LOẠN 12 SỨ QUÂN CÓ THẬT KHÔNG ? - Bài viết của Quang Manh Lê

Well, đọc câu hỏi này khá ngớ ngẩn, ai cũng biết đây là một sự kiện lịch sử xảy ra vào thế kỷ thứ 10 mà diễn biến của nó theo các nguồn sử liệu truyền thống thì xảy ra sau khi nhà Ngô mất sau cái chết của Ngô Xương Văn vào năm 965, Đinh Bộ Lĩnh nổi lên dẹp tan những sứ quân khác, thống nhất đất nước lập ra nhà Đinh vào năm 968, tức là vỏn vẹn chỉ có đâu đó khoảng 3 năm.
 
Nguyên cách hiểu truyền thống đã mâu thuẫn nghiêm trọng với tài liệu lịch sử, rằng ĐVSKTT chép Đinh Bộ Lĩnh cát cứ chống nhà Ngô từ năm 951, tức là gần 15 năm trước cái chết của Ngô Xương Văn, hai anh em Thiên Sách Vương và Nam Tấn Vương cũng từng mang quân tấn công Hoa Lư - căn cứ của họ Đinh, như vậy không những Đinh Bộ Lĩnh là một sứ quân đúng nghĩa, mà còn là sứ quân nổi dậy sớm nhất, bởi các sứ quân về sau hầu như chỉ xuất hiện sau phi vụ Lã Xử Bình nổi loạn, đoạt quân quyền của họ Ngô và chiếm Cổ Loa.

Việc này khẳng định con số sứ quân không hề dừng lại ở con số 12, vì trong số 12 thế lực này không hề có tên Đinh Bộ Lĩnh, họ Đinh đã hợp thức hóa, định hướng thông tin lịch sử sau này rất tốt, nhằm xóa nhòa đi cái gốc gác "sứ quân", "loạn thần tặc tử" nếu chúng ta coi nhà Ngô là chính danh. Đó là chưa kể Ngô Xương Văn chết trận khi đi dẹp hai thôn Đường-Nguyễn ở Thái Bình, và trước đó còn đi đánh Chu Thái ở Thao Giang, thì số lượng sứ quân, thế lực nổi loạn sẽ lớn hơn con số 12 rất nhiều.
 
Cá nhân tôi đánh giá Loạn 12 sứ quân là một giai đoạn biến động lịch sử cực kỳ phức tạp, rối rắm mà nếu tiếp cận theo các thông tin truyền thống thì không bao giờ có thể hiểu được bản chất và diễn biến của nó, vì vậy bài viết của series này xin phép sẽ sử dụng các nguồn sử liệu phi truyền thống, nếu các bạn không chấp nhận phản pháo, ném đá thì tôi xin nhận hết không có gì là lạ. Nếu tiếp cận theo các nguồn sử liệu và quan điểm phi truyền thống thì cái loạn 12 sứ quân Drama, kịch tính không kém gì chiến tranh quân phiệt cuối thời Lê Sơ, hay Trịnh Nguyễn và Tây Sơn sau này.
 
Đa phần quan điểm truyền thống cho rằng dấu mốc bùng phát loạn 12 sứ quân là sau khi cái chết của Ngô Xương Văn năm 965. Nhưng thực tế đã chứng minh nó đã bắt nguồn từ rất lâu về trước, ít nhất là sau cái chết của Ngô Quyền
 
Phần 1: Bối cảnh nhà Ngô sau cái chết của Ngô Quyền

Để hiểu rõ bản chất vì sao có cái gọi là loạn 12 sứ quân, cần phải quay ngược quá khứ đi về bối cảnh đất nước buổi đầu độc lập cực kỳ hỗn loạn
- Đầu tiên là nhà họ Khúc ở Hồng Châu, dưới cái danh Tiết độ sứ Tĩnh Hải Quân dần dần thoát khỏi vòng kiềm tỏa của nhà Đường và sau đó là các chính quyền Ngũ Đại Thập Quốc, Khúc Thừa Mỹ sau hàng loạt các sai lầm về nội trị và đối ngoại bị Nam Hán đánh bại và bắt mang về Phiên Ngung, nhà họ Khúc chính thức chấm dứt vai trò lịch sử.
 
