DẤU XƯA TRÊN NGẢNH TAM TÂN - Phan Chính

         

          DẤU XƯA TRÊN NGẢNH TAM TÂN

          Đoạn bờ biển hình cánh cung dài khoảng 3 km nối từ ngảnh Tam Tân với Đồi Dương Tân Lý (xã Tân Bình, thị xã La Gi, Bình Thuận) có một địa hình rất đẹp, cặp theo là đồi cát và rừng dương xanh mượt mà, còn lưu giữ nét hoang sơ. Tại đây cũng gần 100 năm, đã trở thành nơi in dấu một sự kiện mang ý nghĩa đẹp về lòng yêu nước và tình người  trên  vùng đất heo hút lúc bấy giờ. Từ tập “Thi tù tùng thoại” của Huỳnh Thúc Kháng và những bài viết của nhà văn Nguiễn Ngu Í (1921-1979) đã khắc họa lại câu chuyện những người tù Côn Lôn vượt ngục và tắp vào bờ biển này năm 1917. Hồi ấy, nhà tù Côn Đảo (xưa gọi là Côn Lôn) chuyện vượt ngục đã khó nhưng vượt biển để vào đất liền là điều may rủi, hiếm ai sống sót. Trên chiếc bè tre kết bằng những sợi dây rừng, sáu người tù thả trôi theo sóng gió, chấp nhận dạt vào đâu rồi mới tính tiếp, miễn sao thoát khỏi ngục tù. Trong nhóm tù có Nguyễn Cửu Cai, Nguyễn Kim Đài, Nguyễn Đình Kiên là tù “quốc sự phạm” còn lại 3 người là tù thường phạm dân Lục tỉnh. Nguyễn Đình Kiên còn gọi là Tú Kiên hoạt động trong phong trào Đông Du bị thực dân Pháp bắt cầm tù đày ra Côn Đảo. Sau này Tú Kiên là bí thư kỳ bộ Tân Việt Nam kỳ, có những hoạt động tích cực ảnh hưởng đến phong trào cách mạng Bình Thuận.

          Đã đến ngày thứ sáu, chiếc bè lênh đênh trên sóng biển, trời nước mênh mông, những người tù nhịn khát, không còn gì để ăn và gần như tuyệt vọng. Trời vào đêm, tất cả đều ngủ thiếp vì mệt và đói. Đến khi chiếc bè dội vào bãi cát cũng vừa lúc bung ra nhiều mảnh tre mới biết đã đến đất liền. Bờ biển vắng lặng, lờ mờ ngọn đồi cao, um tùm bóng cây. Như có bàn tay mầu nhiệm khi gặp được khe nước ngọt từ động cát chảy ra biển, vừa thỏa khát vừa tắm rửa để tìm đường trốn thoát. Băng qua động cát có một bàu nước (Bàu Dòi), nếu đi thêm nữa là đến Núi Đất, cũng vừa gặp xóm nhà dân vài nóc để hỏi thăm đường vào làng Tam Tân. Đến sáng dân đi làm biển dọc ngảnh Tam Tân truyền miệng nhau là có những người bị chìm ghe sống sót và được giúp đỡ cho ăn. Không lâu ban hội tề hay tin đến nơi dò hỏi, may có người còn giữ được một tờ giấy chữ Tây in con dấu tham biện nên nhà làng chưa bắt giữ. Ngay sau đó, hương sư Nguyễn Hữu Hoàn, người quê Hà Tĩnh có vợ ở làng Tân Thuận dự đoán đây có thể là những người tù chính trị vượt ngục. Gặp Nguyễn Đình Kiên nhận ra người đồng hương và có cùng chí hướng nên dặn nhau là giả dạng dân đi buôn bị chìm ghe. Giáo Hoàn thuyết phục thầy đội kiểm lâm vốn dòng Tôn thất, cả hai đến nhà việc đứng ra nhận chỗ quen biết để bảo lãnh. Sáu người tù được Giáo Hoàn đưa về tạm trú ở nhà của một học trò rồi đưa ngay vào rừng sâu hướng dinh Thầy Thím để tránh sự tò mò dễ lộ tông tích. Sau đó Giáo Hoàn giao cho người thân tín cắt rừng lên ga Sông Phan để thoát nạn.

          Nhưng trong cái hoàn cảnh xã hội của một miền quê hẻo lánh, làm sao qua được con mắt của hương chức trong làng cho nên câu chuyện bị vỡ lở khi ông hương chủ xích mích với ban hội tề, ông ta sai biểu thừa trạm gửi thư ra tỉnh tố cáo chuyện bao che những phần tử phi pháp, không trình báo cho quan trên. Cùng lúc nhà tù Côn Lôn có thông báo 6 người tù vượt ngục. Tỉnh đưa lính về làng Tam Tân lùa cả ban hội tề, thầy đội kiểm lâm và Giáo Hoàn về Phan Thiết. Giáo Hoàn nhận hết tội về mình và chịu án tù 3 năm đày ở Lao Bảo. Số còn lại bị cách chức và trả về nguyên quán làm ăn.

          Cũng cần nói thêm về ông Giáo Hoàn, là một nhà Nho uyên thâm, gốc quê Hà Tĩnh. Tham gia phong trào cách mạng ở địa phương bị bại lộ rồi vào làng Tam Tân ẩn thân, sống nghề bốc thuốc chữa bệnh và dạy học. Ông là thân sinh của nhà văn, nhà báo Nguiễn Ngu Í (tên thật Nguyễn Hữu Ngư), người có nhiều biệt tài và đề xướng cách thay đổi chữ viết gây nhiều tranh cãi từ y thành i, p thành b, k thành c… trước năm 1975. Ngôi mộ của Giáo Hoàn và vợ, nằm cạnh ngôi mộ cải táng của Nguiễn Ngu Í nằm trên triền động cát khu vực ngảnh Tam Tân.

           Nơi chiếc bè tre của 6 người tù ngày xưa tắp vào có địa danh Nước Nhỉ nằm ngay đầu Sở Dương 2 được bao phủ những bụi dứa xanh. Tại đây người dân kéo lưới và khách bộ hành thường ghé vào lấy nước ngọt từ động cát chảy ra. Thật là hiếm thấy trên bãi cát phẳng lì cách mực nước biển chừng hơn chục bước mà chỉ cần moi vài vốc cát đã có nguồn nước mát lạnh, ngọt ngào. Năm 1944, nhóm thanh niên Hướng đạo sinh La Gi-Tam Tân Đỗ Đơn Trì (thân sinh nhà văn, bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc), Nghê Nhã Ý, Huỳnh Hương… dùng xe bò chở gạch xây một cái giếng cạn cạnh bụi dứa đặt tên giếng Nguồn Chung, nhưng nay đã bị cát phủ lấp chỉ còn dòng nước nhỏ rỉ rả như tiếc nhớ một thời. Đứng ở ngảnh Tam Tân nhìn về hướng nam, đó là làng chài Tân Long (phường Bình Tân), được nối dài bởi rặng dương xanh như e ấp làn sóng biển hiền hòa vỗ vào bờ dưới bầu trời trong veo nắng ấm. Nhớ lại câu chuyện cũ đã gần một thế kỷ mà tưởng chừng đâu đây vẫn còn thấm đậm cái nghĩa cử và tính hào sảng của người xưa.

                                                                             Phan Chính