CÔ NGUYỄN THỊ THANH, GIÁO SƯ DẠY PHÁP VĂN TRƯỜNG TRUNG HỌC NGUYỄN HOÀNG QUẢNG TRỊ - Đoàn Đức

             

     CÔ NGUYỄN THỊ THANH, GIÁO SƯ DẠY PHÁP VĂN 
     TRƯỜNG TRUNG HỌC NGUYỄN HOÀNG QUẢNG TRỊ

Cô Nguyễn Thị Thanh
Dạy Pháp Văn sinh ngữ 2 Đệ Tam C (Lớp 10) và Đệ Nhị C (Lớp 11)
- Trong hai niên khóa 1964 - 1965, 1965 -1966

Lên Đệ Nhị Cấp, cô Thanh là người tôi rất quý mến, gia đình cô ở Thạch Hãn, quận Mai Lĩnh cùng làng với tôi. Chính nhờ cô mà tôi thích tiếng Pháp, rồi say mê văn chương cùng các trào lưu văn học Pháp từ lãng mạn, siêu thực, tương trưng cho đến hiện sinh. Tuổi thơ Đệ Nhị Cấp tôi miệt mài với các tác phẩm Lettres De Mon Moulin (Lá Thư Hè) của Alphonse Daudet, La Porte Étroite (Khung Cửa Hẹp) La Symphonie Pastorale (Hòa Âm Điền Dã) của André Gide, Bonjour Tristesse (Buồn Ơi Chào Mi), Aimez Vous Brahms (Cô thích nhạc Brahms ?) của Francoise Sagan và Le Malentendu (Ngộ Nhận), Le Vent à Djémila (Gió về Djémila), Le Mythe De Sisyphe (Huyền Thoại Sisyphe) của Albert Camus… là từ sự hướng dẫn dạy dỗ, khơi gợi của nhiều thầy cô, trong đó cô là người chủ yếu.

Lần đầu tiên học tiếng Pháp chúng tôi rất thích. Lớp Tam C lại chia hai, một nửa học Pháp văn sinh ngữ chính, một nửa học Anh văn sinh ngữ chính. Giờ đầu tiên cô vào lớp, học trò xì xào ngưỡng mộ vì cô đẹp, dáng vẻ thanh nhã nghiêm trang nhưng hiền dịu với nụ cười nhẹ, phảng phất giống hình ảnh các nữ tu trong giáo đường, vì cô là người Thiên Chúa giáo. Cô đọc tiếng Pháp theo một âm hưởng khác với các thầy Pháp văn cũ hay anh ruột của tôi, nghĩa là có bài bản theo phiên âm quốc tế tiếng Pháp. Cô dạy cuốn Cours De Langue et De Civilisation Françaises của Mauger.

Vì cô hiền, trẻ và đẹp nên chúng tôi cố tìm cách hợp lý để chọc. Một hôm đến giờ chia động từ nhóm 1 (Premier Groupe) tận cùng bằng er. Cô biểu dở cuốn L’art de Conjuguer và cho hai động từ để chia trên bảng là Chanter và Aimer. Cô còn dạy cách viết và đọc khi chia động từ ở các ngôi, đặc biệt cần lưu ý đối với các động từ bắt đầu bằng một nguyên âm.
Tập đọc xong, tôi đố bạn Đỗ Tư Nghĩa dám nói: “Em yêu cô” không? Nghĩa tinh quái trả lời “Được” và đưa tay đứng lên xin hỏi: “Thưa cô, Je t’aime!” Cô xuỵt phẩy tay bảo ngồi xuống. Nghĩa nói “Em chưa hỏi xong mà!” Cô gật đầu cho phép, Nghĩa lại nói: “Thưa cô, Je vous aime!” Cả lớp cười lớn và cô xuỵt một tiếng nữa và bảo ngồi xuống, nhưng Nghĩa cứ đứng và tiếp tục nói một hơi : “Thưa cô, Je t’aime và Je vous aime khác nhau thế nào?” Cô lúc nầy hiểu ý tinh quái của Nghĩa là theo gió bẻ măng nên cười trả lời: “Je vous aime là khi nói với ông bà, cha mẹ, thầy cô, là kính ngữ. Còn Je t’aime là khi nói với con cháu hay em bé nhỏ tuổi”