- Dương Đình Nghệ là nha tướng của họ Khúc từ Ái Châu mang quân ra bắc đánh Nam Hán tự xưng là tiết độ sứ. Như vậy là họ Dương tiếp quản cơ nghiệp của họ Khúc
Tiếp đó, Dương Đình Nghệ bị Kiều Công Tiễn sát hại để đoạt quyền, họ Kiều cướp quyền của họ Dương, tuy nhiên việc làm của Kiều bị hầu hết các hào tộc ở Bắc Bộ khi đó phản đối, họ theo hết về Ngô Quyền (con rể của Dương Đình Nghệ), support cho họ Ngô diệt họ Kiều, nhưng chỉ là cá nhân Kiều Công Tiễn, vì thế và lực lượng của họ Kiều vẫn còn rất mạnh, mà sau này có 2 nhân vật là Kiều Công Hãn (Kiều Tri Hựu) và Kiều Thuận đều là 02 người chơi rất quan trọng trong cuộc biến loạn sau này.
 
Ngô Quyền dẹp xong Kiều Công Tiễn và đánh tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, thì hành động cũng không khác Kiều Công Tiễn lắm, đó là đoạt quyền của họ Dương (đoạt quyền của nhà vợ), lập ra chính quyền nhà Ngô, đóng đô ở Cổ Loa, trong khi hậu duệ của Dương Đình Nghệ là Dương Tam Kha vẫn còn sống sờ sờ ra đó.

- Mà họ Dương lúc đó mới là minh chủ thực sự của các hào tộc Bắc Bộ, được các hào tộc quy phục chứ không phải họ Ngô. Hãy nhớ lấy chi tiết này, bởi nó là nguyên nhân ngay lập tức làm cho nhà Ngô rơi vào bối cảnh hỗn loạn sau khi Ngô Quyền chết.
Như vậy là 03 lần liên tiếp quyền lực chuyển giao giữa các gia tộc có số má ở Bắc Bộ lúc đó đều theo hình thức nha tướng cướp quyền chủ tướng, từ họ Khúc qua họ Dương sang họ Kiều tiếp quản một thời gian ngắn và cuối cùng là họ Ngô kể cả bằng hình thức "hợp pháp" như Dương Đình Nghệ tuyên bố kế tục họ Khúc hay "bất hợp pháp" như Kiều Công Tiễn giết Dương Đình Nghệ.
 
- Có thể coi bản chất giai đoạn này họ Khúc, họ Dương, họ Kiều, họ Ngô chỉ là các CEO tạm quyền của một cái hội đồng quản trị bất ổn là tập hợp của các hào tộc có số có má từ Hoan Châu (Hà Tĩnh) trở ra và bất cứ lúc nào cũng có nguy cơ xảy ra biến loạn, đảo chính tao mạnh tao làm trùm. Họ đều nắm giữ thế lực kinh tế quân sự cực lớn, gọi là chỉ tạm thời liên minh trước một mối đe dọa chung là các chính quyền Ngũ Đại Thập Quốc ở phương Bắc.
06 năm cai trị là một khoảng thời gian quá ngắn đối với Ngô Quyền để ông dọn dẹp cái mớ hỗn độn này, hoặc là lúc đó ông chưa có tư duy về việc cần thiết phải thành lập một chính quyền trung ương tập quyền nên không kiên quyết dẹp các thế lực đối lập trong nước. Tôi nghiêng về khả năng thứ hai hơn, bởi trước khi nhắm mắt xuôi tay, Ngô Quyền còn phó thác Dương Tam Kha phải phò tá con mình.
Ủa ông quên mất là ông vừa cướp quân, cướp quyền của nhà nó à, thế này khác khi ông giao trứng cho giặc, của thiên rồi lại trả địa: Và điều gì đến cũng phải đến, Dương Tam Kha lại cướp quyền của họ Ngô trong sáu năm cho đến khi bị con nuôi của Dương Tam Kha là Ngô Xương Văn (con thứ ruột của Ngô Quyền cướp lại) giáng xuống làm Chương Dương Công. Dương Tam Kha cũng chính là một thế lực chống đối nguy hiểm hơn là ngay trong lòng họ Ngô mà Ngô Quyền đã không đề phòng
 
Dương Tam Kha cũng phạm phải những sai lầm nghiêm trọng không khác gì Ngô Quyền là mấy, ông ta nhắm tiêu diệt Ngô Xương Ngập (Thiên Sách Vương) lùa cho Ngô Xương Ngập phải chạy đến chỗ Phạm Lệnh Công xin che chở, nhưng lại nhận Ngô Xương Văn làm con nuôi, cho ở bên cạnh mà không hề nghĩ Ngô Xương Văn sẽ có ngày phản lại mình.
 
