CHÙM THƠ CHU VƯƠNG MIỆN VỀ TAM NGUYÊN YÊN ĐỔ

  

  TAM NGUYÊN YÊN ĐỔ

   tổng đốc ba tỉnh Sơn Hưng Tuyên

   gặp lúc đất nước điêu linh

   tiến thoái lưỡng nan

   đành từ quan

   về làng

   tình thế khẩn trương

   ai cũng lo thân

   không ai chê

   và cũng không khen ?

   -

   cái học từ chương

   thuộc làu sách sử kinh điển

   thủa xửa thủa xưa

   đậu đạt làm quan

   rớt làm vườn

   kiến thức trình độ có chừng đó

   dễ làm

   khó bỏ

   -

   Khương Tử Nha

   câu cá nơi sông Vị

   chờ thời

   Hàn Tín

   câu cá chợ Hoài Âm

   chờ chức

   Nguyễn Khuyến lỡ cỡ

   câu cá ở ao nhà

   chờ chết

   -

   có mợ chợ cũng đông

   không mợ cũng chả ai trông mợ về

   hết nhà này làm vua

   qua nhà khác làm vua

   thiên hạ là của chung

   thay nhau mà làm vua

   thay nhau mà làm quan

   có kẻ thanh liêm

   có kẻ tham tàn

   đến rồi đi

   mạnh vì gạo

   bạo vì tiền

   nhưng không có ai ngồi chờ chết

   biết tiến và biết rút

   TAM NGUYÊN

   thằng bán tơ Lê Hoan dở dói ra

   làm cho liên lụy đến lão Vương

   Nguyễn Khuyến ta

   nửa khách nửa là tù giam lỏng

   vịnh Kiều dặn mãi cõi Bắc Hà

   thơ thoét đúng là đồ ba vạ

   lẩn thẩn bước chân gậy chống già

   bốn mắt sao mà nhòa ngấn lệ

   Kim, Kiều, Trọng, Sở Khanh với Tú Bà

   Tam Nguyên Yên Đổ nay đã đổ

   bìm bìm leo tuốt luốt dàn hoa

   Vân Đình Dương Khuê giờ đâu tá

   ở đây sao lại cứ nhớ nhà ? 

    THU ĐIẾU

   (Nguyễn Khuyến 1835-1910)

   ao thu lạnh lẽo nước trong veo

   ôi cái mạng người bé tẻo teo

   làm quan tổng đốc kiêm ba tỉnh

   về hưu ôm mãi một cái nghèo

   bạn cũ Dương Khuê nằm nuôi bệnh

   còn ta khấp khểnh bước thấp cao

   ngồi trơ thân cụ trên thuyền lá

   cá chả ăn câu núp dưới bèo

   lá rơi lác đác trên mặt nước

   thu về mây núi vẻ buồn hiu

   *

   cũng chả giầu mà cũng chả sang

   chả gầy chả béo chỉ làng nhàng

   triều đình rặt những phường Ưng Khuyển

   trên dòng đò dọc lại đò ngang

   tham chánh vương vào buổi nhiễu nhương

   ê a đứng giữa đám phông tuồng

   râu ria hia mão sao mà chán ?

   mặt đen vẽ trắng cũng i uông

   vua chèo thêm một lũ quan chèo

   một sân gà vịt lẫn chuồng heo

   một lũ bồ câu tìm kiếm thóc

   bên cọc cầu ao một vạt bèo

   vàng thau lẫn lộn thời thương hải

   mắt nhòa ngấn lệ đứng nhòm theo ?

   THU ĐIẾU ĐÓM

   thu ẩm thu thực

   thu điếu thu đóm

   đất nước loạn ly

   người chết nơi thành

   người chuồn người đi

   quan cũng như tốt

   cởi áo cùng quần

   chỉ còn thân không

   trà trộn với dân

   thăng mất

   -

   đất còn vua còn

   giang sơn còn tổ quốc còn

   tiến sĩ được liệt vào bậc nhất

   nước mất nhà tan

   bị ngoại quốc xâm lăng

   vô học cũng ngang tiến sĩ

   bày nơi hàng mã

   toàn là giấy

   toàn là giả

   -

   cụ Đồ Chiểu

   cụ Tam Nguyên

   hai người sinh ra đủ cả hai mắt

   không dùng làm gì ? đành để mù

   TIẾN SĨ GIẤY

   ao thu lạnh lẽo nước veo trong

   Nguyễn Khuyến Vân Đình kể như xong

   tiến sĩ giờ là tiến sĩ giấy

   thân phận ngang hàng cá lòng tong

   thời thế Tây Ta lộn tùng phèo

   rừng xanh trơ lại tiếng thông reo

   con suối ngoằn nghèo nơi ghềnh núi

   nhô ra dăm tảng đá tai mèo

   Dương Khuê bạn hỡi về Yên Đổ

   giường treo hạ xuống chốn thâm tình

   mỗi người dùng tạm ly nước lạnh

   ngó mắt làm lơ buổi chiến tranh

   -

   đương tròn hoá vuông

   đương quan hóa dân quèn

   đương sang chuyển qua hèn

   đang uống rượu trà

   chuyển qua uống nước sông

   xưa quan

   giờ bần cố nông

   NGHÈ VÀ

   (1835-1910)