Lần khác, cô giảng về Verbe Pronominal. Cô nói có 4 loại :
1. Verbe Pronominal Rèfléchi (Động từ tự phản tái quy) như Se laver ví dụ: Je me lave (Tôi rửa mặt).
2. Verbe Pronominal Réciproque (Động từ tự phản hổ tương). Ví dụ: Jean et Jacques s’aiment (Jean và Jacques yêu nhau).
3. Verbe Essentiellement Pronominal (Động từ tự phản thuần túy) như Se moquer de. Ví dụ : Je me moque de vous (Tôi chế nhạo anh)
4 .Verbe Pronominal de Sens Passif (Động từ tự phản thụ động) Ví dụ: Cette page se lit vite (Trang nầy đọc mau).

Cấu trúc nầy khác với cấu trúc động từ tiếng Anh, nên chúng tôi không hiểu. Trong bốn loại đó, ba loại kia có thể hiểu được, riêng loại thứ ba Essentiellement Pronominal thì vô lý vì : Je me moque de vous (Tôi chế nhạo anh) là chế nhạo anh - vous sao còn có cả mình - me nữa. Nên Nghĩa và tôi thắc mắc tranh cãi cùng cô, yêu cầu cô so sánh với tiếng Anh để sáng tỏ. Loại 3 nầy trong tiếng Anh là Idiom, chứ không thể nào là “Tự phản pronominal” được. Có lẽ hơi giận, cô trả lời: “Tôi chỉ dạy tiếng Pháp mà không dạy tiếng Anh”. Nghĩa và tôi nói thầm với nhau: “Sau nầy nếu tụi mình dạy ban C, phải thông thạo hai ngoại ngữ để học trò khỏi thắc mắc, tránh tình trạng hôm nay". Bây giờ nghĩ lại thấy hai đứa hồi đó thật là khờ khạo, may không bị cô cho điểm xấu.

Về Pronoms Relatifs QUI, QUE, DONT, OÙ cô giảng kỹ, cho thí dụ hay, huấn luyện học sinh phân tích câu mệnh đề chính và mệnh đề phụ khi có các từ trên rất chính xác. Nhờ vậy khi tôi thi Tú Tài Phần II trúng tủ phần nầy, tôi căn cứ vào bài giảng của cô và những gì đã học để làm bài thi, vì chắc chắn đúng. Tôi còn nhớ đề thi có yêu cầu đặt câu với từ POUR QUI nhân cách hóa. Tôi viết theo ví dụ của cô: Ma patrie pour qui je meurs, Adieu! (Tổ quốc ơi, xin giã biệt, vì người mà tôi phải hy sinh!).

Để nắm vững phân tích tự loại và phân tích câu, cô biểu học cuốn Traité d’analyse grammaticale et logique No 106 &107 thì khỏi sợ thi Tú Tài I hay II về phần nầy.

Năm lên Nhị C, ngoài việc dạy theo sách giáo khoa nhà trường, cô khuyên chúng tôi về đọc thêm sách truyện và cô giới thiệu truyện Les Étoiles của Alphonse Daudet, mà ai đọc cũng nhớ hình bóng cô chủ ngủ trên vai chàng chăn chiên khi anh ta nhìn bầu trời đầy sao di chuyển và thấy một vì sao lạc đường đến tựa vào vai anh. Tình yêu trong sáng làm sao!

Cô cũng khuyên học thuộc lòng các đoạn văn hay của Anatole France như: La Rentrée des Classes (Ngày tựu trường); Pensées D’autome (Ý thu); của George Sand: Le Plaisir de la Lecture (Lòng hiếu đọc sách), hay Le Sol Natal (Chốn quê hương đất tổ) của Chateaubriand… đến nay tôi vẫn còn nhớ và cảm thấy yêu cách hành văn, diễn ý của các tác giả Pháp. Những bài này, ở lớp Đệ Lục trước đây trong phần Kim văn chúng tôi đã học với cô Nhã các bản dịch tiếng Việt của Phạm Tất Đắc, Nguyễn Quảng Tuân rất là tuyệt. Bây giờ trên mạng không có, mà sách cũ thì không còn nữa vì thế chép theo ký ức nên có phần khiếm khuyết.

