao giờ là em của anh

Thôi đã vô cùng cô liêu bóng cả

Như chim xa rừng tội nghiệp rừng xanh

Tuyệt mù giấc mộng mỏng như sương

Vai áo hào hoa tê tê bụi đường

Ra đi ta đắp lên sông núi

Trời rộng sông dài nỗi nhớ thương

GẶP NGƯỜI EM

Những người xưa đi rồi không về nữa

Một mình anh lại gặp một mình em

Chiều lửng lơ nghe nắng rụng bên thềm

Em cúi mặt mắt buồn ươn ướt đỏ

Nhà anh nghèo, anh đau tim anh yếu phổi

Đời anh lạnh lùng bốn hướng gió và mưa

Ta lạc nhau từ em còn bé nhỏ

Anh thương em câm nín đến bao giờ.

Bởi vì đâu da em xanh giá rét?

Nắng rưng vàng lên mái tóc mồ côi

Ngày giặc giã quê hương mình mỏi mệt

Mười năm qua hình ảnh có ngậm ngùi [*]

Nhà anh nghèo, anh đau tim anh yếu phổi

Em bềnh bồng, anh phiêu lãng về đâu

Không dĩ vãng cho đêm dài đợi sang

Không mai sau cho nước chảy qua cầu

Em bảo anh người đi không trở lại

Nấm mồ ai như giọt lệ chưa tan

Ngọn gió nào mang anh vào mộng mị

Em giang hồ làm tiếng hát lang thang

Ta đến bên nhau sao chùng bước mỏi

Lời sắp xé môi sao bỗng nghẹn lời

Anh nhớ em: núi cao càng hiu hắt

Anh thương em: máu vọt bốn phương trời

(*) Bài đăng trên báo Cải Tạo năm 1956 đến đây là dứt. Theo Trần Tuấn Kiệt 12 câu sau Hoàng Trúc Ly đã làm thêm vào giữa thập niên 60 khi HTL cần phổ biến lại.

TÌNH ĐẦY

Gió lạnh mười năm lạnh lắm rồi

Vườn dâu cô gái hái dâu ơi!

Quê hương xa lắm dòng sông lạnh

Lẩy bẩy chiều mưa bến lạnh người

XÓM XÓM NHÀ TA

Nhớ buổi hoa bay bừng nắng hạ

Môi em thơm mãi gió giang hồ

Áo thêu màu lá xanh như lá

Nhịp lướt nhịp nhàng vai nhấp nhô

Giờ đã mấy mùa thu lã chã

Đã mấy mùa thu vèo lá bay

Thương kẻ một đi là tất cả

Năm năm sông nghẹn sóng lưu đày

Ôi một mùa thu đẹp mắt huyền

Em về vui hội lá hoa duyên

Quê xưa tang tóc tàn đi hết

Trong ánh trăng này mộng ngủ yên

(Hai bài cuối này được Hoàng Trúc Ly sáng tác về sau 1963 nên không nằm trong Trong Cơn Yêu Dấu)