   nguyên quán làng Yên Đổ (tục gọi làng Và)

   huyện Bình Lục tỉnh Hà Nam

   gia đình khoa bảng đậu tam trường

   nhậm chức tổng đốc Sơn Hưng Tuyên

   (Sơn Tây - Hưng Yên - Tuyên Quang)

   nước nhà lúc bấy giờ

   nửa Tây nửa ta nửa trắng nửa đen

   xuất cũng năm bảy đường

   xử cũng dăm ba nẻo

   nhậm mắt kèm nhèm xin từ quan

   ngôi kèm trẻ nơi phủ tổng đốc Hoàng

   một thứ tù nhân giam lỏng

   ngày ngày dạy dăm ba chữ

   "chi hồ giả dã"

   y Vương Ông giữa đường đưa đầu vào rọ

   thằng bán tơ kia dở dói ra ?

   chí nam nhi thua chí đàn bà

   ngồi làm chủ tao đàn mà tan nát ruột

   mộ bồ kinh luân một thời bế tắc

   thác không xong mà sống khôn cùng

   yêu nước thương nhà ấm ức trong tim

   thương Tố Như viết đoạn trường

   mà ruột đau từng khúc

   -

   đậu tam nguyên

   nhai văn nhá chữ xếp xòng

   loạn

   không cần dông

   -

   Tam Nguyên Yên Đổ

   kỳ thi nào cũng đứng đầu

   nửa chừng loạn lạc

   cút

   ngồi trên thuyền câu ?

   câu gì ?

   câu để quên

   LÃO CAI VÀ TÙ

   nhà giam là cơ ngơi của lão Hoàng

   lão vừa là cai tù vừa là quan

   kẻ tù duy nhất là Nguyễn Khuyến

   không ủng hộ Tây lập trường lưng chừng

   nếu đưa Tam Nguyên ra tòa án binh

   xử tới bến cũng là vô tội

   thôi thì làm gia sư chủ tịch hội Tao Đàn

   chuyên ngành Kiều, lẩy bói Kiều thời loạn

   thôi thì thằng bán tơ dở dói ra

   khi không Vương Ông bị giam lỏng

   đau hơn hoạn

   đứa được làm vua kẻ thua là giặc

   bọn Tú Bà, Mã Giám Sinh, Sở Khanh

   Lê Hoan, Hoàng Cao Khải

   đúng là một bầy khốn nạn

   -

   xác Đỗ Mục nổi lềnh bềnh trôi

   theo sau rác rưởi và bèo củi

   trên bến Tần Hoài

   bên sông gái đĩ còn vang hát

   tiếng trống kèn còn ròn rã

   giữa đất trời nghiêng ngả

   giữa cuộc đổi thay

   vô mưu

   bó tay ?

   GIÓ TÂY BẠT GIÓ ĐÔNG

   khoai tây lấn khoai lang

   đến cụ Tam Nguyên

   trước cuộc diện mới

   cũng chạy làng

   -

   sóng đời toàn những ba đào

   lên voi xuống chó khác nào rong rêu

   cân xong thì cũng nhẹ hều

   nặng ngang với bấc một chiều xót xa

   cũng bằng cụ tú nhà ta ?

   toàn Xương không thịt không da không lòng ?

   toàn là cá chốt lòng tong

   -

   nhất, nhị, tam nguyên

   thời thịnh làm một lúc

   ba tổng đốc

   Sơn Hưng Tuyên

   giặc tới

   không mưu không kế

   từ quan

   -

   Cảnh nào mà chẳng đeo sầu

   sông nào mà chẳng thuyền câu lượn lờ

   đêm nào mà chả nằm mơ

   chén anh chén chú cơm no rượu tràn

   đêm nào mà chả thở than

   ngày nào mà chả lậy quan con về

   BẠN VÀNG VÂN ĐÌNH

   chả bấy lâu bác tới chơi nhà

   cà fê không có, chả có trà

   ao cá cũng vừa vét tháng trước

   cá con lái cá thả hôm qua

   gà qué dịch lan tràn chết tốt

   chỉ dàn bầu bí mướp đương hoa

   cao đường cao mỡ kiêng đủ thứ

   bác đến chơi nhà chơi với ta

   giường treo ở giữa giờ buông xuống

   tri âm cũng chả ngại đường xa

   toàn "thất thập cổ lai hi cả"

   bây giờ Nghè mai mốt thành ma

   Yên Đổ Vân Đình cùng một huyện

   nước lạnh tạm thay một chén chè

   phong thấp nên thường xuyên chống gậy

   người thường hai cẳng mình lại ba

   thế thời thôi trả cho thời thế

   gay go chi đến mấy lão già ?

   hôm trước có thầy Chu Án Sát

   biếu chơi ngay hai chậu hoa trà

   mắt mờ mờ toét nom chả rõ

   hữu sắc vô hương chả nhận ra

   bốn tay bằng hữu cầm cho chặt

   ngoài trời thánh thót hạt sương sa

   -

   cái thế cái thời

   cái thành cái bại

   có người thảnh thơi

   có người đi đái

   đang thủa nam bắc tranh hùng

   thì cáo lão về vườn

   câu cá

   ưa nhàn

   ưa khỏe

   CHU VƯƠNG MIỆN