Pensées D’automne.

La pluie froide et tranquille, qui tombe lentement du ciel gris, frappe mes vitres à petits coups comme pour m’appeller. Elle ne fait qu’un bruit léger, et pourtant la chute de chaque goutte retentit tristement dans mon coeur. Tandis qu’assis au foyer, les pieds sur les chenets, je sèche à un feu de sarments la boue salubre du chemin et du sillon. La pluie monotone retient mes pensées dans une rêverie melancolique et je songe. Il faut partir.

Ý Thu.

Mưa lạnh lẽo và yên lặng rơi chầm chậm từ trên nền trời xám, gõ nhè nhẹ vào cửa kính như để gọi tôi ra. Tiếng mưa rơi nhẹ nhàng, vậy mà mỗi giọt âm vang buồn buồn trong lòng tôi. Trong khi ngồi bên lò sưởi, hai chân gác lên giá củi tôi hong khô bên ngọn lửa của cây leo vết bùn lầy trong lành của con đường và của luống cày. Trận mưa rơi đều đều cầm giữ tư tưởng tôi trong một giấc mơ buồn và tôi suy nghĩ: Phải ra đi.

Rồi đến bài

La Rentrée des Classes 

Je vais vous dire ce que me rappellent, tous les ans le ciel agité de l’automne, les premiers dïners à la lampe et les feuilles qui jaunissent dans les arbres qui frissonnent. Je vais vous dire ce que Je vois quand je traverse le Luxembourg dans les premiers jours d’Octobre, alors qu’il est un peu triste et plus beau que jamais, car c’est le temps où les feuilles tombent une à une sur les blanches épaules des statues.
Ce que je vois dans ce jardin, c’est un petit bonhomme qui, les mains dans ses poches et sa gibecière au dos, s’en va au collège en sautillant comme un moineau. Ma pensée seule le voit, car ce petit bonhomme est une ombre: C’est l’ombre du moi que j’etais il y a vingt cinq ans.
Il y a vingt cinq ans, à pareille époque, il traversait, avant huit heures, ce beau jardin pour aller en classe. Il avait le coeur un peu serré: C’etait la rentrée.
… C’est pourquoi, à mesure que je vieillis, je m’interesse de plus en plus à la rentrée des classes.

Ngày Tựu Trường

Cứ mỗi năm khi bầu trời vần vũ về mùa thu, tôi kể cho bạn nghe những gì tôi nhớ lại về những buổi cơm chiều đầu tiên ăn dưới ngọn đèn và lá vàng rung động trên cây. Tôi sắp kể cho bạn nghe những gì tôi thấy khi đi qua công viên Lục-Xâm-Bảo trong những ngày đầu tháng 10, lúc ấy trời hơi buồn và đẹp hơn bao giờ hết vì đó là lúc từng chiếc lá vàng rơi trên vai những pho tượng trắng.
Những gì tôi thấy trong khu vườn này, đó là một chú bé hai tay đút túi quần, lưng đeo cặp sách đi đến trường nhảy nhót như một con chim sẻ. Chỉ có trí tưởng tượng của tôi mới thấy được chú, bởi vì chú bé ấy chỉ là một cái bóng. Đó là cái bóng của tôi cách đây hai mươi lăm năm.
Hai mươi lăm năm trước, cũng vào thời kỳ này, chú bé đã băng qua khu vườn xinh đẹp này trước tám giờ để đi đến trường, lúc đó lòng chú hơi se lại: vì đó là ngày tựu trường.
…Cho nên tại sao, càng về già tôi lại càng chú ý đến ngày tựu trường.

Nhiều người nói nhà văn Thanh Tịnh chịu ảnh hưởng bài này khi viết đoạn văn Tôi Đi Học

Hàng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường. Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nẩy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười dưới bầu trời quang đãng.

Nếu chịu ảnh hưởng mà viết hay như thế thì nên cám ơn bài văn đã gợi ý.