Trong nước thì loạn lạc không yên, ngoài Phạm Lệnh Công ở Hải Dương, còn có Chu Thái ở Thao Giang, Kiều Thuận ở Hồi Hồ, hai thôn Đường - Nguyễn ở Thái Bình, thế lực sau này làm Ngô Xương Văn vong mạng
Bản thân Ngô Xương Văn sau khi lấy lại quyền lực từ tay họ Dương thì lại mời anh mình cùng làm vua thành ra một nước có hai vua, Ngô Xương Ngập chuyên quyền, lất át em mình, còn định trừ khử em mình để nắm độc quyền nhưng chưa kịp làm việc đó thì bệnh chết.
- Vậy tại sao bối cảnh bấy giờ có quá nhiều thế lực nổi dậy chống lại họ Ngô như vậy, tôi cho rằng một phần những thế lực này (bao gồm cả Đinh Bộ Lĩnh) chỉ trung thành với họ Dương chứ không phục họ Ngô.
Bằng chứng thực tế là Đinh Bộ Lĩnh đã nổi dậy ngay sau khi Dương Tam Kha bị Ngô Xương Văn đoạt lại quyền lực, cần chú ý rằng cha của Đinh Bộ Lĩnh là Đinh Công Trứ cũng là nha tướng của Dương Đình Nghệ (tức là ngang hàng với Ngô Quyền), được giao trấn giữ Hoan Châu (Hà Tĩnh ngày nay) họ Đinh chỉ tạm thời quy phục họ Ngô trong cuộc chiến với Nam Hán, và sau này thì thế và lực đã đủ mạnh họ Đinh cũng đoạn tuyệt với họ Ngô luôn, bằng chứng là Đinh Thúc Dự - chú của Đinh Bộ Lĩnh cũng nổi dậy chống họ Ngô còn trước cả Đinh Bộ Lĩnh.
 
Tuy nhiên cũng có một số thế lực đã chấp nhận họ Ngô làm minh chủ thay vì họ Dương như Phạm Lệnh Công (người đã che chở cho Ngô Xương Ngập) hay Nguyễn Nê (hào tộc gốc Hoa, cha của 3 anh em Nguyễn Khoan, Nguyễn Siêu, Nguyễn Thủ Tiệp sau này)
 
Như vậy có thể thấy, những nguyên nhân mầm mống của sự bất ổn dẫn đến loạn 12 sứ quân có thể kể đến đó là sự tập quyền lỏng lẻo của họ Ngô, ý thức chính trị hạn chế của Ngô Quyền và Dương Tam Kha, cũng như sự yếu kém cả về năng lực cai trị câu thả lẫn năng lực quân sự của chính quyền Hậu Ngô Vương, khi Ngô Xương Văn liên tiếp bại trận dưới tay Đinh Bộ Lĩnh và sau là hai thôn Đường Nguyễn. Cục diện này kéo dài cho đến khi xảy ra phi vụ Lã Xử Bình - tham mưu của Ngô Xương Văn nổi loạn, cướp đoạt quân quyền và chiếm Cổ Loa kinh đô của họ Ngô, trực tiếp tiễn vong chính quyền họ Ngô xuống suối vàng.
- Dù sao ngài Đinh Bộ Lĩnh vẫn là Anh hùng dân tộc, đã dẹp được loạn 12 sứ quân lập nên nhà nước Đại cồ Việt.

                                                          Bài viết của Quang Manh Lê

 *
Năm 951 “Bộ Bộ Lĩnh sai con trai là Đinh Liễn vào làm con tin để xin Ngô Vương hoãn binh. Khi Đinh Liễn đến, hai Vương họ Ngô liền bắt Đinh Liễn treo lên đầu ngọn sào, sai người báo với Đinh Bộ Lĩnh rằng nếu không quy hàng thì sẽ giết con trai ông.
Đinh Bộ Lĩnh nổi giận khẳng khái: “Tài trai đã quyết chí công danh, khi nào lại chịu bắt chước như đàn bà con trẻ". Ông liền sai lính hơn mười tay cũng, nỏ cùng nhắm chực bắn vào Đinh Liễn.
Tấn vương Ngô Xương Văn thấy thế kinh hãi bảo Thiên Sách vương Ngô Xương Ngập: "Ta treo con hắn là cốt muốn cho hắn đầu hàng ngay. Nay hắn tàn nhẫn như vậy thì dẫu gìết con hắn đi cũng chẳng ích gì". Hai vương nhà Ngô bèn không giết Đinh Liễn nữa, rút quân về. Sau Đinh Liễn lại trở về Hoa Lư.
                                                                     Theo Lại Nhật Quang