Ngoài học các đoạn văn ở trên, cô yêu cầu thu thập những bài thơ hoặc nhạc hay, chép vào vở, dịch ra tiếng Việt để cô chấm điểm và đọc thuộc lòng để tăng từ vựng, đó là một cách làm version ở nhà.

Có bận cô gọi Nghĩa lên đọc và dịch bài đã sưu tầm. Nghĩa đọc bài Les Feuilles Mortes có đoạn điệp khúc rất hay và Nghĩa dịch cũng tuyệt.

     C’est une chanson qui nous ressemble
     Toi, tu m’aimais, et moi je t’aimais
     Et nous vivions tous les deux ensemble
     Toi, qui m’aimais, moi qui t’aimais
     Mais la vie sépare ceux qui s’aiment
     Tout doucement, sans faire de bruit
     Comme la mer efface sur le sable
     Les pas des amants désunis

     Les feuilles mortes se ramassent à la pelle
     Les souvenirs et les regrets aussi
     Mais mon amour silencieux et fidèle
    … 
     Et la chanson que tu me chantais
     Toujours toujours je l’entendrais.

Bản dịch nầy không biết Nghĩa dịch hay lấy từ đâu, nhưng rất hay nên tôi thuộc lòng từ đó, chỉ tiếc nay không nhớ được trọn vẹn, tìm trên mạng không thấy:

    Những Cánh Lá Úa

    Đó là một khúc ca, giống như tình ta
    Em, em yêu anh và anh, anh yêu em
    Chúng ta cùng chung sống lứa đôi
    Em yêu anh và anh yêu em
    Nhưng cuộc đời thường chia lìa những kẻ yêu nhau, 
    Rất dịu dàng, không một tiếng động
    Giống như sóng biển xóa đi trên nền cát
    Những dấu chân của những cặp tình nhân lỡ làng

    Những cánh lá úa chất thành từng đống
    Cũng như những kỷ niệm và những tiếc thương
    Nhưng mối tình của anh đành câm nín đời đời.
… 
    Và khúc hát mà em thường hát đó
    Mãi mãi về sau anh vẫn còn nghe.

Bài này cô gạch đỏ dưới từ mortes và từ úa. Cô đề nghị nên dịch từ chết và chú ý cách xử dụng điệp âm [ê] trong câu Les pas des amants, désunis làm cho âm điệu câu gấp rút như sóng tràn lên bờ. Nghĩa trả lời chữ mortes dịch thành lá úa hay lá vàng thì cũng như là lá chết rồi. Cô nói: Tùy em, muốn diễn đạt tiếng Việt thế nào cũng được miễn là diễn được ý tiếng Pháp.

Tiếp theo cô gọi Hồng Diễu lên bảng. Diễu đọc bài Quand Le Film Est Triste, là bài hát ruột của ca sĩ nỗi tiếng Sylvie Vartan. Đoạn cuối như sau :

     Je suis rentrée bien vite à la maison
     Mes parents voyant mes larmes
     M’ont posé des questions
     J’ai été obligée de leur mentir
     Pour leur dire
     Quand le film est triste, ça me fait pleurer
     Oh!Oh Quand le film est triste, ça me fait pleurer

Và bản dịch của Diễu (tôi nhớ không được chính xác)

     Tại phim buồn nên tôi khóc.
     Rất nhanh tôi trở về nhà
     Cha mẹ nhìn thấy mắt đẫm lệ
     Liền hỏi tôi tại sao, tại sao ?
     Tôi đành nói dối với họ rằng
     Tại phim buồn nên con khóc.
     Ừ ừ khi phim buồn tôi khóc
     Tôi đau đớn nhủ thầm.

Cô nói dịch hơi thoát, Diễu trả lời từ questions số nhiều nên thay vì dịch “những câu hỏi” thì dịch “tại sao, tại sao” để diễn tả tâm trạng lo lắng vồn vã. Câu cuối thay vì phải dịch lặp lại hai lần, Diễu dịch “Tôi đau đớn nhủ thầm” để diễn tả nỗi lòng tự dối mình. Cô mỉm cười chấp nhận.
Đến phiên tôi đem vở lên, tôi nói:“Bài của em là thơ tiếng Việt do Pierre Kèn dịch ra tiếng Pháp, in trong tập Học Tiếng Pháp Trên Đài Phát Thanh.” Cô biểu đọc thuộc lòng :

     Hái Sen

     Em nhớ mùa sen nở
     Em cùng chị ra ao
     Chị bảo em bưng rổ
     Chị đi trước em sau

     Hôm sau lúc ra chợ
     Để bán rổ hoa sen
     Rằng chị ơi hãy nhớ!
     Mua em bánh với kèn.

     Đến nay mùa sen nở
     Chỉ mình em hái sen
     Và chẳng ai ra chợ
     Để mua em bánh, kèn.

     Bên đầm sen đã nở
     Nhưng chị đã theo chồng
     Em bâng khuâng hồi nhớ
     Thuở cùng chị bẻ bông.

                  Trần Văn Hai

     Cueillir Des Lotus

     Je me rappelle la saison des lotus épanouis,
     Òu, avec toi, j’allais à l’étang.
     Tu me disais de porter le panier fleuri,
     Je marchais derrière et toi devant.

     Le jour suivant, quand tu allais au marché
     Pour vendre le panier de lotus coupés,
     Je te disais: “N’oublie pas, soeurette,
     De m’acheter des gâteaux et une trompette”.

     Aujourd’hui, arrive la saison des lotus en fleurs,
     Et moi seul les cueille, ma soeur!
     Et personne ne va plus au hameau
     Pour m’acheter trompette et gâteaux!

     Dans l’étang, les lotus ont fleuri,
     Cependant, tu as suivi ton mari!
     Et tristement me revient le souvenir,
     Des fleurs qu’avec toi j’allais cueillir.

                                         Pièrre Kèn

Cô khen bài thơ dễ thương, bồi hồi kỷ niệm, người dịch đồng cảm... rồi cho điểm.

Hiện nay Cô Thanh ở đường Lê Văn Sĩ, Quận 3, TP Hồ Chí Minh. Rất nhiều học trò thường đến thăm. Điều vui nhất là thầy Thuấn, chồng cô Thanh, rất có cảm tình với học sinh Nguyễn Hoàng, coi như chính là học trò của mình dù không dạy. Thầy Thuấn cũng dạy Pháp Văn, là người mà cô yêu từ khi còn là sinh viên ĐHSP. (Thầy Thuấn bật mí cho tôi biết). Sau ba năm ra trường mới tổ chức lễ cưới. Các thầy khác chỉ còn than thở :

     Em đi rồi then khóa cả chiêm bao
     Gầy vóc mộng gói tròn manh áo nhớ.
                                         Đinh Hùng

Hồi đi dạy cô có nhiều fan học sinh nam nữ, họ hâm mộ cô nên cố gắng học tập để được cô khen. Ngay lớp Tam C và Nhị C của chúng tôi, nhờ cô Thanh dạy nửa lớp Pháp Văn chính, nửa lớp Pháp Văn phụ mà học sinh hai bên rất gần gũi, thân mật coi như không bị chia cắt làm đôi.
Năm 1996, họp Cựu học sinh Nguyễn Hoàng tại Đại Học Nông Lâm trước đài truyền hình TP HCM, cô bảo tôi cùng con trai đến đưa cô đi dự. Khi đến địa điểm, rất đông học sinh xúm xít quanh cô chào hỏi, nhiều người chưa gặp được cô đành đợi cuối buổi liên hoan. Họ đứng chật cửa ra và hành lang để chào và nhắc lại kỷ niệm. Từ xa tôi thấy Nguyễn Văn Hảo đứng một mình, mong đám đông tản ra để được gặp cô. Tôi thấy ái ngại cho Hảo liền đi tới mời bạn đi uống cà phê. Hảo nói: “Đợi một chút để gặp cô Thanh đã.” Tôi nói: “Một giờ nữa chưa chắc bạn đã gặp được, thôi đi uống cà phê rồi tôi sẽ giúp bạn tha hồ nói chuyện với cô.” Bạn hỏi: “Có thật không?” Tôi trả lời: “Chưa bao giờ lừa bạn mà.” Hảo uống cà phê, tâm sự với tôi hơn một giờ đông hồ. Thấy trời sắp tối rồi tôi bảo con tôi đến mời cô về kẻo ở nhà thầy Thuấn đợi. Khi cô Thanh vào ngồi trong xe, tôi mời Hảo ngồi cạnh, tha hồ nói chuyện cho đến nhà của cô. Trên đường về Hảo cám ơn tôi rất nhiều. Rồi năm 1998 cũng họp Cựu hoc sinh Nguyễn Hoàng tại địa điểm cũ, có một số học sinh ở hải ngoại về vây quanh cô. Tôi cười : “Cô thấy chưa, cô là giáo sư có nhiều fan nhất.” Nguyễn Thị Huê, học ban C sau tôi một lớp nói: “Hồi xưa, cô rất đẹp và giảng bài hay, ngay cả tụi con gái em cũng mãi mê nhìn và nghe đến nỗi quên viết bài.” Cô nguýt yêu và nói: “Đó là lười chép bài nên viện cớ nói vậy.”
Cách đây 4 năm vợ chồng tôi mời cô và thầy đi Đà Lạt, nhân tiện thăm Đỗ Tư Nghĩa. Cô và Nghĩa vui mừng vì hơn 40 năm mới gặp lại. Thầy Thuấn rất thích tính hồn nhiên chân thật của Nghĩa. Tôi nói Nghĩa là người trẻ mãi trong tâm hồn. Thầy cô và chúng tôi ngồi uống cà phê bên hồ Xuân Hương hàn huyên mãi mới hết chuyện. Thầy Thuấn khen học sinh Nguyễn Hoàng có tình cảm nồng ấm đối với thầy cô cũ hơn học sinh các trường khác. Đổi lại thầy cũng thế, thường mail cho học trò, trong đó có vợ chồng tôi, những hình ảnh đẹp, bài viết súc tích, tin tức thời sự nhất. Chúng tôi luôn kính mến thầy cũng như cô Thanh. Năm 2015 nhân Nguyễn Đình Hạnh vào Sài Gòn thăm tôi, gặp thêm Hảo, chúng tôi rủ nhau đến thăm cô Thanh. Ba đứa được cả thầy và cô cùng tiếp. Sau đó thầy mời cả ba đi nhà hàng ăn bữa cơm thân mật, thầy còn đích thân chọn món ngon chiêu đãi học trò.
Đúng như khẩu hiệu mà bà Hillary Clinton kêu gọi trong cuộc vận động bầu cử Tổng Thống nhiệm kỳ đầu của chồng: Vote one, get two (Bầu cho ông Clinton thì được cả bà Hillary), chúng tôi cũng vậy, có cô Thanh nên được thêm thầy Thuấn. Thầy và cô sống rất hạnh phúc, các con trai gái đều thành đạt, có địa vị trong và ngoài nước. Thầy cô thỉnh thoảng xuất ngoại du lịch thăm con cháu, mang quà về tặng học trò. Cô thường nói với vợ chồng tôi: “Cảm ơn thượng đế đã cho cô dạy tại trường Nguyễn Hoàng để cô có nhiều học sinh như hiện tại; được sống với nhau, gặp gỡ nhau, tâm sự và tán thưởng nhau ở cái tuổi xế chiều này; thân thiết không xa cách, chẳng khác gì tình máu mủ trong một gia đình.” Còn chúng tôi xem thầy cô như cột trụ trung tâm, là chất keo kết dính tất cả bạn học cùng khóa lớp ngày xưa. Các học trò ở xa từ Huế, Quảng Trị nếu có dịp vào Sài Gòn đều gọi nhau đến thăm thầy cô. Dù ở gặp mặt ở nhà hàng hoặc đơn giản mang theo những món quà quê đến nhà thầy cô ngồi hàn huyên, ăn uống, tất cả chúng tôi đều cảm thấy đó là khoảng thời gian vui vẻ, quý giá vì đã được ở bên thầy cô và bên nhau ôn lại chuyện xưa. Không có gì đẹp hơn tình thầy trò tôn sư trọng đạo.

                                                                         ĐOÀN ĐỨC
                                                               Viết xong ngày 18/01/2017